Aanwijzing opsporing en vervolging inzake kindermishandeling

Een veilig thuis is de basis voor een gezonde ontwikkeling van kinderen tot zelfstandige volwassenen.

Het grondrecht op bescherming tegen aantasting van de lichamelijke en geestelijke integriteit geldt voor een ieder, dus ook voor kinderen. In dit grondrecht ligt het recht van kinderen besloten om te worden beschermd tegen mishandeling en verwaarlozing. Dit grondrecht is vastgelegd in het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind (IVRK). Ook in het Burgerlijk Wetboek (artikel 1:247 BW) is sinds 2007 een verbod op geweld in de opvoeding opgenomen. Ouders zijn primair verantwoordelijk voor de verzorging en opvoeding van hun kinderen. Dit verbod beoogt een bijdrage te leveren aan de preventie van kindermishandeling.

Tot nu toe was er geen specifieke aanwijzing voor de opsporing en vervolging van gevallen van kindermishandeling voor handen. Geconstateerde gevallen worden afgedaan op grond van de artikelen 300-304 Wetboek van Strafrecht of de artikelen 242–249 Wetboek van Strafrecht en een aantal overige artikelen. Een overzicht daarvan is opgenomen in Bijlage I.

Ook vindt geen aparte registratie van kindermishandeling en aan kindermishandeling gerelateerde delicten plaats. Hierdoor ontbreekt het inzicht in aantallen en ernst van het aantal gevallen van kindermishandeling.

Met deze aanwijzing is voorzien in een eenduidig kader waarbinnen alle betrokken instanties op uniforme wijze kunnen optreden in de strijd tegen kindermishandeling. Daarnaast is het zaak ook een duidelijk kader te scheppen voor aan kindermishandeling gerelateerde onderwerpen, zoals bijvoorbeeld vrouwelijke genitale verminking.

Kindermishandeling is elke vorm van voor een minderjarige bedreigende of gewelddadige interactie van fysieke, psychische of seksuele aard, die de ouders of andere personen ten opzichte van wie de minderjarige in een relatie van afhankelijkheid of van onvrijheid staat, actief of passief opdringen, waardoor (ernstige) schade wordt berokkend of dreigt te worden berokkend aan de minderjarige in de vorm van fysiek of psychisch letsel.

Het gaat hierbij om de volgende vormen:

• – seksuele mishandeling;

• – fysieke mishandeling;

• – emotionele/psychische mishandeling en/of bedreiging met mishandeling;

• – fysieke verwaarlozing/benadeling van de gezondheid;

• – emotionele/psychische verwaarlozing;

Bijlage 1 geeft een overzicht van toepasbare strafbepalingen.

Wanneer sprake is van kinderen die getuige zijn (geweest) van partnergeweld, is de Aanwijzing huiselijk geweld van toepassing. Kinderen die getuige zijn van geweld tussen/tegen ouder(s)/verzorger(s), dan wel familiair geweld, worden behandeld als waren zij slachtoffer.

Kindermishandeling is een vorm van huiselijk geweld, als het in de huiselijke of relationele kring plaatsvindt. Anders dan bij huiselijk geweld hoeft er bij kindermishandeling geen sprake te zijn van een stelselmatig karakter. Er is al sprake van kindermishandeling als de gebeurtenis eenmalig is. Bij verwaarlozing is in vele gevallen echter wel sprake van een stelselmatig karakter.

Bij de aanpak van kindermishandeling zijn vele partijen betrokken. Naast de justitiële ketenpartners zijn er actoren die opereren op het gebied van zorg- en hulpverlening, evenals partners binnen de medische dan wel psycho-sociale sector.

De meest relevante actoren op het gebied van kindermishandeling zijn:

(de lijst is niet limitatief en niet uitputtend)

Bij kindermishandelingzaken zijn er altijd minderjarige slachtoffers. Gezien de kwetsbare positie van minderjarigen dienen politie en OM bij de opsporing en vervolging van deze zaken rekening te houden met de volgende verschillen ten opzichte van meerderjarige slachtoffers:

• – de verschillen in juridische uitgangssituatie (de positie bij het doen van aangifte versus aangifte doen namens het minderjarige slachtoffer); de minderjarige is bij het doen van aangifte afhankelijk van de degene, die met/namens hem of haar aangifte doet: de meerderjarige/de wettelijk vertegenwoordiger of een vertrouwenspersoon en de minderjarige kan minder goed de juridische en sociale gevolgen overzien van het doen van aangifte; politie en OM dienen daar rekening mee te houden;

• – de dubbele afhankelijkheidsrelatie van minderjarigen (wettelijk en sociaal) tegenover de vaak enkelvoudige afhankelijkheidsrelatie van meerderjarige slachtoffers (alleen sociaal); zie ook wat hierna (p. 5) wordt opgemerkt over het verhoor van het minderjarige slachtoffer (het verschoningsrecht).

