Regeling aanmelding en toelating hoger onderwijs

Geraadpleegd op 23-11-2024. Gebruikte datum 'geldig op' 01-09-2017.
Geldend van 01-09-2017 t/m heden

Regeling van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van 3 april 2014, nr. 540459 inzake de toelating tot het hoger onderwijs

De Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, handelende in overeenstemming met de Minister van Economische Zaken,

Gelet op de artikelen artikel 7.25, eerste, tweede, derde en vierde lid, 7,26 eerste en tweede lid, 7.26a eerste lid, 7.28, 7.31a, eerste lid, 7.31b, tweede lid, 7. 57a, vierde lid, 7.57b, vijfde lid, 7.57c, vierde lid, 7.57c, vierde lid, 7.57e, vijfde lid 7.57f, tweede lid van de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek;

Besluit:

Hoofdstuk 1. Algemene bepalingen

Artikel 1. Begripsbepalingen

aanvullende eisen: eisen als bedoeld in artikel 7.26, eerste lid, en 7.26a, eerste lid, van de wet;
accreditatieorgaan: Nederlands-Vlaamse accreditatieorganisatie, bedoeld in artikel 5.a.2 van de wet;
bewijs van toelating: op naam gesteld document, afgegeven door de instelling, dat aantoont dat een kandidaat de selectie heeft doorlopen en geplaatst is binnen de door het instellingsbestuur vastgestelde onderwijscapaciteit.
bijzondere nadere vooropleidingseisen opleiding tot leraar basisonderwijs: eisen als bedoeld in artikel 7.25a van de wet;
diploma:
- 1. diploma als bedoeld in artikel 7.24, eerste en tweede lid, van de wet, dan wel een daarmee overeenkomend diploma, behaald in Bonaire, Saba, Sint Eustatius, Curaçao, Sint Maarten, Aruba of Suriname danwel het diploma van het Europees baccalaureaat van de Europese school, bedoeld in het Statuut van de Europese school (Tractatenblad 1957, nr. 246), voor zover dat baccalaureaat het vak Nederlands als eerste of tweede taal omvat;
- 2. diploma van een niet in artikel 7.24 van de wet bedoelde vooropleiding of een niet in artikel 7.28, eerste lid, van de wet bedoelde opleiding dat op grond van een voor Nederland in werking getreden internationale overeenkomst toegangsrecht tot het Nederlandse hoger onderwijs met zich meebrengt;
- 3. gewaarmerkte verklaring van het bestuur van een instelling, inhoudende dat de kandidaat met toepassing van de artikelen 7.25, derde lid of vijfde lid, 28, lid 1a, tweede lid, of7.29, eerste, derde of vierde lid, van de wet, onverminderd artikel 7.28, vierde lid, van de wet, tot de opleiding van zijn keuze kan worden toegelaten;
domein: opleidingsdomein als bedoeld inartikel 6.4.1, eerste lid, van de WEB;
fixusopleiding: opleiding waarvoor op grond van de artikelen 7.53 of 56 van de wet een beperkt aantal studenten kan worden ingeschreven;
getuigschrift: getuigschrift als bedoeld in artikel 7.11, tweede lid, van de wet;
hogeschool: hogeschool als bedoeld in onderdelen c en g van de bijlage bij de wet;
instelling: instelling voor hoger onderwijs als bedoeld in artikel 1.8, eerste en tweede lid, van de wet of een rechtspersoon voor hoger onderwijs;
instellingsbestuur: instellingsbestuur als bedoeld in artikel 1.1, onderdeel j, eerste gedachtestreep van de wet;
kandidaat: degene die zich voor de propedeutische fase van een bepaalde opleiding wil aanmelden of laten inschrijven;
lerarenopleiding op het gebied van kunst: lerarenopleiding als bedoeld in artikel 7.26a, van de wet;
minister: de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en, voor zover het betreft het onderwijs en onderzoek op het gebied van landbouw en natuurlijke omgeving, de Minister van Economische Zaken;
nadere vooropleidingseisen vo-ho: eisen als bedoeld in artikel 7.25, eerste en tweede lid, van de wet;
nadere vooropleidingseisen mbo-hbo: eisen als bedoeld in artikel 7.25, derde lid van de wet;
opleiding: opleiding als bedoeld in artikel 7.3a, eerste lid, onderdeel a en tweede lid, onderdeel a, van de wet;

opleiding op het gebied van de kunst: opleiding als bedoeld in 7.26a van de wet;
plaats: plaats als opgenomen in de mededeling bedoeld in artikel 7.53, zesde lid van de wet;
profiel: profiel als bedoeld in artikel 12, tweede lid, van de WVO of artikel 38, tweede lid, van de WVO BES;
rankingnummer: uniek nummer dat door de instelling toegekend wordt aan een kandidaat die de selectie heeft doorlopen, waaruit blijkt hoe hij ten opzichte van de andere deelnemers aan de selectie is beoordeeld;
rechtspersoon voor hoger onderwijs: rechtspersoon als bedoeld in artikel 1.1, onderdeel aa, van de wet;
selectie: selectieprocedure als bedoeld in artikel 7.53 van de wet;
studiejaar: tijdvak dat aanvangt op 1 september en eindigt op 31 augustus van het daarop volgende jaar;
Studielink: gemeenschappelijke aanmeld- en inschrijfapplicatie van de hogescholen en de universiteiten;
universiteit:
- 1. universiteit als bedoeld in de onderdelen a en b van de bijlage bij de wet,
- 2. Open Universiteit, bedoeld in onderdeel h van de bijlage bij de wet, of
- 3. levensbeschouwelijke universiteit als bedoeld in onderdeel i, van de bijlage bij de wet;
vooropleidingseisen: eisen als bedoeld inartikel 7.24 van de wet;
WEB: Wet educatie en beroepsonderwijs;
Wet: Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek;
WVO: Wet op het voortgezet onderwijs;
WVO BES: Wet op het voortgezet onderwijs BES.

Artikel 1.2. Identificatie opleidingen

Voor de toepassing van deze regeling gelden door instellingen verzorgde opleidingen met dezelfde naam als dezelfde opleidingen, met uitzondering van artikel 3.2, tweede lid.

