Aanwijzing bemonstering en analyse milieudelicten

Bemonstering bij de opsporing van milieudelicten is niet vanzelfsprekend en niet in alle gevallen noodzakelijk. Tot bemonstering mag pas worden overgegaan als bemonstering essentieel is voor de bewijsvoering.

Per geval moet in overleg met de officier van justitie overwogen worden welk doel de bemonstering dient en welke alternatieve bewijsmiddelen voorhanden zijn, waarbij rekening gehouden dient te worden met de kosten verbonden aan bemonstering en analyse. In bepaalde gevallen kunnen alternatieve bewijsmiddelen bemonstering overbodig maken.

Als alternatieven voor bemonstering kunnen onder andere de volgende bewijsmiddelen overwogen worden. Hierbij moet bedacht worden dat deze alternatieven enkel voorbeelden zijn en voor een volledig bewijs zal vrijwel nooit met alleen één van de voorbeelden volstaan kunnen worden.

Monsters moeten geschikt zijn voor het doel waarvoor ze genomen zijn en de hoeveelheid moet, voor zover mogelijk (in de praktijk haalbaar), voldoende groot zijn om de benodigde analyses en contra-analyses uit te kunnen voeren.

Is ten aanzien van de aard en het doel van de bemonstering een dwingend voorgeschreven methode van toepassing, dan dient bemonstering overeenkomstig die methode te geschieden.

Indien er geen dwingend voorgeschreven methode is, dient er een gestandaardiseerde methode geselecteerd te worden. Indien ook een dergelijke methode ontbreekt zal een methode geselecteerd dienen te worden die is neergelegd in een praktijkrichtlijn of een voornorm. Mocht er ook geen praktijkrichtlijn of voornorm van toepassing zijn, dan zal de bemonstering op een zo zorgvuldig mogelijke wijze moeten plaatsvinden.

Schematisch weergegeven levert het hiervoor genoemde het volgende selectiesysteem op:

• 1. Onder dwingend voorgeschreven methoden vallen wettelijke bepalingen, bepalingen in een Amvb of ministeriële regeling, maar eveneens bepalingen in vergunning- of ontheffingsvoorschriften.

• 2. Ontbreekt een dwingend voorgeschreven methode dan moet beoordeeld worden of er een gestandaardiseerde methode bestaat voor de desbetreffende bemonstering. Tot deze groep behoren normen als NEN, NEN-EN, ISO, ASTM, VDI of DIN. Is een dergelijke methode aanwezig dan zal conform die methode gehandeld moeten worden. Indien meerdere gestandaardiseerde methoden gangbaar zijn, zal (in het proces-verbaal) de gekozen methode gemotiveerd moeten worden.

• 3. Ontbreken zowel dwingend voorgeschreven methoden als gestandaardiseerde methoden, zoals bedoeld onder 2, dan moet beoordeeld worden of er een voorlopige c.q. ontwerp-norm beschikbaar is dan wel praktijkrichtlijnen bestaan. Tot deze praktijkrichtlijnen worden ook de richtlijnen en procedures gerekend van het bevoegd gezag.

• 4. Is geen methode, voornorm of praktijkrichtlijn uit één van de voorgaande groepen beschikbaar dan zal bemonstering op een zo zorgvuldig mogelijke wijze en achteraf toetsbaar dienen plaats te vinden.

Het Informatiepunt Aanwijzing Bemonstering en Analyse (hierna ‘IRMA’) (NFI) beschikt over een overzicht van die methoden die wettelijk zijn voorgeschreven ten aanzien van bemonstering en analyse op het gebied van water, lucht, bodem en afvalstoffen.

De hierboven onder ad.2 genoemde normen zijn voorbeelden en niet limitatief. Eveneens staan zij niet in een hiërarchische orde. Wel bestaat er een voorkeur voor NEN-, NEN-EN- of ISO-normen. Deze normen hebben in Nederland namelijk een zogenaamde 'kritiekperiode' doorgemaakt, waarna op basis van consensus de 'norm' is vastgesteld.