• – de diagnostische (on)mogelijkheden bij medisch onderzoek naar letsel: het signaleren en herkennen van kindermishandeling is niet altijd eenvoudig. Daarom is het belangrijk goed onderzoek te doen en waar nodig de medische deskundigheid van een forensisch arts in te schakelen.3

In eerste instantie is het van belang om ervoor te zorgen dat de verblijfplaats van het kind veilig is.

Als beide ouders aangehouden worden, neemt de politie, alvorens over te gaan tot aanhouding, contact op met Bureau Jeugdzorg of de Raad voor de Kinderbescherming over de opvang van de kinderen. In ernstige gevallen van mishandeling met zichtbaar letsel en structureel geweld zal per direct professionele hulpverlening worden aangevraagd voor het/de kind(eren). Wanneer dat nodig is, kan medische hulp (arts/ambulance) worden aangevraagd.

Bij dreigend gevaar voor herhaling is het van belang om Bureau Jeugdzorg in te schakelen, dat kan beoordelen of bij de Raad voor de Kinderbescherming een voorlopige ondertoezichtstelling (VOTS) moet worden bevorderd. Voor directe hulpverlening kan het crisisinterventieteam van Bureau Jeugdzorg worden benaderd.

Bij (een vermoeden van) een geval van kindermishandeling is het uitgangspunt dat de politie een aangifte opneemt. De politie zal dan ook zo veel mogelijk bevorderen dat aangifte wordt gedaan.

In voorkomende gevallen kan de politie, als er voldoende ernstige feiten en omstandigheden bekend zijn, ook ambtshalve een zaak starten.

Bij (een vermoeden van) kindermishandeling geldt als uitgangspunt dat de politie een verklaring opneemt van een (of meer) getuige(n). Behalve een ouder/voogd kunnen dit ook vertrouwenspersonen (leerkrachten, hulpverleners) zijn die aangifte doen.

In sommige gevallen van kindermishandeling kan er sprake van zijn dat beide ouders/verzorgers als verdachte worden aangemerkt. Wellicht doen ouder(s)/verzorger(s) aangifte tegen elkaar. Vooruitlopend op de aangifte moet de politie met een aantal zaken rekening houden. Zie daarvoor de checklist in bijlage 2.

De opsporing concentreert zich rond een vijftal acties, te weten

• 1. de aanhouding

• 2. zorg voor de veiligheid van het/de slachtoffer(s)

• 3. het veiligstellen van plaats delict en sporen en in een later stadium

• 4. bewijsvergaring en

• 5. het horen van het/de slachtoffer(s).

Als geen sprake is van een heterdaadsituatie, wordt de verdachte zo spoedig mogelijk met een bevel van de officier van justitie aangehouden. Als voor het strafbare feit echter geen voorlopige hechtenis is toelaten, wordt de verdachte ontboden op het politiebureau.

De politie neemt contact op met de weekpiketdienst van het Openbaar Ministerie om een eventuele aanhouding te bespreken. Van belang hierbij is dat van te voren een inschatting wordt gemaakt of aanhouding van de verdachte, evenals het horen van verdachte op het moment van contact met de weekpiketdienst tactisch gezien verstandig is. Aanbevolen wordt eerst zo veel mogelijk bewijs ‘om de verdachte heen’ te verzamelen, alvorens de verdachte met de feiten te confronteren.

Zowel bij aanhouding buiten heterdaad als bij een heterdaad situatie geldt dat de politie samen met de netwerkpartners zorg draagt voor de veiligheid van de overige gezinsleden en hulp of opvang voor het/de achtergebleven kind(eren)/slachtoffer(s).

De reclassering stelt op aanvraag van het OM in beginsel een voorlichtingsrapport op in het kader van de afhandeling van de strafzaak. Daarin wordt op basis van een diagnose een inschatting gemaakt van het recidiverisico, de mogelijkheden voor daderhulpverlening en de noodzaak van bijzondere voorwaarden. Standaard wordt in elk voorlichtingsrapport opgenomen wat de stand van zaken van de behandeling tot nog toe is. Op basis van de diagnose wordt een gericht strafadvies afgegeven, waarbij wordt ingegaan op de mogelijk te stellen bijzondere voorwaarden. De officier van justitie of de advocaat-generaal ziet erop toe dat ter zitting een actuele rapportage overgelegd kan worden. In hoger beroep en/of na langdurige aanhouding van de zaak kan door voorgenoemde personen of door cliënt/verdachte een aanvullende rapportage worden aangevraagd.

De zaak dient door de behandelend parketsecretaris of officier van justitie (via het systeem BOOG, wat staat voor beslissingsondersteuning onderzoek geestvermogens) gescreend te worden op de noodzaak voor het aanvragen van psychiatrisch of psychologisch onderzoek (NIPF-rapportage5) van de verdachte(n).