Artikel 1.3. Data

De data in deze regeling vallen steeds in het studiejaar dat voorafgaat aan het studiejaar waarvoor de kandidaat zich wil aanmelden of wil inschrijven, tenzij anders is bepaald en met dien verstande dat de data tussen 31 augustus en 1 oktober telkens vallen in het studiejaar.

Hoofdstuk 2. Nadere vooropleidingseisen

§ 1. Nadere vooropleidingseisen vo-ho

Artikel 2.1. Nadere vooropleidingseisen per opleiding

1 Voor opleidingen aan universiteiten gelden voor kandidaten die in het bezit zijn van een vwo-diploma van een in bijlage A opgenomen opleiding, de nadere vooropleidingseisen die zijn opgenomen in bijlage A.

2 Voor opleidingen aan hogescholen gelden voor kandidaten die in het bezit zijn van een vwo-diploma of het havo-diploma van een in bijlage B opgenomen opleiding, de nadere vooropleidingseisen die zijn opgenomen in bijlage B.

3 Als de naam van een opleiding wordt gewijzigd, blijven de nadere vooropleidingseisen gelden zoals die golden voor het tijdstip van de naamswijziging.

4 Bij samenvoeging van bestaande opleidingen blijven voor de samengevoegde opleidingen de nadere vooropleidingseisen gelden, totdat voor de samengevoegde opleidingen nieuwe nadere vooropleidingseisen zijn vastgesteld.

§ 2. Aanwijzing opleidingen inzake toelating deficiënte studenten

Artikel 2.2. Aanwijzing opleidingen inzake toelating deficiënte studenten in het wetenschappelijk onderwijs

Voor het wetenschappelijk onderwijs vindt aanwijzing als bedoeld in artikel 7.25, vijfde lid, tweede volzin, van de wet plaats voor de opleidingen Werktuigbouwkunde en Civiele Techniek, voor zover het betreft het profiel economie en maatschappij of het profiel cultuur en maatschappij.

Artikel 2.3. Wijziging naam opleiding

Als de naam van een opleiding wordt gewijzigd, blijft de toelatingsmogelijkheid voor die opleiding gelden.

§ 3. Nadere vooropleidingseisen mbo-hbo

Artikel 2.4. Nadere vooropleidingseisen mbo

Voor opleidingen in het hoger beroepsonderwijs in een in bijlage C opgenomen sector, geldt voor kandidaten die met goed gevolg een middenkaderopleiding of een specialistenopleiding als bedoeld in artikel 7.2.2, eerste lid, onder d, onderscheidenlijk e, van de WEB hebben afgelegd als nadere vooropleidingseis:

a. het bezit van een diploma van een opleiding behorend tot een in bijlage C opgenomen domein of
b. een door de hogeschool afgegeven sufficiëntieverklaring.

§ 4. Bijzondere nadere vooropleidingseisen opleiding tot leraar basisonderwijs

Artikel 2.5. Vereiste kennisniveaus

1 Voor wat betreft het kennisgebied aardrijkskunde, bedoeld in artikel 9, tweede lid, onderdeel a, van de Wet op het primair onderwijs, beschikt een kandidaat over voldoende kennis, indien die kennis voldoet aan het niveau dat is vastgesteld in bijlage F, onderdeel I.

2 Voor wat betreft het kennisgebied geschiedenis, bedoeld in artikel 9, tweede lid, onderdeel b, van de Wet op het primair onderwijs, beschikt een kandidaat over voldoende kennis, indien die kennis voldoet aan het niveau dat is vastgesteld in bijlage F, onderdeel II.

3 Voor wat betreft het kennisgebied de natuur, waaronder biologie, bedoeld in artikel 9, tweede lid, onderdeel c, van de Wet op het primair onderwijs, beschikt een kandidaat over voldoende kennis, indien die kennis voldoet aan het niveau dat is vastgesteld in bijlage F, onderdeel III.

Artikel 2.6. Examenvakken die zonder meer tot toelating leiden

1 Een kandidaat voldoet in ieder geval aan de bijzondere nadere vooropleidingseisen op het kennisgebied aardrijkskunde, bedoeld in artikel 9, tweede lid, onderdeel a, van de Wet op het primair onderwijs, indien het vak aardrijkskunde deel heeft uitgemaakt van het examen ter verkrijging van het diploma hoger algemeen voortgezet onderwijs, bedoeld in artikel 8 van de Wet op het voortgezet onderwijs of artikel 14 van de Wet voortgezet hoger onderwijs BES

2 Een kandidaat voldoet in ieder geval aan de bijzondere nadere vooropleidingseisen op het kennisgebied geschiedenis, bedoeld in artikel 9, tweede lid, onderdeel b, van de Wet op het primair onderwijs, indien het vak geschiedenis deel heeft uitgemaakt van het examen ter verkrijging van het diploma hoger algemeen voortgezet onderwijs, bedoeld in artikel 8 van de Wet op het voortgezet onderwijs of artikel 14 van de Wet voortgezet hoger onderwijs BES

3 Een kandidaat voldoet in ieder geval aan de bijzondere nadere vooropleidingseisen op het kennisgebied de natuur, waaronder biologie, bedoeld in artikel 9, tweede lid, onderdeel c, van de Wet op het primair onderwijs, indien het vak natuurkunde, biologie of nlt (natuur, leven en technologie) deel heeft uitgemaakt van het examen ter verkrijging van het diploma hoger algemeen voortgezet onderwijs, bedoeld in artikel 8 van de Wet op het voortgezet onderwijs of artikel 14 van de Wet voortgezet hoger onderwijs BES

Hoofdstuk 3. Aanvullende eisen voor opleidingen, opleidingen op het gebied van de kunst en lerarenopleidingen op het gebied van de kunst

Artikel 3.1. Aanvullende eisen in verband met de uitoefening van een beroep of beroepen

1 De opleidingen waarvoor aanvullende eisen gelden, die verband houden met de uitoefening van een beroep of de beroepen waarop zij voorbereiden, zijn opgenomen in bijlage D.

