Premieheffing, volksverzekeringen, werknemersverzekeringen en Zorgverzekeringswet; Internationale aspecten

Door Verordening (EG) nr. 859/2003 (publicatieblad 20 mei 2003, L124/3) zijn genoemde verordeningen ook van toepassing op personen die een andere dan een EU-nationaliteit hebben. Aan de uitbreiding van de personele werkingssfeer is de voorwaarde verbonden dat deze personen legaal verblijven op het grondgebied van de EU én zich in een situatie bevinden die niet in alle opzichten geheel in de interne sfeer van een enkele lidstaat ligt.

Het begrip ‘legaal verblijf’ is niet gedefinieerd in deze verordening. Voor de toepassing van Verordening (EG) nr. 859/2003 wordt voor de invulling van het begrip ‘legaal verblijf’ aangesloten bij titel IV van het EG-Verdrag, waarin de basis is gelegd voor een gemeenschappelijk vreemdelingenbeleid. Ingevolge dit beleid wordt het begrip ‘legaal verblijf’ gekoppeld aan het beschikken over een geldige verblijfstitel. Onderdanen van ‘derde landen’ verblijven slechts legaal in Nederland wanneer zij rechtmatig in Nederland verblijven in de zin van artikel 8 van de Vreemdelingenwet 2000. Op deze regel bestaat een uitzondering. Er is geen sprake van legaal verblijf indien een persoon met een andere dan een EU-nationaliteit weliswaar in Nederland verblijft in de zin van artikel 8 van de Vreemdelingenwet 2000, maar in afwachting is van de beslissing op zijn aanvraag van eerste toelating. Deze voorwaarde geldt evenwel niet als de ‘derdelander’ op grond van de Wet arbeid vreemdelingen (Wav) toegestane arbeid verricht.

Verordening (EEG) nr. 1408/71 verleent onderdanen van derde landen niet het recht om in een andere lidstaat te werken. De lidstaten kunnen daarom zelf voorwaarden aan de tewerkstelling van onderdanen van derde landen stellen. Om in Nederland als werknemer te kunnen werken dient een ‘derdelander’ op grond van de Wet arbeid vreemdelingen te beschikken over een geldige tewerkstellingsvergunning of een aantekening in zijn verblijfsvergunning. Het Besluit uitbreiding en beperking kring verzekerden volksverzekeringen 1999 en het Besluit uitbreiding en beperking kring verzekerden werknemersverzekeringen 1990 sluiten voor de verzekering van ‘derdelanders’ aan bij de Wet arbeid vreemdelingen: er kan geen sprake zijn van verzekering indien er arbeid in dienstbetrekking wordt verricht zonder dat aan de Wet arbeid vreemdelingen is voldaan.

Verordening (EG) nr. 859/2003 is gebaseerd op artikel 63, vierde lid, EG. Deze bepaling is ingevoerd bij het Verdrag van Amsterdam. Het maakt deel uit van titel IV van het EG-Verdrag, dat bepalingen bevat die verband houden met het vrije verkeer van personen.

Ierland en het Verenigd Koninkrijk zijn geen partij bij Titel IV van het EG-Verdrag, maar beide lidstaten hebben aangegeven aan Verordening (EG) nr. 859/2003 gebonden te willen worden.

Denemarken heeft een voorbehoud gemaakt. Dit heeft tot gevolg dat de uitbreiding van Verordening (EEG) nr. 1408/71 en Verordening (EEG) 574/72 tot personen met een andere dan een EU- nationaliteit, niet kan worden toegepast met betrekking tot Denemarken.

Titel IV van het EG-Verdrag is geen onderdeel van de Overeenkomst betreffende de Europese Economische Ruimte (EER). Dit betekent dat Verordening (EG) nr. 859/2003 niet kan worden toegepast in relatie tot Noorwegen, IJsland en Liechtenstein. In relatie tussen Nederland en Noorwegen moeten Verordening (EEG) nr. 1408/71 en Verordening (EEG) 574/72 wel grotendeels worden toegepast op onderdanen van derde landen. Dit vloeit voort uit artikel 3 van het bilaterale sociale zekerheidsverdrag tussen Nederland en Noorwegen van 4 juni 1996 (Trb. 1996, 159 en 208 (vertaling)).

Uit artikel 1 van de overeenkomst tussen de EG en Zwitserland blijkt dat deze overeenkomst beperkt blijft tot onderdanen van de overeenkomstsluitende partijen. Bovendien biedt de overeenkomst geen grondslag voor het opnemen van Verordening (EG) nr. 859/2003 in bijlage II bij deze overeenkomst. Er is dus geen mogelijkheid om Verordening (EG) nr. 859/2003 in relatie tot Zwitserland toe te passen.