De politie meldt de inverzekeringstelling onmiddellijk bij de reclassering. Deze zal ingeschakeld worden in een zo vroeg mogelijk stadium om bij een eventuele schorsing van de voorlopige hechtenis met voorwaarden, daderhulpverlening op te kunnen starten.

Tevens is het van belang om in ernstige gevallen, in het geval van schorsing van de voorlopige hechtenis, als voorwaarde te vorderen dat de verdachte niet in het gezin terug komt, tijdelijk elders moet verblijven en uitsluitend in aanwezigheid van de andere ouder of iemand van Jeugdzorg het kind mag zien.

De Wet tijdelijk huisverbod voorziet in een maatregel van een huisverbod aan een persoon, van wie de dreiging van huiselijk geweld (waaronder ook kindermishandeling) uitgaat. Dit is een bevoegdheid van de burgemeester die deze bevoegdheid in veel gevallen zal hebben gemandateerd aan een hulpofficier van justitie. Een huisverbod houdt in dat deze persoon voor een periode van in beginsel tien dagen de woning niet mag betreden en ook geen contact mag opnemen met personen met wie hij een huishouden deelt, zoals zijn echtgeno(o)t(e), partner of kinderen. Ook bij het opleggen van een huisverbod moet uiteraard zorgvuldig worden afgewogen op welke wijze het belang van het kind het beste wordt gediend en op welke wijze de veiligheid van het kind het beste wordt gewaarborgd. In situaties waarin het opleggen van een huisverbod aan de orde is, is er geen tijd om uitgebreid overleg te voeren met het Bureau Jeugdzorg of de Raad voor de Kinderbescherming. De burgemeester of, namens hem, de hulpofficier van justitie, zal zelfstandig besluiten tot het opleggen van een huisverbod op basis van de informatie die hij ontvangt. Wel stelt hij het AMK hiervan op de hoogte.

Het overtreden van het huisverbod is strafbaar gesteld in artikel 11 van de Wet tijdelijk Huisverbod en is een misdrijf dat wordt bestraft met gevangenisstraf van ten hoogste twee jaar of een geldboete van de vierde categorie. Het overtreden van het huisverbod is een misdrijf waarvoor voorlopige hechtenis is toegelaten.

Een huisverbod kan in beginsel niet worden opgelegd als de kinderen of het kind alleen in de woning achterblijven. Als dit het geval zou zijn, zou gelijktijdig in het gezag moeten worden voorzien. Dit ligt niet voor de hand, mede omdat de maatregel een beperkte duur heeft. In een dergelijke situatie is een Kinderbeschermingsmaatregel eerder aangewezen.

Voor verdere uitleg over het huisverbod en de uitgangspunten bij een samenloop van het huisverbod met een strafrechtelijk traject wordt verwezen naar de Aanwijzing huiselijk geweld.

Voor kindermishandeling, zijnde geen seksuele kindermishandeling, geldt de normale verjaringstermijn die geldt voor de artikelen uit het Wetboek van Strafrecht die worden toegepast op kindermishandeling (onder verwijzing naar bijlage 1).

Per 1 juli 2009 is het gewijzigde artikel 304 van het Wetboek van Strafrecht in werking getreden (Stb. 2009, 45). Artikel 304 gaf alleen de mogelijkheid een strafverzwaring te eisen/op te leggen bij een eigen kind. Gezien de huidige samenlevingsvormen, was een verbreding van dit wetsartikel gewenst. In artikel 304 lid 1 is ‘zijn levensgezel of zijn kind’ vervangen door: ‘zijn levensgezel, zijn kind, een kind over wie hij het gezag uitoefent of een kind dat hij verzorgt of opvoedt als behorend tot zijn gezin’. Deze uitbreiding sluit aan bij de maatschappelijke ontwikkelingen en onderstreept dat mishandeling van een kind in huiselijk verband extra strafwaardig is, ook wanneer de schuldige niet in een familierechtelijke betrekking tot het kind staat.

Als bij een uitspraak een (deels) voorwaardelijke straf met bijzondere voorwaarden is opgelegd, oefent de reclassering toezicht uit op de naleving daarvan. Daarnaast kan de reclassering aanwijzingen geven ten behoeve van het gedrag die de re-integratie en de beperking van de recidive ten goede komen. Bij overtreding van de voorwaarden en/of na afloop van de gestelde termijn van toezicht, rapporteert de reclassering schriftelijk aan het OM.

Als blijkt dat de verdachte niet heeft voldaan aan de bijzondere voorwaarde(n), wordt de zaak alsnog vervolgd (bij voorwaardelijk sepot) of wordt tenuitvoerlegging gevorderd van de voorwaardelijk opgelegde straf.

De executie-indicator moet in gevallen van kindermishandeling juist gehanteerd/geplaatst worden in het belang van de bescherming van minderjarige kinderen en hun ouder(s)/voogd(en) tegen onverwachte terugkeer (in het gezin) van de verdachte.