2 De minister neemt, al dan niet op een aanvraag, een opleiding op in de in het eerste lid bedoelde bijlage, als:
- a. objectieve gronden in verband met de toekomstige beroepsuitoefening het stellen van de aanvullende eisen voor toelating tot deze opleiding rechtvaardigen,
- b. de aanvullende eisen geen betrekking hebben op een bepaald vakgebied of discipline, en
- c. het stellen van de aanvullende eisen geen afbreuk doet aan de toegankelijkheid van het betreffende hoger onderwijs.

3 De gronden bedoeld in het tweede lid, onderdeel a, worden in bijlage D bij de betreffende opleiding vermeld.

4 Een aanvraag als bedoeld in het tweede lid kan worden ingediend door het instellingsbestuur of, indien het een opleiding betreft die door meerdere instellingen wordt verzorgd, de betreffende instellingsbesturen gezamenlijk. In de aanvraag wordt gemotiveerd aangevoerd waarom wordt voldaan aan de in het tweede lid opgesomde voorwaarden.

5 Een aanvraag wordt ingediend uiterlijk op 1 mei van het kalenderjaar voorafgaand aan het studiejaar waarvoor de aanvullende eisen voor het eerst zullen gelden.

6 Het instellingsbestuur maakt tijdig de criteria bekend, die op basis van de gronden bedoeld in het tweede lid, onderdeel a zijn vastgesteld, alsmede de procedure voor selectie van de kandidaten.

Artikel 3.2. Aanvullende eisen in verband met de organisatie en inrichting van het onderwijs

1 De opleidingen waarvoor aanvullende eisen gelden, die verband houden met de organisatie en inrichting van het onderwijs zijn opgenomen in bijlage E.

2 De minister neemt op een aanvraag van het betreffende instellingsbestuur, of de betreffende instellingsbesturen gezamenlijk als het betreft alle opleidingen met dezelfde naam, een opleiding op in bijlage E, indien met de aanvraag is aangetoond, dat:
- a. de opleiding zich onderscheidt door een specifiek onderwijsconcept,
- b. objectieve gronden het stellen van aanvullende eisen voor toelating tot de opleiding noodzakelijk maken in verband met het tot zijn recht komen van het onderwijsconcept,
- c. de aanvullende eisen geen betrekking hebben op een bepaald vakgebied of discipline, en
- d. het stellen van de aanvullende eisen geen afbreuk doet aan de toegankelijkheid van het hoger onderwijs.

3 De gronden bedoeld in het tweede lid, onderdeel b, worden in bijlage E bij de opleiding vermeld.

4 Bij de aanvraag legt het instellingsbestuur een door de NVAO opgesteld advies met betrekking tot de in het tweede lid, onderdeel a tot en met c genoemde voorwaarden over.

5 Een aanvraag wordt ingediend uiterlijk op 1 mei van het kalenderjaar voorafgaand aan het studiejaar waarvoor de aanvullende eisen voor het eerst zullen gelden.

6 Het instellingsbestuur maakt tijdig de criteria bekend die op basis van de gronden bedoeld in het tweede lid, onderdeel b zijn vastgesteld, alsmede de procedure voor selectie van de kandidaten.

Artikel 3.3. Verwijdering van de bijlage en informatieplicht

1 De minister kan een opleiding uit bijlage D, respectievelijk bijlage E verwijderen, als de omstandigheden op grond waarvan is besloten de opleiding in de bijlage te vermelden, zijn komen te vervallen.

2 Het instellingsbestuur stelt de minister op de hoogte van een wijziging in de omstandigheden, die aanleiding kan zijn voor toepassing van de bevoegdheid genoemd in het eerste lid.

Hoofdstuk 4. Aanmelding, selectie en inschrijving

§ 1. Algemene bepalingen aanmelding

Artikel 4.1. Elektronische aanmelding (verzoek tot inschrijving)

1 De kandidaat die zich overeenkomstig artikel 7.31a, eerste lid, van de wet aanmeldt, doet dat met behulp van DigiD via Studielink.

2 Onverminderd de artikelen 4.3 en 4.8 kan de in het eerste lid bedoelde aanmelding betrekking hebben op ten hoogste drie opleidingen.

3 De minister verifieert de persoonsgegevens van de kandidaat aan de hand van de over de kandidaat in de gemeentelijke basisadministratie persoonsgegevens opgenomen gegevens.

4 Als de kandidaat buiten Nederland woonachtig is, verstrekt hij gegevens die tenminste betrekking hebben op de naam, de geboortedatum en -plaats, het adres, de nationaliteit en de vooropleiding. Tevens verstrekt de kandidaat een fotokopie van de persoonsgegevens uit zijn paspoort of (Europees) identiteitsbewijs, een uittreksel uit het bevolkingsregister of een daarmee overeenkomend register, dan wel een uittreksel uit of een fotokopie van de geboorteakte. Het instellingsbestuur verifieert de gegevens.

5 Als de aanmelding betrekking heeft op een fixusopleiding, vindt de verificatie van de gegevens, bedoeld in het vierde lid plaats voor 15 juni.

Artikel 4.2. Bevestiging aanmelding (verzoek tot inschrijving)

1 De minister zendt de kandidaat die zich overeenkomstig artikel 4.1 heeft aangemeld, een elektronische bevestiging.

2 De minister maakt aan de kandidaat tevens zo spoedig mogelijk bekend:
- a. of de opleiding waarvoor hij zich aanmeldt, een fixusopleiding is,
- b. of de instelling voor die fixusopleiding decentrale selectie zal toepassen.

§ 2. Aanmelding voor opleidingen waarvoor aanvullende eisen gelden

Artikel 4.3. Aanmelding onderzoek

1 De kandidaat die wenst te worden ingeschreven voor een opleiding waarvoor krachtens artikel 7.26 of artikel 7.26a van de wet aanvullende eisen zijn gesteld, meldt zich voor 15 januari aan bij de desbetreffende instelling voor het onderzoek dienaangaande.

2 De desbetreffende instelling draagt er zorg voor dat de kandidaat voor 15 april de uitslag van het onderzoek kan vernemen.