Op 1 mei 2004 zijn tien lidstaten toegetreden tot de EU en op 1 januari 2007 Bulgarije en Roemenië. Het gevolg van de toetreding van de nieuwe lidstaten met ingang van 1 mei 2004 en 1 januari 2007 is dat Verordening (EEG) nr. 1408/71 en Verordening (EEG) nr. 574/72 van toepassing zijn op personen met de nationaliteit van genoemde lidstaten en in die landen wonenden met een andere dan een EU- nationaliteit. Als de Nederlandse wetgeving op grond van de verordening als toepasselijke wetgeving wordt aangewezen, moeten onderdanen/inwoners van de nieuwe lidstaten om verzekerd te kunnen zijn voor de volks-, werknemersverzekeringen en de Zorgverzekeringswet, wel voldoen aan door Nederland gestelde nadere voorwaarden, zoals in bepaalde gevallen de eis van het beschikken over een tewerkstellingsvergunning.

Volgens artikel 13, lid 2, sub a, is op degene die op het grondgebied van een lidstaat werkzaamheden in loondienst uitoefent, de wetgeving van die staat van toepassing, ook al woont hij op het grondgebied van een andere lidstaat.

Op grond van artikel 13, lid 2, sub b, van de verordening is op degene die op het grondgebied van een lidstaat werkzaamheden anders dan in loondienst uitoefent, de wetgeving van die staat van toepassing, ook al woont hij op het grondgebied van een andere lidstaat.

Degene die zijn beroepswerkzaamheden uitoefent aan boord van een zeeschip, valt op grond van artikel 13, lid 2, sub c, van de verordening onder de socialezekerheidswetgeving van de lidstaat onder wiens vlag het zeeschip vaart. Regels voor zeeschepen die varen onder de vlag van derde staten (niet EU-lidstaten) komen in de verordening niet voor. Op grond van het arrest HvJ EG van 29 juni 1994, zaak C-60/93 (Aldewereld), en het naar aanleiding hiervan gewezen arrest HR 5 oktober 1994, nr. 28 205, BNB 1995/45 dient de Nederlandse wetgeving te worden toegepast, indien de werkgever van de zeevarende in Nederland is gevestigd, de zeevarende in de EU, EER of Zwitserland woont en beschikt over een EU/EER-nationaliteit of de Zwitserse nationaliteit en het schip vaart onder de vlag welke niet behoort tot een van de lidstaten van de EU/EER of Zwitserland. Vaart het schip onder de vlag van een land waarmee Nederland een verdrag inzake sociale zekerheid heeft gesloten en verklaart dit verdrag de wetgeving van het vlagstaat van toepassing, dan wordt de Nederlandse wetgeving niet van toepassing geacht. De Nederlandse wetgeving dient ook te worden toegepast op de zeevarende (in dienst van een Nederlandse werkgever) die niet een van de hierboven genoemde nationaliteiten heeft, woont in een van de lidstaten van de EU, uitgezonderd Denemarken, en werkzaam is op een zeeschip dat vaart onder een vlag welke niet behoort tot een van de lidstaten van de EU/EER of Zwitserland. Zie ook het Besluit verzekeringsplicht zeevarenden van het UWV van 22 december 2003, Stcrt. 2004, nr. 35.

Het begrip zeeschip is in de verordening niet gedefinieerd. Op grond van de uitspraak van de CRvB van 17 april 2002, nr. 98/8488, NTFR 2002/849 wordt op basis van het Nederlandse recht (artikel 8:2 BW) bepaald of sprake is van een zeeschip. Een baggerschip waarvoor een zeebrief is afgegeven en dat is ingeschreven in het Nederlandse zeeschepenregister, dan wel in een met het zeeschepenregister vergelijkbaar buitenlands register, wordt als een zeeschip aangemerkt voor de toepassing van artikel 13, lid 2, sub c.

