Richtlijn voor strafvordering Binnenvaart

Het strafvorderingsbeleid voor de scheepvaart op de binnenwateren wijkt op een aantal punten af van het ‘Kader voor strafvordering’. De reden hiervoor ligt in het internationale recht.

De wet- en regelgeving op de Nederlandse binnenwateren verschilt per water.1 Op enkele scheepvaartwegen zijn een specifiek verdrag en bijbehorende voorschriften van toepassing. Van belang is met name de Herziene Rijnvaartakte (HRA, ook wel: Akte van Mannheim 1868), die in Nederland geldt op de Rijn, het Pannerdensch Kanaal, de Lek en de Waal (de zgn. ‘Aktewateren’). De HRA kent een eigen sanctieregime, dat afwijkt van het gebruikelijke strafprocesrecht. Zo berust de bevoegdheid om recht te spreken over overtredingen van voor de Rijn geldende voorschriften bij zgn. ‘Rijnvaartrechters’ (art. 34 HRA) en kent artikel 32 van de Herziene Rijnvaartakte uitsluitend een geldboete als sanctie. Dit betekent dat bij overtredingen op de internationale Rijn ingevolge artikel 94 Grondwet geen ruimte is voor oplegging van vervangende hechtenis.2 Hetzelfde geldt voor taakstraffen of verbeurdverklaring. De op te leggen geldboete is gemaximeerd op 25.000 euro.3 Omdat wordt gestreefd naar een strafvorderingsbeleid dat voor alle scheepvaartwegen zo veel mogelijk gelijk is, is dit maximum ook van invloed op de tarieven voor de niet-Aktewateren.

De Centrale Commissie voor de Rijnvaart (CCR) in Straatsburg heeft voor de meest voorkomende overtredingen van de voorschriften een Bussgeldkatalog vastgesteld. Uit het oogpunt van uniformiteit en rechtsgelijkheid zijn de in deze richtlijn opgenomen tarieven daarmee vergeleken, met name voor wat betreft hun onderlinge verhouding.4 Bij een groot aantal feiten is er in navolging van de Bussgeldkatalog voor gekozen om marges aan te geven. Wegingsfactoren zijn daarbij onder meer de ernst van feit, de mate van gevaarzetting, het soort schip en de omstandigheden waaronder het feit werd gepleegd.

Waar mogelijk en toepasselijk zal in het proces-verbaal gemotiveerd het bedrag van het wederrechtelijk verkregen voordeel worden aangegeven. Dit bedrag kan dan in daarvoor in aanmerking komende gevallen aan de verdachte worden ontnomen (zie Aanwijzing ontneming).

De hoogte van de aan te bieden transactie, respectievelijk de soort en de hoogte van de te vorderen straffen, worden in de eerste plaats bepaald door de hoogte van het AAG/BAG. Per schijf (zie onderstaande tabellen) zijn richtstraffen vastgesteld voor het gemiddelde geval in de desbetreffende schijf. Afwijking naar boven en naar beneden blijft mogelijk.

Tabel O wordt gehanteerd als een ontzegging van de vaarbevoegdheid mogelijk is; het gaat dan om varen onder invloed met een snelle motorboot of om herhaaldelijk varen onder invloed met een binnenvaartschip (beroepsvaart). Zie hoofdstuk IV, par. 3, van de Aanwijzing Binnenvaart.

Tabel R dient voor de sanctionering op de conventionele Rijn (Rijn, Waal, Lek, Pannerdensch Kanaal). Zie hoofdstuk V van de Aanwijzing Binnenvaart.13 In overige gevallen wordt tabel A gehanteerd.

¹ De strafbare feiten uit dit hoofdstuk worden niet met een feitcode afgedaan; het zijn misdrijven die niet onder het bereik van de Wet OM-Afdoening zijn gebracht. Een strafbeschikking is niet mogelijk.

De kans op ongevallen en derhalve de mate van gevaarzetting hangt samen met de hoogte van het AAG/BAG. Of zich in concreto een ongeval voordoet met voor derden nadelige gevolgen, is daarentegen van allerlei toevallige omstandigheden afhankelijk. Naarmate het AAG/BAG hoger is, is een hogere straf geïndiceerd. In het schijvensysteem is de statistisch bepaalde mate van gevaarzetting in beginsel reeds verdisconteerd. Dat neemt niet weg dat met een aantal strafverzwarende omstandigheden rekening dient te worden gehouden.