3 De kandidaat die aan de aanvullende eisen voldoet en aan de desbetreffende opleiding wil worden ingeschreven, meldt zich overeenkomstig artikel 4.1, aan bij de minister.

4 In afwijking van het eerste lid kan het instellingsbestuur van een opleiding waarvan de organisatie en inrichting van het onderwijs als bedoeld in artikel 3.2, eerste lid, uitgaat van een internationale studentenpopulatie, een uiterste datum voor aanmelding na 15 januari vaststellen.

§ 3. Bepalingen voor fixusopleidingen

Artikel 4.4. Mededeling

Het instellingsbestuur doet de mededeling, bedoeld in artikel 7.53, zesde lid, van de wet, aan de minister.

Artikel 4.5. Aanmelding voor fixusopleiding

1 Een kandidaat kan zich per fixusopleiding in totaal maximaal drie keer aanmelden.

2 Onverminderd het eerste lid, kan het instellingsbestuur per fixusopleiding vaststellen hoeveel keer een kandidaat kan deelnemen aan de selectie voor de opleiding aan de instelling.

3 Een kandidaat kan zich voor een studiejaar voor ten hoogste twee fixusopleidingen aanmelden, met uitzondering van de in het vierde lid genoemde opleidingen.

4 Voor de opleiding geneeskunde, tandheelkunde, fysiotherapie en mondzorgkunde kan een kandidaat zich voor een studiejaar bij niet meer dan een instelling aanmelden voor eenzelfde opleiding.

5 Een aanmelding als bedoeld in het eerste lid vervalt als de kandidaat deze uiterlijk 15 januari intrekt.

6 Een kandidaat kan een verzoek bij het instellingsbestuur indienen om zijn aanmelding te laten vervallen, als hij er niet in slaagt zijn diploma of getuigschrift te behalen.

7 Het instellingsbestuur laat de aanmelding van een kandidaat vervallen, als de kandidaat voor 1 september bij het instellingsbestuur daartoe een verzoek indient als bedoeld in het zesde lid. Het instellingsbestuur handelt het verzoek voor 1 oktober af.

Artikel 4.6. Aanmelding kandidaten

1 De kandidaat die wil deelnemen aan de selectie meldt zich in de periode van 1 oktober tot en met 15 januari, via Studielink, aan bij de instelling die de fixusopleiding verzorgt.

2 In afwijking van het vorige lid laat het instellingsbestuur de kandidaat deelnemen aan de selectie als deze zich na 15 januari aanmeldt, als het vaststelt dat er bij weigering van deelname sprake zou zijn van onbillijkheid van overwegende aard.

Artikel 4.7. Selectie

1 Het instellingsbestuur draagt er zorg voor dat de selectieprocedure uiterlijk 14 april is afgerond.

2 Het instellingsbestuur kan voor 15 januari beginnen met de selectie, mits alle kandidaten die zich uiterlijk 15 januari hebben aangemeld, kunnen deelnemen aan de volledige selectie.

3 Als het aantal aanmeldingen lager is dan of gelijk is aan het aantal beschikbare plaatsen, vindt geen selectie plaats.

Artikel 4.8. Rankingnummers en bewijzen van toelating

1 Het aantal bewijzen van toelating is gelijk aan het aantal beschikbare plaatsen voor een opleiding.

2 Als het aantal beschikbare plaatsen kleiner is dan het aantal kandidaten dat een rankingnummer heeft ontvangen, wordt een bewijs van toelating uitgereikt aan de kandidaten met de laagste rankingnummers.

3 De instelling bericht via Studielink op 15 april de kandidaat over de uitkomst van de selectie voor de opleiding of opleidingen waaraan hij heeft deelgenomen en reikt daarbij tevens een rankingnummer of een bewijs van toelating uit.

4 De kandidaat accepteert een bewijs van toelating binnen twee weken na ontvangst op de daartoe voorgeschreven wijze. Een bewijs van toelating dat niet binnen twee weken is geaccepteerd, vervalt.

5 Een kandidaat kan op enig moment niet meer dan een bewijs van toelating op geaccepteerd hebben staan.

6 In afwijking van het vierde lid verstrekt het instellingsbestuur een bewijs van toelating als het vaststelt dat er sprake is van onbillijkheid van overwegende aard als geen bewijs van toelating wordt verstrekt.

7 Als een kandidaat een bewijs van toelating niet tijdig accepteert, reikt de instelling een bewijs van toelating uit aan de kandidaat met het laagste rankingnummer, die nog geen bewijs van toelating heeft ontvangen.

8 Het instellingsbestuur stelt een uiterste datum vast waarna geen bewijzen van toelating worden uitgereikt, met dien verstande dat deze datum niet voor 1 augustus ligt.

9 Voor de uiterste datum, bedoeld in het achtste lid, dienen alle bewijzen van toelating uitgereikt te zijn.

Artikel 4.9. Vooropleidingseisen en nadere vooropleidingseisen

1 De bezitter van een bewijs van toelating toont voor een door het instellingsbestuur vastgestelde datum aan dat hij voldoet aan de vooropleidingseisen of de nadere vooropleidingseisen vo-ho, de nadere vooropleidingseisen mbo-hbo of bijzondere nadere vooropleidingseisen.

2 Als de kandidaat niet binnen de gestelde termijn heeft voldaan aan de verplichting, bedoeld in het eerste lid, vervalt zijn bewijs van toelating.

3 Als een kandidaat voor de door het instellingsbestuur vastgestelde datum niet kan voldoen aan de verplichting, bedoeld in het eerste lid, kan hij het instellingsbestuur om uitstel verzoeken.

4 Het instellingsbestuur voldoet aan het verzoek, bedoeld in het derde lid, en stelt het een nieuwe termijn vast, waarbinnen de kandidaat aan de verplichting moet voldoen.

Artikel 4.10. Noodprocedure

1 In afwijking van artikel 4.7, eerste lid, kan het instellingsbestuur de minister verzoeken om toestemming voor een extra mogelijkheid tot aanmelding, als na afronding van de aanmeldingsprocedure of na afloop van de selectie voor een opleiding het aantal aanmeldingen respectievelijk het aantal geselecteerde kandidaten lager is dan het aantal beschikbare plaatsen.