De toepassing van artikel 13, lid 2, sub f, geldt volgens HvJ EG 11 juni 1998, zaak C-275/96, Jur. 1998, I-3419 (Kuusijärvi), zowel voor personen die definitief alle beroepswerkzaamheden hebben gestaakt als voor personen die niet definitief hun beroepswerkzaamheden hebben gestaakt. De overige aanwijsregels zijn slechts van toepassing op personen die een dienstbetrekking hebben of daadwerkelijk beroepswerkzaamheden verrichten. Een ‘nawerking’ van deze aanwijsregels voor personen die hun beroepswerkzaamheden hebben gestaakt is met de invoering van artikel 13, lid 2, sub f, niet langer aan de orde. Wat volledig werklozen betreft is de toepasselijkheid van artikel 13, lid 2, sub f, bevestigd in HvJ EG 11 november 2004, zaak C-372/02, RSV 1998/244 (Adanez-Vega).Toepassing van artikel 13, lid 2, sub f, leidt er in samenhang met artikel 10 ter van Verordening (EEG) nr. 574/72 toe dat personen onderworpen blijven aan de Nederlandse wetgeving indien uit hoofde van de nationale sociale verzekeringsbepalingen nog aansluiting bestaat bij ten minste een tak van sociale zekerheid. Personen die een WW-uitkering ontvangen en in een andere lidstaat wonen, blijven in Nederland verzekerd voor de duur van de uitkering. Deze personen worden immers als verzekerde werknemers in de zin van de WW beschouwd.

Detachering

Op grond van artikel 14, lid 1, sub a, van de verordening valt de werknemer die door een onderneming naar een andere lidstaat wordt gedetacheerd, onder de wetgeving van de lidstaat van waaruit de detachering plaatsvindt. Deze regel wijkt af van de hoofdregel van artikel 13, lid 2, sub a.

De mogelijkheid van detachering vanuit Nederland doet zich alleen voor als de werknemer onmiddellijk voorafgaand aan de detachering verplicht verzekerd is ingevolge de Nederlandse socialeverzekeringswetten. Detachering in aansluiting op vrijwillige verzekering op grond van de AOW en de Anw dan wel de werknemersverzekeringen is niet mogelijk. Dit blijkt uit het feit dat artikel 14, lid 1, sub a, van de verordening uitgaat van het ’van toepassing blijven’ van de wetgeving van de lidstaat van waaruit de werknemer wordt gedetacheerd. De voorwaarde dat de Nederlandse wetgeving van toepassing blijft, wordt in ieder geval geacht te zijn vervuld als de detachering wordt voorafgegaan door ten minste één maand verzekering in Nederland.

De detacheringstermijn bedraagt in beginsel één jaar, maar kan nog eens met maximaal één jaar worden verlengd. In een voorkomend geval kan ingeval van uitzending naar een andere lidstaat voor een periode van maximaal vijf jaren op grond van artikel 17 een overeenkomst worden gesloten met de lidstaat waarheen de werknemer wordt uitgezonden. De door de lidstaten aangewezen organen moeten op verzoek van de werkgever of van de werknemer een verklaring verstrekken, waaruit blijkt dat de werknemer onderworpen blijft aan de wettelijke regeling van de lidstaat van waaruit hij wordt uitgezonden en tot welke datum dit het geval is. Deze verklaring wordt verstrekt op zogenoemde E 101-formulieren. Voor Nederland is de Sociale verzekeringsbank (hierna: de SVB) het aangewezen orgaan. De E 01-formulieren worden verstrekt door de SVB, Kantoor Verzekeringen, Afdeling Internationale Detachering, Postbus 357, 1180 AJ Amstelveen (tel: 020-656 5277). Voor zelfstandigen geldt een overeenkomstige regeling.

Gevolgen van Besluit nr. 181

In Besluit nr. 181 van de Administratieve Commissie van de Europese Gemeenschap voor de sociale zekerheid van migrerende werknemers (hierna: AC) van 13 december 2000 (Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen, 14 december 2001, L 329/73) zijn voorwaarden gesteld met betrekking tot detachering van een werknemer of een zelfstandige, welke voor de lidstaten als richtlijn gelden. Voor de voorwaarden verwijs ik naar de bijlage bij dit besluit.

Een zelfstandige die gewoonlijk werkzaamheden verricht op het grondgebied van een lidstaat, kan zichzelf detacheren naar het grondgebied van een andere lidstaat, om aldaar tijdelijk werkzaamheden te verrichten. De kwalificatie van de werkzaamheden, als zelfstandige of in loondienst, wordt bepaald door de lidstaat op wiens grondgebied gewoonlijk de werkzaamheden als zelfstandige worden verricht. Hoewel de zelfstandige tijdens de detachering op grond van het arrest HvJ EG 30 maart 2000, zaak C-178/97, Jur. 2000, blz. I-2005, (Banks), werkzaamheden anders dan in loondienst of werkzaamheden in loondienst kan verrichten, blijft de kwalificatie van gedetacheerde zelfstandige behouden.