Indien bij de bemonstering conform een praktijkrichtlijn te werk wordt gegaan verdient het aanbeveling een afschrift van deze procedure bij het proces-verbaal te voegen, alsmede het eventuele verkregen schriftelijk advies van het IRMA. In het proces-verbaal kan dan worden verwezen naar deze procedure voor wat betreft de wijze van bemonstering, gebruikte apparatuur en dergelijke.

Onder monsterbehandeling wordt begrepen de verzegeling, codering, transport, overdracht en conservering en/of voorbehandeling van het genomen monster.

• • Verzegeling:

  Op grond van de systematiek van de aanwijzing geldt dat in principe alle monsters verzegeld worden. Bijzondere omstandigheden kunnen rechtvaardigen dat wordt afgezien van verzegeling. In dergelijke gevallen zal in het proces-verbaal dienen te worden gemotiveerd waarom de monsters niet verzegeld zijn, alsmede welke maatregelen zijn getroffen om manipulatie te voorkomen.

• • Codering:

  Na verzegeling dienen de monsters een codering te krijgen. Dit om elk monster terug te kunnen vinden.

• • Transport:

  Transport dient onder de juiste omstandigheden (bijv. gekoeld) te gebeuren.

• • Overdracht:

  Onder overdracht van monsters wordt niet alleen de overdracht van monsters van de ene (overheids)instantie naar de andere verstaan, maar tevens de registratie van gegevens (overdrachtsformulieren) en het transport van monsters.

De systematiek voor de keuze van methode voor bemonstering zoals beschreven in paragraaf 4.2 bemonstering, is van overeenkomstige toepassing op de keuze voor methode van monsterbehandeling. Met betrekking tot de conservering en/of voorbehandeling geldt, indien niet anders is bepaald, het volgende:

• • De officier van justitie bepaalt telkens hoe lang de monsters, na ontvangst, worden bewaard. Is geen termijn bepaald, dan neemt de met opsporing belaste instantie (in samenspraak met het laboratorium) contact op met de officier van justitie om te bepalen wat er verder met de monsters gebeurt.

• • De wijze waarop de monsters zijn behandeld dient vermeld te worden in het proces-verbaal.

De met opsporing belaste instantie gaat naar het NFI (cq RIKILT, RIVM, en vergelijkbare instituten) of kiest een laboratorium:

• • dat werkt onder een kwaliteitssysteem dat geaccrediteerd is en/of

• • dat een geaccrediteerde methode toepast,

tenzij op grond van een wettelijke bepaling anders is bepaald.

In ieder geval dient het laboratorium te werken conform duidelijke procedures betreffende alle stappen (van ontvangst tot en met de rapportage) en dient de geheimhouding gewaarborgd te zijn.

De keuze van een laboratorium dient gemotiveerd te worden in het proces-verbaal, indien het gekozen laboratorium niet over een geaccrediteerd kwaliteitssysteem beschikt.

Indien het laboratorium niet kan uitvoeren onder de (wettelijk voorgeschreven) accreditatie dient dit in het rapport van het laboratorium te worden gemotiveerd:

• • reden van afwijkende uitvoering;

• • alternatieve kwaliteitsborging (stappen in het kort weergegeven);

• • verwijzing naar accreditatie alternatieve kwaliteitsborging.

De officier van justitie kan in overleg met het NFI aanwijzingen geven over de keuze van een laboratorium.

Op grond van de wetgeving en jurisprudentie bestaat er geen algemeen recht op het laten uitvoeren van een contra-analyse. Wel verdient het aanbeveling per geval te beoordelen of contra-analyse mogelijk is. Indien dit mogelijk is dan wordt aanbevolen de verdachte de mogelijkheid aan te bieden een contra-analyse te laten uitvoeren.

In art. 5:18 Awb en in artikel 21 lid 3 Wed is bepaald dat een toezichthouder respectievelijk opsporingsambtenaar op verzoek van de belanghebbende, indien mogelijk, een tweede monster neemt, tenzij bij of krachtens wettelijk voorschrift anders is bepaald. Artikel 5:18 Awb dient ook in acht genomen te worden door de in art. 18.4 Wm bedoelde toezichthouders.