2 De minister kan ingeval hij toestemming verleent voor een extra mogelijkheid tot aanmelding, daaraan voorwaarden verbinden en artikel 4.5, derde lid, niet van toepassing verklaren.

Artikel 4.11. Tweede instroom

1 Als voor een opleiding gedurende het eerste studiejaar een tweede instroommoment bestaat, en er gedurende het studiejaar plaatsen opengevallen zijn, kan het instellingsbestuur bepalen dat kandidaten die na de selectie voor dat studiejaar, op basis van artikel 4.8 wel een rankingnummer, maar geen bewijs van toelating hebben ontvangen, een bewijs van toelating voor het tweede instroommoment ontvangen.

2 Indien de instelling gebruik maakt van het tweede instroommoment, bedoeld in het eerste lid, stelt het instellingsbestuur een procedure in voor het uitreiken en accepteren van bewijzen van toelating en maakt deze bekend.

Artikel 4.12. Selectie van kandidaten uit Curaçao, Sint Maarten, Aruba en de openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba

[Vervallen per 01-10-2016]

Artikel 4.13. Directe plaatsing

[Vervallen per 01-10-2016]

Artikel 4.14. De loting

[Vervallen per 01-10-2016]

Artikel 4.15. Indeling gegadigden in lotingsklassen

[Vervallen per 01-10-2016]

Artikel 4.16. Verdeling plaatsen over lotingsklassen

[Vervallen per 01-10-2016]

Artikel 4.17. Toewijzing plaatsen aan kandidaten

[Vervallen per 01-10-2016]

Artikel 4.18. Nadere regeling toewijzing plaatsen voor dezelfde opleiding bij verschillende universiteiten

[Vervallen per 01-10-2016]

Artikel 4.19. Procedure verstrekking bewijzen van toelating

[Vervallen per 01-10-2016]

Artikel 4.20. Tweede loting

[Vervallen per 01-10-2016]

Artikel 4.21. Opvullen open plaatsen

[Vervallen per 01-10-2016]

Artikel 4.22. Procedure inschrijving

[Vervallen per 01-10-2016]

Artikel 4.23. Hardheidsclausule ingelote kandidaten

[Vervallen per 01-10-2016]

Artikel 4.24. Hardheidsclausule uitgelote kandidaten

[Vervallen per 01-10-2016]

Artikel 4.25. Tweede instroom

[Vervallen per 01-10-2016]

Artikel 4.26. Invoering decentrale selectie door instelling

[Vervallen per 01-10-2016]

Artikel 4.27. Bekendmaking gegadigden door de minister

[Vervallen per 01-10-2016]

Artikel 4.28. Uitvoering decentrale selectie

[Vervallen per 01-10-2016]

Artikel 4.29. Toekenning bewijzen van toelating na decentrale selectie

[Vervallen per 01-10-2016]

Hoofdstuk 5. Slot- en overgangsbepalingen

Artikel 5.1. Inwerkingtreding

1 Deze regeling treedt met uitzondering van de artikelen 2.1 en 2.4 in werking met ingang van de dag na de datum van uitgifte van de Staatscourant waarin zij wordt geplaatst.

2 Artikel 2.1 treedt in werking met ingang van 1 september 2014, met uitzondering van de wijzigingen van de nadere vooropleidingseisen van de in bijlage A opgenomen opleiding Technische Aardwetenschappen en van de in bijlage B opgenomen opleidingen Media & Entertainment Management, Creative Media and Game Technology. Deze treden in werking met ingang van 1 september 2017.

3 Artikel 2.4 treedt in werking met ingang van 1 september 2015.

Artikel 5.2. Intrekken oude regelingen

1 De Regeling aanmelding en selectie hoger onderwijs, de Regeling aanwijzing opleidingen inzake toelating deficiënte studenten en de Regeling aanvullende eisen hoger onderwijs en kunstonderwijs 2007 worden ingetrokken met ingang van de dag, bedoeld in artikel 5.1, eerste lid.

2 De Regeling nadere vooropleidingseisen wordt ingetrokken met ingang van 1 september 2014.

Artikel 5.3. Overgangsbepalingen in verband met de Wet kwaliteit in verscheidenheid hoger onderwijs

1 De deelname aan loting in het verleden, telt vanaf het studiejaar 2000/2001 mee voor het maximale aantal aanmeldingen, bedoeld in artikel 4.5, eerste lid.

2 Kandidaten die in het studiejaar 2016/2017, een succesvol beroep hebben gedaan op de hardheidsclausule uitgelote kandidaten, bedoeld in artikel 4.24, eerste lid, ontvangen een bewijs van toelating voor het studiejaar 2017/2018.

3 Kandidaten op wie voor het studiejaar 2016/2017, artikel 4.19, tweede lid, van toepassing is, ontvangen een bewijs van toelating voor het studiejaar 2017/2018.

4 Kandidaten wiens verzoek als bedoeld in artikel 4.19, derde lid, in het studiejaar 2016/2017, gehonoreerd wordt, ontvangen een bewijs van toelating voor het studiejaar 2017/2018.

5 Het instellingsbestuur draagt er zorg voor dat een kandidaat die op grond van de leden 2 tot en met 5 een bewijs van toelating heeft ontvangen, wordt ingeschreven voor de betreffende opleiding.

6 Bezwaar- en beroepschriften die zijn ingediend naar aanleiding van het studiejaar 2016–2017 worden volgens het recht, zoals het in dat studiejaar gold, behandeld.

Artikel 5.4. Citeertitel

Deze regeling wordt aangehaald als: Regeling aanmelding en toelating hoger onderwijs.

Deze regeling zal met de toelichting in de Staatscourant worden geplaatst.