Volgens artikel 14, eerste lid, wordt als werknemer in de zin van de werknemersverzekeringen niet beschouwd degene die buiten Nederland woont, in dienst is van een buiten Nederland wonende of gevestigde werkgever en tijdelijk in Nederland werkzaam is, indien bij de aanvang van zijn werkzaamheden kan worden aangenomen, dat deze niet langer dan zes maanden, gerekend vanaf de aanvang van die werkzaamheden, in Nederland zullen worden verricht. Of wordt gebleven binnen de periode van zes maanden moet worden gestaafd met schriftelijke bewijsstukken.

Uit artikel 12, eerste lid, volgt dat de ingezetene in dienst van een in Nederland gevestigde of wonende werkgever en werkzaam buiten Nederland, in Nederland verplicht verzekerd is voor de volksverzekeringen ( de eis van ingezetenschap wordt in het kader van het EU-recht overigens niet gesteld). In het geval van (concern)detachering dient er ook gedurende de duur van de detachering een ‘organische band’ aanwezig te zijn tussen de in Nederland wonende werknemer en de onderneming die hem heeft gedetacheerd, wil er sprake zijn van een dienstbetrekking met een in Nederland wonende of gevestigde werkgever. Hierbij geldt naar analogie het beleid dat wordt gehanteerd bij detachering binnen de EU (zie gevolgen Besluit nr. 181). Deze analogie geldt ook voor de toepassing van artikel 3, tweede lid, van de Ziektewet en de Werkloosheidswet.

Bovendien moet er in alle gevallen sprake zijn van loondoorbetaling ten laste van de Nederlandse onderneming dan wel van een loonvordering op de Nederlandse werkgever als de inlenende buitenlandse werkgever het loon niet betaalt.

In situaties waarin beurtelings in Nederland en in het buitenland arbeid wordt verricht met tussenliggend verlof, wordt de periode van verlof die direct aansluit op een periode waarin arbeid is verricht, in beginsel toegerekend aan de direct aan het verlof voorafgaande werkperiode. Een verlofperiode die wordt genoten direct na een werkperiode in het buitenland wordt derhalve, tenzij in die verlofperiode in Nederland arbeid is verricht, toegerekend aan die buitenlandse periode. Lag de direct aan de verlofperiode voorafgaande werkperiode in Nederland, dan behoort de verlofperiode tot de Nederlandse werkperiode.

Op deze regel is – teneinde te voorkomen dat de betrokkene door het opnemen van verlof afwisselend wel en niet verzekerd is (dan zou een ongewenste zgn. ‘knipperlichtverzekering’ ontstaan) – slechts één uitzondering. Deze houdt in dat een verlofperiode die genoten wordt na een buitenlandse werkperiode niet wordt toegerekend aan die buitenlandse werkperiode indien:

• a. de periode van feitelijk werken in het buitenland korter was dan drie maanden en

• b. betrokkene direct na de verlofperiode weer in Nederland is gaan werken.

Om dezelfde reden wordt goedgekeurd dat een korte onderbreking van de arbeid in het buitenland, bijvoorbeeld wegens:

• – het gedurende één of enkele dagen volgen van een (herhalings)cursus binnen Nederland;

• – het deelnemen aan vergaderingen van de ondernemingsraad;

• – het ophalen van bescheiden of

• – het ondergaan van een keuring

wordt beschouwd als een periode waarin uitsluitend buiten Nederland arbeid wordt verricht.

In artikel 20 is bepaald dat niet verzekerd is op grond van de volksverzekeringen en indirect ook voor de Zorgverzekeringswet de persoon die uitsluitend wegens studieredenen in Nederland woont en jonger is dan 30 jaar. Aan het vereiste dat betrokkene wegens studieredenen in Nederland woont, is voldaan indien hij daadwerkelijk studerend is en zijn voor werken beschikbare tijd grotendeels, dat wil zeggen voor meer dan de helft, in beslag wordt genomen door het volgen van onderwijs of van een beroepsopleiding. Voor de beoordeling van de vraag of betrokkene aan dit vereiste voldoet, dient te worden uitgegaan van een werkweek van 38 uur. Er moet derhalve sprake zijn van een studie of beroepsopleiding die meer dan 19 uur per week in beslag neemt. De term ‘uitsluitend’ brengt met zich mee dat er geen ruimte is voor een andere reden van verblijf in Nederland dan de studie of de opleiding voor een beroep. Dit houdt in dat, indien de student arbeid in het economische verkeer gaat verrichten buiten zijn studie, hij niet (langer) geacht kan worden uitsluitend wegens studieredenen in Nederland te wonen. De aard en de omvang van de arbeid is hierbij in beginsel niet van belang. Ook geringe (deeltijd)arbeid en vakantiewerk leiden ertoe dat niet meer aan de voorwaarden voor uitsluiting van de volksverzekeringen wordt voldaan. Alleen indien er sprake is van arbeid, welke wordt verricht uit hoofde van studie of beroepsopleiding – bijvoorbeeld tijdens een stageperiode die een verplicht onderdeel vormt van de studie of beroepsopleiding - wordt deze arbeid geacht te behoren tot de studieredenen.