Zo lijkt het juist om wanneer derden meer dan lichte schade en/of meer dan licht letsel dan wel zwaar letsel14 hebben opgelopen zonder dat daarvoor aparte strafvervolging wordt ingesteld, daarmee als strafverzwarende omstandigheid rekening te houden. Een dergelijk gevolg is van zodanig maatschappelijk gewicht dat het bezwaarlijk buiten beschouwing kan blijven. Indien meer dan lichte schade en/of meer dan licht letsel voor derden is ontstaan zal daarom ook nimmer een transactie dienen te worden aangeboden. Indien de veiligheid op het water in concreto in ernstige mate in gevaar is gebracht dient dit, ook zonder dat dit tot een ongeval heeft geleid, als strafverzwarende omstandigheid te worden aangemerkt.

Daarnaast wordt in het verlengde van de gevaarzetting een onderscheid gemaakt naar het soort schip. Dit omdat bij bepaalde soorten schepen de risico’s van varen onder invloed op voorhand kleiner of groter ingeschat mogen worden dan bij andere schepen. Een verminderd risico geldt voor kleine schepen in de zin van artikel 27, zesde lid, SVW (zie par. 3.3). Een vergroot risico is aan de orde bij schepen die gevaarlijke stoffen vervoeren, passagiersschepen en loodsplichtige zeeschepen. Het is evident dat van degene, die een dergelijk varend schip voert of stuurt, dan wel als loods aan boord van een zodanig schip adviseert over de te voeren navigatie, een bovengemiddeld verantwoordelijkheidsbesef verwacht mag worden. Voor de verdachte dient dit dus als strafverzwarende omstandigheid te worden aangemerkt.15

Meer verantwoordelijkheidsbesef mag eveneens worden verwacht van degene die reeds eerder onherroepelijk is veroordeeld of een transactie/strafbeschikking heeft betaald ter zake van een soortgelijk delict; recidive binnen 5 jaar na betaling van een transactie dan wel veroordeling ter zake van varen onder invloed geldt derhalve als strafverzwarende omstandigheid (zie ook par. 3.1).

Als strafverzwarende omstandigheden gelden derhalve:

• a. Recidive: recidive binnen 5 jaar na betaalde transactie dan wel onherroepelijke veroordeling ter zake van een soortgelijk delict (relevante artikelen Scheepvaartverkeerswet, dan wel relevante artikelen Rijnvaartpolitiereglement)16;

• a. Gevaarzetting:

  • − het veroorzaken van een ongeval waarbij meer dan lichte schade en/of meer dan licht letsel dan wel zwaar letsel aan derden is toegebracht;

  • − het in ernstige mate in gevaar brengen van de veiligheid op het water. Bijvoorbeeld samenloop met het niet in acht nemen van de wettelijk voorgeschreven rusttijden;

• a. Soort schip. Het varen met:

  • − een schip, bestemd of gebruikt voor het vervoer van beseinde (kegelplichtige) gevaarlijke stoffen;

  • − een passagiersschip;

  • − een loodsplichtig zeeschip.

Indien een strafverzwarende omstandigheid zich voordoet, dient te worden uitgegaan van de voor de naast hogere schijf vastgestelde OM-transactie of eis ter zitting. Bij cumulatie van strafverzwarende omstandigheden wordt in principe per cumulatie een schijf hoger gehanteerd. Afwijking naar boven en naar beneden blijft mogelijk.

Door de aanwezigheid van een of meer strafverzwarende omstandigheden kan de schijfindeling worden overschreden. In die gevallen kan een hogere straf worden gevorderd dan de voor de hoogste schijf vastgestelde eis ter zitting.

Bij het bepalen van de hoogte van de transactie of strafeis wordt rekening gehouden met de draagkracht van de verdachte. Naast recidive worden ook overige bijzondere omstandigheden (gelegen in de persoon van de verdachte) bij de bepaling van de hoogte betrokken.

Uitgangspunt is dat in beginsel steeds ten behoeve van de strafmaatbepaling een voorlichtingsrapport bij de verslavingsreclassering wordt aangevraagd indien:

• a. de verdachte voor de derde maal binnen een termijn van vijf jaar een soortgelijk delict heeft gepleegd;

• b. gebleken is van andere bijzondere omstandigheden gelegen in de persoon van de verdachte.

Uitgangspunt bij artikel 27, tweede lid, SVW is dat in de schijven I t/m VI volgens een vast tarief een transactie kan worden aangeboden. Hierbij wordt een aantal situaties onderscheiden.

• – Zogenoemde first-offenders wordt bij overtreding van voornoemde bepaling een transactie aangeboden indien het AAG/BAG lager is dan 720 µg/l, respectievelijk 1,66‰ (dus bij schijf VI of lager), tenzij het OM aanleiding ziet om ook beneden genoemde waarde (bijvoorbeeld bij samenloop met andere delicten) de zaak voor te leggen aan de rechter.

