Inkomstenbelasting, huwelijksvermogensrecht; vergoedingsvorderingen echtgenoten art. 1:87 BW

Vergoedingsrecht: Recht op vergoeding ingevolge de artikelen 1:87, 1:95 of 1:96 BW

Vergoedingsrechten kunnen bijvoorbeeld ontstaan in de volgende kort geschetste situaties:

• − privévermogen van de ene echtgenoot wordt aangewend voor een goed dat tot het privévermogen van de andere echtgenoot behoort (artikel 1:87, eerste lid jo. tweede lid, onder a, BW); of

• − privévermogen van de ene echtgenoot wordt aangewend voor verbeteringen aan een goed dat tot het privévermogen van de andere echtgenoot behoort (artikel 1:87, eerste lid jo. tweede lid, onder b, BW); of

• − de ene echtgenoot lost uit zijn privévermogen een schuld af die de andere echtgenoot is aangegaan ter financiering van een tot diens privévermogen behorend goed (artikel 1:87, eerste lid, BW).

In die gevallen verkrijgt degene ten laste van wiens vermogen de aanwending plaatsvond, een recht op vergoeding. Deze vergoeding beloopt (een gedeelte van) de waarde van het desbetreffende goed op het tijdstip waarop de vergoeding wordt voldaan. Als diegene toestemming heeft verleend voor de vermogensaanwending, wordt ook gedeeld in de negatieve waardeontwikkeling van het goed. Voor gehuwden in gemeenschap van goederen geldt eenzelfde regeling (artikelen 1:95 en 1:96, vierde lid, BW). Bij hen kan sprake zijn van privévermogen bijvoorbeeld door een verkregen schenking onder een zogenoemde uitsluitingsclausule.

Buiten dit vergoedingsrecht vallen goederen die naar hun aard worden aangewend om te worden verbruikt. Evenmin geldt het vergoedingsrecht voor zover door de verkrijging, voldoening of aflossing ten laste van het vermogen van de andere echtgenoot wordt voldaan aan een op die echtgenoot rustende verbintenis. Het betreft “regelend” recht, dat wil zeggen dat de echtgenoten afwijkende afspraken kunnen maken. Dit besluit betreft alleen situaties waarin geen afwijkende afspraken zijn gemaakt.

In de literatuur wordt verschillend gedacht over het antwoord op de vraag of het vergoedingsrecht een fiscaal relevant belang bij het (onderliggende) goed zelf doet ontstaan. Er hebben mij signalen bereikt uit de praktijk dat de belastinggevolgen van het eventueel ontstaan van een fiscaal relevant belang alsmede de onzekerheid daarover als onwenselijk worden ervaren.

Voor de toepassing van de inkomstenbelasting keur ik voor zover nodig goed dat geen overgang of verkrijging van een fiscaal relevant belang bij het (onderliggende) goed zelf wordt aangenomen bij een plicht tot, respectievelijk recht op, vergoeding als bedoeld in artikel 1:87 BW. Het gaat dus ook om vergoedingen als bedoeld in de artikelen 1:95 en 1:96 BW waarvan het beloop overeenkomstig artikel 1:87 BW wordt bepaald. Deze goedkeuring is alleen van toepassing als beide echtgenoten hetzelfde standpunt innemen en dus beiden ervan uitgaan dat voor de inkomstenbelasting geen fiscaal relevant belang overgaat.

Dat betekent dat in de aangifte inkomstenbelasting over het jaar 2012 geen inkomen behoeft te worden aangegeven dat voortvloeit uit het ontstaan van een vergoedingsrecht. Dat geldt zowel voor de echtgenoot die recht heeft op de vergoeding als degene die de plicht tot vergoeding heeft. Het voorgaande ziet dus onder meer op de winst uit onderneming, de terbeschikkingstellingsregeling, de eigenwoningregeling en het aanmerkelijk belang (box 2). Voor box 2 geldt dat doorgaans mogelijke gevolgen al worden voorkomen door de toepassing van artikel 4.17 van de Wet IB 2001. Voor de bepaling van het inkomen uit sparen en beleggen (box 3) behoort voor degene die een vergoedingsrecht heeft, de vordering en dus niet (een deel van) het goed zelf tot de rendementsgrondslag.

Wellicht ten overvloede wil ik nog attenderen op het volgende. Ik vind het niet aanvaardbaar als B in het voorbeeld, opgenomen onder 2, het pand op zijn balans laat staan en dat waardeert op kostprijs of lagere bedrijfswaarde en hij tegelijkertijd de artikel 1:87-schuld aan echtgenoot A op de balans waardeert naar de waarde in het economische verkeer. Goed koopmansgebruik staat immers niet toe een verlies te nemen op de schuld (door toename daarvan) die wordt veroorzaakt en gecompenseerd door een even grote winst op het pand (door waardestijging daarvan; o.a. HR 23 januari 2004, nr. 37.893, LJN AI0670). Verder geldt civielrechtelijk dat het vergoedingsrecht renteloos is. Dit is ook normaal in het maatschappelijke verkeer; er wordt daarom fiscaal geen rente geïmputeerd.