Verwezen wordt verder naar het besluit van 15 december 2006, nr. CPP2006/1461M, Stcrt. nr. 249 met betrekking tot de heffingsaspecten van stagiairs.

In artikel 21, eerste lid, is het volgende bepaald:

‘Niet verzekerd op grond van de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten is de persoon die in Nederland woont, doch die met toepassing van een verordening van de Raad van de Europese Gemeenschappen of van een door Nederland met een of meer andere staten gesloten verdrag inzake sociale zekerheid, in Nederland recht kan doen gelden op verstrekkingen die hem in beginsel worden verleend ten laste van een andere lidstaat van de Europese Unie dan wel een andere staat die partij is bij de Overeenkomst betreffende de Europese Economische Ruimte of een staat waarmee Nederland een verdrag inzake sociale zekerheid heeft gesloten.’

Deze bepaling is bedoeld om te voorkomen dat AWBZ-verzekering (en daarmee premieplicht) ontstaat voor personen die louter als gevolg van ingezetenschap verzekerd zouden worden, maar die op grond van Verordening (EEG) nr. 1408/71 of een verdrag ten laste van een andere staat recht hebben op zorg. Deze bepaling leidt onder bepaalde voorwaarden tot uitsluiting van de verzekerings- en premieplicht ingevolge de AWBZ, en met ingang van 1 januari 2006 ook tot uitsluiting van de verzekeringsplicht ingevolge de Zorgverzekeringswet. Het gaat daarbij met name om de volgende groepen personen:

• 1. In Nederland wonende pensioengerechtigden die op grond van artikel 28 van de verordening of een verdrag inzake sociale zekerheid recht hebben op zorg in Nederland ten laste van een andere staat;

• 2. In Nederland wonende personen die niet langer als werknemer of zelfstandige werkzaam zijn, en die in een andere lidstaat een aanvraag hebben ingediend voor een pensioen of rente, mits die personen ingevolge de wetgeving van een andere lidstaat recht hebben op verstrekkingen of daarop recht zouden hebben indien zij daar zouden wonen, alsmede de gezinsleden en de nagelaten betrekkingen van de bedoelde pensioen- en rente-aanvragers.

Dat deze personen niet zijn onderworpen aan de premieheffing AWBZ, en met ingang van 1 januari 2006 niet zijn onderworpen aan de bijdrageheffing Zorgverzekeringswet, kan blijken uit een verklaring van het College zorgverzekeringen (CVZ), Postbus 320, 1110 AH Diemen, dat zij op grond van de verordening recht hebben op medische zorg in Nederland ten laste van een andere lidstaat. CVZ behoeft op grond van artikel 21 KB 746 geen verklaringen af te geven voor personen op wie de wetgeving van een andere staat van toepassing is ingevolge de verordening of een verdrag, zoals in de volgende gevallen:

• 1. De in Nederland wonende werknemer of zelfstandige en diens gezinsleden op wie op grond van de verordening of een verdrag inzake sociale zekerheid de sociale zekerheidswetgeving van een andere lidstaat van toepassing is en die ingevolge die wetgeving verzekerd is voor de ziektekosten;

• 2. De werknemer of zelfstandige die ingevolge de sociale zekerheidswetgeving van een andere lidstaat verzekerd is voor ziektekosten en van het orgaan waarbij de betrokkene als verzekerde is ingeschreven, toestemming heeft gekregen om zijn woonplaats naar Nederland over te brengen, en zijn gezinsleden. Het betreft hier de zieke of arbeidsongeschikte werknemer of zelfstandige die nog onder behandeling is, en zijn in Nederland wonende gezinsleden;

• 3. De in Nederland wonende werkloze, voorzover zijn medische zorg niet ingevolge artikel 25, tweede lid, van de verordening ten laste van Nederland is gebracht, en zijn in Nederland wonende gezinsleden.

Afgezien van deze bijzondere situaties geldt de uitsluiting van de AWBZ-verzekering uiteraard ook voor in Nederland wonende pensioengerechtigden en/of hun gezinsleden die op grond van artikel 28 van de verordening of een verdrag inzake sociale zekerheid recht hebben op zorg in Nederland ten laste van een andere verdragsstaat.

Een verklaring kan eveneens worden verlangd, wanneer op grond van andere internationale socialezekerheidsregelingen recht bestaat op medische zorg in Nederland ten laste van een andere verdragsstaat.