• – In geval van ‘enkelvoudige recidive’ (binnen een tijdsverloop van vijf jaar is de verdachte eenmaal eerder onherroepelijk voor een soortgelijk delict veroordeeld of heeft hij eenmaal eerder ter zake hiervan een transactie betaald) kan de verdachte een transactie worden aangeboden indien het AAG/BAG lager is dan 355 µg/l, respectievelijk 0,81‰ (dus binnen de marges van schijf I blijft). Vanaf schijf II dient hij in een dergelijk geval te worden gedagvaard.

• – Indien de verdachte binnen een tijdsverloop van vijf jaar al twee maal eerder (het gaat hier dus om de derde zaak binnen vijf jaar) onherroepelijk voor een soortgelijk delict is veroordeeld of ter zake een transactie heeft betaald (‘meervoudige recidive’), dient hij in principe altijd te worden gedagvaard.

• – Indien voor derden meer dan lichte schade en/of meer dan licht letsel (zie par. 2.2) is ontstaan, wordt geen transactie aangeboden.

• – Indien een ontzegging van de vaarbevoegdheid mogelijk is, wordt slechts in de eerste vijf schijven een transactie aangeboden (tabel O) voor zover bijzondere omstandigheden zich daar niet tegen verzetten.17

Indien een tenlastelegging de bestanddelen van artikel 27, eerste lid, SVW, respectievelijk artikel 1.02, zevende lid, eerste volzin of artikel 1.03, vierde lid, eerste volzin, RPR bevat, zijn voor de strafvordering geen nadere uitgangspunten aan te geven wegens het ontbreken van voldoende objectief vast te stellen factoren (zoals AAG/BAG).

De uitgangspunten voor de straftoemeting bij overtreding van artikel 27, tweede lid, SVW (zoals uiteengezet in de vorige paragraaf) dienen hier als algemeen richtsnoer, met dien verstande dat in geval van overtreding van artikel 27, eerste lid, SVW of van de corresponderende bepalingen uit het RPR schijf VII, VIII, IX, X of XI dient te worden toegepast, afhankelijk van de mate van ‘het niet in staat zijn’ (c.q. het ‘belemmerd worden in het functioneren’) en de gevaarzetting. Indien er sprake is van kennelijke staat van dronkenschap, dient schijf XI te worden toegepast. Ook hier moet onverkort rekening worden gehouden met de strafverzwarende omstandigheden die in paragraaf 2.2 zijn genoemd. Bij cumulatie van strafverzwarende omstandigheden dient in principe per cumulatie een schijf hoger te worden geëist. Voor situaties waarin een ontzegging van de vaarbevoegdheid mogelijk is, gelden bovenstaande uitgangspunten, met dien verstande dat tabel O wordt gehanteerd.

Voor kleine schepen18 heeft de wetgever aan de delictsinhoud van artikel 27, eerste en tweede lid, SVW een bestanddeel toegevoegd; het is degene die op een scheepvaartweg een varend klein schip voert of stuurt verboden dit te doen terwijl hij verkeert in een toestand als omschreven in het eerste of het tweede lid van artikel 27 SVW en daarbij het verkeer belemmert of dreigt te belemmeren. Voor de aan te bieden transactie, resp. te vorderen straf wordt aangesloten bij schijf II (tabel A).

N.B. Gelet op artikel 29a SVW is dit niet van toepassing op de wateren van de HRA.

In het geval iemand weigert medewerking te verlenen aan een voorlopig onderzoek van uitgeademde lucht (de ademtest, artikel 28, eerste lid, SVW, strafbaar gesteld in artikel 31, derde lid, SVW), kan er een OM-transactie van 5 (GB) worden aangeboden. De eis ter zitting bedraagt 7 (GB).

Indien de ademanalyse of vervangende bloedproef wordt geweigerd (artikel 28a, tweede en zevende lid, SVW, strafbaar gesteld in artikel 31, tweede lid, SVW), dient in de betreffende tabel voor de strafvordering aansluiting te worden gezocht bij schijf IX.19 Als er sprake is van kennelijke staat van dronkenschap, dient schijf XI te worden toegepast. Ook hier gelden onverkort de strafverzwarende omstandigheden. Bij cumulatie van strafverzwarende omstandigheden dient in principe per cumulatie een schijf hoger te worden geëist.

In het geval dat iemand wordt verdacht van het feit varen tijdens een vaarverbod (artikel 29, derde lid, SVW), en er geen samenloop is met andere strafbare feiten, geldt schijf II van de tabellen.