• • Het monster dat bestemd is voor een eventuele contra-analyse dient op gelijke wijze te worden behandeld als het analysemonster.

• • Het monster dat bestemd is voor een contra-analyse blijft onder het beheer van de overheidsinstantie die de monsters heeft genomen c.q. laten nemen.

• • De verdachte wordt zo spoedig mogelijk nadat de monsters genomen zijn op de hoogte gesteld van het feit dat er monsters zijn genomen. Hiervan kan worden afgeweken indien het belang van het onderzoek zich hiertegen verzet. In dat geval wordt de verdachte zo spoedig mogelijk op de hoogte gesteld nadat het belang van het onderzoek zich hiertegen niet langer verzet.

• • De analyseresultaten worden aan verdachte bekend gemaakt zo spoedig mogelijk nadat deze gegevens bekend zijn. Hiervan kan worden afgeweken indien het belang van het onderzoek zich hiertegen verzet. In dat geval worden deze gegevens zo spoedig mogelijk bekend gemaakt, nadat het belang van het onderzoek zich hiertegen niet langer verzet.

• • Voor de verdachte bestaat de mogelijkheid tot het doen van een contra-analyse. Vanaf moment van inlichten van de verdachte van de analyseresultaten heeft verdachte nog 1 maand de tijd om aan te geven dat er een contra-analyse moet worden gedaan.

• • Indien verdachte een contra-analyse wil laten verrichten, geeft hij dit te kennen aan de met opsporing belaste instantie. Deze stelt de Officier van Justitie hiervan onverwijld in kennis.

Indien de verdachte te kennen geeft een contra-analyse te willen laten uitvoeren, is het aan te bevelen de verdachte over de volgende zaken informatie te verstrekken:

• • De te volgen procedure voor contra-analyse;

• • Laboratoria die geschikt zijn voor het laten uitvoeren van de contra-analyse;

• • De mededeling dat verdachte desgewenst ook voordat de analyseresultaten bekend zijn een contra-analyse kan laten uitvoeren;

• • De waarschuwing dat monsters door tijdverloop van samenstelling kunnen veranderen en derhalve hun waarde voor verdachte kunnen verliezen;

• • De mededeling dat de kosten van contra-analyse voor rekening van verdachte komt.

Omstandigheden in een concreet geval kunnen een afwijking rechtvaardigen van het gekozen uitgangspunt, dat de verdachte de mogelijkheid moet worden geboden op het laten verrichten van een contra-analyse. In die gevallen levert het niet kunnen laten verrichten van een contra-analyse geen bewijsuitsluitingsgrond op.

Voorbeelden van situaties waarin contra-analyse niet mogelijk kan blijken, of niet nodig hoeft te zijn:

• • ten tijde van de bemonstering is er een nog onbekende verdachte terwijl de houdbaarheid van het monster beperkt is;

• • beperkte houdbaarheid van de monsters waardoor na korte tijd toetsing van de analyseresultaten met behulp van het contra-analyse monster niet meer mogelijk is;

• • er is sprake van een ondeelbaar monster; dit kan zich voordoen bij luchtmonsters;

• • spoedeisende gevallen;

• • er is reeds een aantal monsters genomen (op verschillende momenten) in het kader van toezicht. Uit de analyse van deze monsters is een constant, dan wel een duidelijk beeld van de overtredingen af te leiden;

• • het bedrijf heeft zelf een aantal monsters genomen waarvan de analyseresultaten vergelijkbaar zijn met die van de monsters die in het kader van opsporing zijn genomen.

Eveneens wordt afgezien van contra-analyse in die gevallen waar verdachte expliciet te kennen heeft gegeven geen gebruik te willen maken van deze mogelijkheid. Is dit het geval dan verdient het aanbeveling dit vast te leggen in het proces-verbaal.

In het algemeen, indien het onderzoek dit toelaat, verdient het aanbeveling aan de verdachte kenbaar te maken dat monsters genomen zullen worden, zodat deze in de gelegenheid is hierbij aanwezig te zijn dan wel zich te laten vertegenwoordigen.