Minister

van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap,

M. Bussemaker

Bijlage A. Nadere vooropleidingseisen voor opleidingen van het wetenschappelijk onderwijs

1. In deze bijlage wordt verstaan onder:

NT:	profiel natuur en techniek
NG:	profiel natuur en gezondheid
EM:	profiel economie en maatschappij
CM:	profiel cultuur en maatschappij
ak:	aardrijkskunde
biol:	biologie
econ:	economie
grtl:	Griekse taal en cultuur
latl:	Latijnse taal en cultuur
nat:	natuurkunde
nlt:	natuur, leven & technologie
schk:	scheikunde
wisA:	wiskunde A
wisB:	wiskunde B
2emvt:	tweede moderne ‘vreemde’ taal
Ad:	Associate degree

2. Verklaring van de in deze bijlage gebruikte symbolen:

*: dit profiel geeft toegang tot de betreffende opleiding

#: dit profiel geeft geen toegang tot de betreffende opleiding

Economie
nr	Opleidingen	NT	NG	EM	CM
1.	B Actuariële wetenschappen	*	wisB	wisB	wisB
2.	B Bedrijfseconomie	*	*	*	wisA of wisB
3.	B Bedrijfskunde	*	*	*	wisA of wisB
4.	B Econometrie en Operationele research	*	wisB	wisB	wisB
5.	B Economie	*	*	*	wisA of wisB
6.	B Economie en Bedrijfseconomie	*	*	*	wisA of wisB
7.	B Economie en Bedrijfskunde	*	*	*	wisA of wisB
8.	B Fiscale economie	*	*	*	wisA of wisB
9.	B International Business	*	*	*	wisA of wisB
10.	B International Business Administration	*	*	*	wisA of wisB

Gedrag en Maatschappij
nr	Opleidingen	NT	NG	EM	CM
1.	B Algemene sociale wetenschappen	*	*	*	*
2.	B Bestuurs- en Organisatiewetenschap	*	*	*	*
3.	B Bestuurskunde	*	*	*	*
4.	B Communicatiewetenschap	*	*	*	*
5.	B Criminologie	*	*	*	*
6.	B Culturele Antropologie en Ontwikkelingssociologie	*	*	*	*
7.	B European Public Administration	*	*	*	*
8.	B Europese Studies	*	*	*	*
9.	B Geografie, Planologie en Milieu	*	*	*	*
10.	B International Bachelor's Programme in Communication and Media	*	*	*	*
11.	B Milieu-maatschappij-wetenschappen	*	*	*	*
12.	B Onderwijskunde	*	*	*	*
13.	B Organisatiewetenschappen	*	*	*	*
14.	B Pedagogische wetenschappen	*	*	*	*
15.	B Personeelwetenschappen	*	*	*	*
16.	B Politicologie	*	*	*	*
17.	B Psychologie	*	*	*	*
18.	B Sociale Geografie en Planologie	*	*	*	*
19.	B Sociologie	*	*	*	*
20.	B Technische Planologie	*	*	*	wisA of wisB
21.	B Vrijetijdwetenschappen	*	*	*	*

Gezondheidszorg
nr	Opleidingen	NT	NG	EM	CM
1.	B Bewegingswetenschappen	biol	nat	#	#
2.	B Biomedische wetenschappen	biol	nat	#	#
3.	Diergeneeskunde	biol	nat	#	#
4.	B European Public Health	*	*	*	*
5.	Geneeskunde	biol	nat	#	#
6.	B Geneeskunde	biol	nat	#	#
7.	B Gezondheid en leven	biol	*	biol + schk	#
8.	B Gezondheidswetenschappen	*	*	*	*
9.	B Klinische technologie	biol	nat + wisB	#	#
10.	B Medische Informatiekunde	*	nat	nat	nat + (wisA of wisB)
11.	B Tandheelkunde	biol	nat	#	#

Landbouw en Natuurlijke omgeving
nr	Opleidingen	NT	NG	EM	CM
1.	B Agrotechnologie	*	nat	wisB + nat + (schk of biol)	wisB + nat + (schk of biol)
2.	B Bedrijfs- en Consumentenwetenschappen	*	*	*	wisA of wisB
3.	B Biologie	biol	nat	#	#
4.	B Biotechnologie	*	*	2 uit nat, schk en biol	nat + schk + biol
5.	B Bodem, Water, Atmosfeer	*	nat	nat + schk	(wisA of wisB) + nat + schk
6.	B Bos- en natuurbeheer	*	*	biol of ak	wisA + (biol of ak)
7.	B Communicatiewetenschappen	*	*	*	*
8.	B Dierwetenschappen	*	*	schk	(wisA of wisB) + schk
9.	B Economie en Beleid	*	*	*	wisA of wisB
10.	B Gezondheid en Maatschappij	*	*	*	wisA of wisB
11.	B Internationaal Land- en Waterbeheer	*	nat	nat	(wisA of wisB) + nat
12.	B Internationale Ontwikkelingsstudies	*	*	*	wisA of wisB
13.	B Landschapsarchitectuur en ruimtelijke planning	*	*	*	(wisA of wisB)+ (ak of biol)
14.	B Levensmiddelentechnologie	*	*	wisB + nat + schk	wisB + nat + schk
15.	B Milieuwetenschappen	*	nat	nat + schk	(wisA of wisB) + nat + schk
16.	B Moleculaire Levenswetenschappen	*	nat of (wisB+nlt)	wisB + nat + schk	wisB + nat + schk
17.	B Plantenwetenschappen	*	*	2 uit biol, nat en schk	biol + nat + schk
18.	B Voeding en Gezondheid	*	*	schk + biol	schk + biol