Uit het oogpunt van de ketenaansprakelijkheid kunnen meerdere betrokkenen (tegelijkertijd) via de WVGS strafrechtelijk aansprakelijk worden gesteld voor hun betrokkenheid bij het onwettig uitvoeren van de handelingen zoals beschreven in artikel 2 lid 1 WVGS. In het ADN wordt aangegeven wie een veiligheidsplicht kennen (1.4 ADN e.v.). De belangrijkste betrokkenen (1.4.2 ADN) zijn de afzender, de vervoerder en de geadresseerde. Daarnaast zijn er andere betrokkenen (1.4.3 ADN), zoals de belader, de verpakker, de vuller, de exploitant van een tankcontainer of transporttank en de losser, die aansprakelijk zijn voor zover zij weten of zouden moeten weten, dat zij hun opdrachten uitvoeren in het kader van vervoer dat is onderworpen aan het ADN.

In de tarieflijst is een onderscheid gemaakt in twee categorieën:

• – S : zij die behoren tot de bemanning of opvarenden van het schip (loonschipper, matroos, loods, monteur, opstapper etc.) en daarbij verantwoordelijk zijn voor de betreffende gedraging (natuurlijke personen)

• – O : de betrokken onderneming en overige betrokkenen die verantwoordelijk zijn voor die gedraging (rechtspersonen)

Differentiatie in tarieven tussen S en O komt voort uit de mate van betrokkenheid en verantwoording. In het algemeen wordt het de betrokken onderneming (rechtspersoon) meer aangerekend dan de individuele betrokkene (natuurlijke persoon) wanneer strafbare feiten zijn geconstateerd.

De in de tabel (par. 3) genoemde bedragen zijn transactiebedragen. Ter zitting kunnen deze bedragen worden verhoogd met 20%. De bedragen zijn basistarieven, die betrekking hebben op first offenders. Op basis van algemene beoordelingsfactoren kunnen de bedragen worden verhoogd.23

• – Misdrijf: wanneer sprake is van opzet dient het basistarief met 25% te worden verhoogd.

• – Recidive:

• – bij recidive door natuurlijke personen (S)  binnen een termijn van twee jaren na betaling van een transactie/strafbeschikking of na onherroepelijke veroordeling voor een overtreding van een wettelijk voorschrift voor het vervoer van gevaarlijke stoffen geldt een opslag van 10 procent bij de eerste keer recidive en van 20 procent bij de tweede keer recidive. Bij meer dan twee keer recidive kan worden gedagvaard.

• – bij recidive door rechtspersonen (O) (ook de "eenmanszaak") binnen een termijn van vijf jaren na betaling van een transactie/strafbeschikking of na onherroepelijke veroordeling voor een overtreding van een wettelijk voorschrift voor het vervoer van gevaarlijke stoffen geldt een opslag van 50 procent bij de eerste keer recidive en van 100 procent bij de tweede keer recidive. Bij meer dan twee keer recidive kan worden gedagvaard.

• – Gevaarzetting:  indien in één geval meerdere (ernstige) overtredingen van wettelijke voorschriften voor het vervoer van gevaarlijke stoffen worden begaan, is er een toename van gevaarzetting. Als uit het proces-verbaal blijkt dat hiervan sprake is, kan het tarief met 20% worden verhoogd.

Toepassing:

• – Bij een misdrijf wordt de verhoging van het tarief opgeteld bij het basistarief.

• – Bij recidive wordt er een extra percentage berekend over het basistarief, vermeerderd met een eventuele verhoging wegens een misdrijf.

• – Bij cumulatie van overtredingen wordt bij elk feit afzonderlijk het tarief berekend. Daarna worden die tarieven bij elkaar opgeteld.

• – Ter zitting kan het bedrag worden verhoogd met 20%.

De draagkracht van de verdachte is mede bepalend voor het uiteindelijke transactiebedrag, dan wel de eis ter zitting.

In deze richtlijn wordt aangegeven wanneer een zodanige inbreuk wordt gepleegd op het doel van de wet, "de bevordering van de openbare veiligheid, bij het vervoer van gevaarlijke stoffen", dat dagvaarden in de rede ligt. Waar in de tabel staat aangegeven dat er meteen gedagvaard dient te worden gaat het om een overtreding met een zeer ernstig karakter. Een tarief wordt bij deze overtredingen niet vermeld, omdat de hoogte van de geldboete bepaald dient te worden aan de hand van de omstandigheden van het geval.

De overtredingen waarop de tarieven in deze richtlijn betrekking hebben, zijn verkort aangeduid. De weergave van het overtreden voorschrift bestaat uit een verkorte verwijzing naar hetzij het randnummer als genoemd in het ADN, hetzij naar andere wet- of regelgeving. De gehanteerde afkortingen zijn in hoofdstuk I (par. 4) van deze richtlijn opgenomen.

¹ In geval van containervervoer op binnenschepen kan een gedeeltelijke vrijstelling gelden van de meet- en ventilatie-eisen (ADN 2013).