Natuur
nr	Opleidingen	NT	NG	EM	CM
1.	B Aarde en economie	*	*	*	wisA of wisB
2.	B Aardwetenschappen	*	nat	nat + schk	(wisA of wisB) + nat + schk
3.	B Beta-gamma	*	wisB + nat	wisB + nat + schk	wisB + (nat of schk)
4.	B Biofarmaceutische Wetenschappen	biol	*	biol + nat + schk	#
5.	B Biologie	biol	nat	#	#
6.	B Business Analytics	*	wisB	wisB	wisB
7.	B Computer science	*	wisB	wisB	wisB
8.	B Farmaceutische Wetenschappen	*	nat	nat + schk	(wisA of wisB) + nat + schk
9.	B Farmacie	*	nat	nat + schk	(wisA of wisB) + nat + schk
10.	B Informatica	*	wisB	wisB	wisB
11.	B Informatie, Multimedia en Management	*	*	*	wisA of wisB
12.	B Informatiekunde	*	*	*	wisA of wisB
13.	B Kennistechnologie	*	wisB	wisB	wisB
14.	B Kunstmatige Intelligentie	*	*	*	wisA of wisB
15.	B Life Science and Technology	*	wisB + nat	wisB + nat + schk	wisB + nat + schk
16.	B Lyfestyle Informatics	*	*	*	wisA of wisB
17.	B Medische Natuurwetenschappen	*	wisB + nat	wisB + nat + schk	wisB + nat + schk
18.	B Milieu-natuurwetenschappen	*	nat	nat + schk	(wisA of wisB) + nat + schk
19.	B Moleculaire Levenswetenschappen	*	wisB + nat	wisB + nat + schk	wisB + nat + schk
20.	B Molecular Science and Technology	*	wisB + nat	wisB + nat + schk	wisB + nat + schk
21.	B Natuur- en Sterrenkunde	*	wisB + nat	wisB + nat	wisB + nat
22.	B Natuurkunde	*	wisB + nat	wisB + nat	wisB + nat
23.	B Natuurwetenschap en Innovatiemanagement	*	nat	nat + schk	(wisA of wisB) + nat + schk
24.	B Psychobiologie	biol	nat	#	#
25.	B Scheikunde	*	wisB + nat	wisB + nat + schk	wisB + nat + schk
26.	B Science	*	wisB + nat	wisB + nat + schk	wisB + nat + schk
27.	B Science, Business & Innovation	*	wisB + nat	wisB + nat + schk	wisB + nat + schk
28.	B Sterrenkunde	*	wisB + nat	wisB + nat	wisB + nat
29.	B Wiskunde	*	wisB	wisB	wisB

Recht
nr	Opleidingen	NT	NG	EM	CM
1.	B Bestuurskunde	*	*	*	*
2.	B European Law School	*	*	*	*
3.	B Fiscaal recht	*	*	*	*
4.	B Global Law	*	*	*	*
5.	B Internationaal en Europees Recht	*	*	*	*
6.	B Notarieel Recht	*	*	*	*
7.	B Rechtsgeleerdheid	*	*	*	*

Taal en Cultuur
nr	Opleidingen	NT	NG	EM	CM
1.	B Afrikaanse talen en culturen	*	*	*	*
2.	B Algemene Cultuurwetenschappen	*	*	*	*
3.	B American Studies	*	*	*	*
4.	B Arabische Taal en Cultuur	*	*	*	*
5.	B Archeologie	*	*	*	*
6.	B Archeologie en Prehistorie	*	*	*	*
7.	B Chinastudies	*	*	*	*
8.	B Communicatie- en Informatiewetenschappen	*	*	*	*
9.	B Culturele Informatiewetenschap	*	*	*	*
10.	B Cultuurwetenschappen	*	*	*	*
11.	B Duitse Taal en Cultuur	*	*	*	*
12.	B Engelse Taal en Cultuur	*	*	*	*
13.	B Europese Studies	*	*	*	*
14.	B Europese Talen en Culturen	*	*	*	*
15.	B Film- en Literatuurwetenschap	*	*	*	*
16.	B Finoegrische Talen en Culturen	*	*	*	*
17.	B Franse Taal en Cultuur	*	*	*	*
18.	B Friese Taal en Cultuur	*	*	*	*
19.	B Geschiedenis	*	*	*	*
20.	B Godgeleerdheid	*	*	*	*
21.	B Griekse en Latijnse Taal en Cultuur	latl of grtl	latl of grtl	latl of grtl	latl of grtl
22.	B Hebreeuwse Taal en Cultuur	*	*	*	*
23.	B Humanistiek	*	*	*	*
24.	B Internationale betrekkingen en internationale organisatie	*	*	*	*
25.	B Islam en Arabisch	*	*	*	*
26.	B Islamitische theologie	*	*	*	*
27.	B Italiaanse Taal en Cultuur	*	*	*	*
28.	B Japanstudies	*	*	*	*
29.	B Keltische Talen en cultuur	*	*	*	*
30.	B Koreastudies	*	*	*	*
31.	B Kunsten, Cultuur en Media	*	*	*	*
32.	B Kunstgeschiedenis	*	*	*	*
33.	B Latijns-Amerikastudies	*	*	*	*
34.	B Latijnse Taal en Cultuur	*	*	*	*
35.	B Liberal Arts en Sciences	*	*	*	*
36.	B Literatuurwetenschap	*	*	*	*
37.	B Literatuur en Samenleving	*	*	*	*
38.	B Media en Cultuur	*	*	*	*
39.	B Media, Kunst, Design en Architectuur	*	*	*	*
40.	B Midden-Oostenstudies	*	*	*	*
41.	B Muziekwetenschap	*	*	*	*
42.	B Nederlandkunde/ Dutch studies	*	*	*	*
43.	B Nederlandse Taal en Cultuur	*	*	*	*
44.	B Nieuwgriekse Taal en Cultuur	*	*	*	*
45.	B Oude Culturen van de Mediterrane Wereld	*	*	*	*
46.	B Oudheidkunde	*	*	*	*
47.	B Religie in Samenleving en Cultuur	*	*	*	*
48.	B Religiewetenschappen	*	*	*	*
49.	B Romaanse Talen en Culturen	*	*	*	*
50.	B Russische Studies	*	*	*	*
51.	B Scandinavische Talen en Culturen	*	*	*	*
52.	B Slavische Talen en Culturen	*	*	*	*
53.	B Spaanse Taal en Cultuur	*	*	*	*
54.	B Taal en Cultuurstudies	*	*	*	*
55.	B Taalwetenschap	*	*	*	*
56.	B Theater- Film en Televisiewetenschap	*	*	*	*
57.	B Theaterwetenschap	*	*	*	*
58.	B Theologie	*	*	*	*
59.	B Theologie Klassiek	*	*	*	*
60.	B Theologie Plus	*	*	*	*
61.	B Wijsbegeerte	*	*	*	*
62.	B Wijsbegeerte van een bepaald wetenschapsgebied	*	*	*	*
63.	B Zuid- en Zuidoost-Aziëstudies	*	*	*	*

Techniek
nr	Opleidingen	NT	NG¹	EM	CM
1.	B Advanced Technology	*	wisB + nat	wisB + nat + schk	wisB + nat + schk
2.	B Bedrijfsinformatietechnologie	*	wisB	wisB	wisB
3.	B Biomedische technologie	*	wisB + nat	wisB + nat	wisB + nat
4.	B Bouwkunde	*	wisB + nat	wisB + nat	wisB + nat
5.	B Civiele Techniek²	*	wisB + nat	wisB + nat	wisB + nat
6.	B Creative Technology	*	*	*	*
7.	B Electrical Engineering	*	wisB + nat	wisB + nat	wisB + nat
8.	B Industrial Design	*	wisB + nat	wisB + nat	wisB + nat
9.	B Industrieel Ontwerpen	*	wisB + nat	wisB + nat	wisB + nat
10.	B Life Science & Technology	*	wisB + nat	wisB + nat + schk	wisB + nat + schk
11.	B Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek	*	wisB + nat	wisB + nat	wisB + nat
12.	B Maritieme Techniek	*	wisB + nat	wisB + nat	wisB + nat
13.	B Nanobiologie	biol	wisB + nat	#	#
14.	B Scheikundige Technologie	*	wisB + nat	wisB + nat + schk	wisB + nat + schk
15.	B Molecular Science and Technology	*	wisB + nat	wisB + nat + schk	wisB + nat + schk
16.	B Technische Aardwetenschappen	*	wisB + nat	wisB + nat +schk	wisB + nat + schk
17.	B Technische Bedrijfskunde	*	wisB	wisB	wisB
18.	B Technische Bestuurskunde	*	wisB + nat	wisB + nat	wisB + nat
19.	B Technische Informatica	*	wisB	wisB	wisB
20.	B Technische Innovatiewetenschappen	*	wisB	wisB	wisB
21.	B Technische Natuurkunde	*	wisB + nat	wisB + nat	wisB + nat
22.	B Technische Wiskunde	*	wisB	wisB	wisB
23.	B Werktuigbouwkunde²	*	wisB + nat	wisB + nat	wisB + nat

¹ Voor alle opleidingen geldt dat de instelling aan de student met het profiel NG de gelegenheid kan geven om aan de eisen ‘nat’ en ‘wisB’ uiterlijk bij afronding van de propedeutische fase te voldoen.

² Voor deze opleidingen geldt dat de instelling aan de student met het profiel EM of CM de gelegenheid kán geven om aan de eisen ‘na’ en ‘wisB’ uiterlijk bij afronding van de propedeutische fase te voldoen.

Sectoroverstijgend
nr	Opleidingen	NT	NG	EM	CM
1.	B Tourism	*	*	*	wisA of wisB

Bijlage B. Nadere vooropleidingseisen voor opleidingen van het hoger beroepsonderwijs

1. In deze bijlage wordt verstaan onder:
- NT: profiel natuur en techniek
- NG: profiel natuur en gezondheid
- EM: profiel economie en maatschappij
- CM: profiel cultuur en maatschappij
- biol: biologie
- dutl: Duitse taal en cultuur
- fatl: Franse taal en cultuur
- econ: economie
- m&o: management en organisatie
- maw: maatschappijwetenschappen
- schk: scheikunde
- nat: natuurkunde
- nlt: natuur, leven & technologie
- wisA: wiskunde A
- wisB: wiskunde B
- 2^emvt: tweede moderne ‘vreemde’ taal
- Ad: Associate degree
2. Verklaring van de in deze bijlage gebruikte symbolen:

*: dit profiel geeft toegang tot de betreffende opleiding

#: dit profiel geeft geen toegang tot de betreffende opleiding

1. Instroom met HAVO diploma

Economie (instroom met havo-diploma)
nr	Opleidingen	NT	NG	EM	CM
1.	B Accountancy³	*	econ of m&o	*	(econ of m&o) + (wisA of wisB)
2.	B Advanced Business Creation	econ of m&o	econ of m&o		(econ of m&o) + (wisA of wisB)
3.	B Bedrijfseconomie³	*	econ of m&o	*	(econ of m&o) + (wisA of wisB)
4.	B Bestuurskunde /overheidsmanagement	econ	econ	*	econ
5.	B Bedrijfskunde MER³	econ of m&o	econ of m&o	*	econ of maw of m&o
6.	B Business Administration in Hotel Management¹	2^emvt	2^emvt	2^emvt	econ of m&o
7.	B Business IT & Management³	*	*	*	*
8.	B Business Studies	econ of m&o	econ of m&o	*	(econ of m&o) + (wisA of wisB)
9.	B Commercieel Management³	*	*	*	(econ of m&o) + (wisA of wisB)
10.	B Commerciële Economie³	econ of m&o	econ of m&o	*	(econ of m&o) + (wisA of wisB)
11.	B Communicatie³	*	*	*	wisA of wisB
12.	B Communicatiesystemen	*	*	*	wisA of wisB
13.	B European Studies	2^emvt	2^emvt	2^emvt	*
14.	B Facility Management³	econ of m&o	econ of m&o	*	(econ of m&o) + (wisA of wisB)
15.	B Financial Services Management	*	econ of m&o	*	(econ of m&o) + (wisA of wisB)
16.	B Fiscaal Recht en Economie	*	econ of m&o	*	(econ of m&o) + (wisA of wisB)
17.	B Food and Business	*	*	*	(econ of m&o) + (wisA of wisB)
18.	B Functiegerichte bachelor in Toerisme en Recreatie³	*	*	*	econ of m&o
19.	B Hbo-Rechten	*	*	*	*
20.	B Hogere Juridische Opleiding	*	*	*	*
21.	B Hoger Hotelonderwijs^1,3	2^emvt	2^emvt	2^emvt	econ of m&o
22.	B Hoger Toeristisch en Recreatief Onderwijs³	*	*	*	econ of m&o
23.	B Informatiedienstverlening en -Management³	*	*	*	*
24.	B Informationmanagement	*	*	*	econ of m&o
25.	B Integrale Veiligheid	*	*	*	*
26.	B Integrale Veiligheidskunde	econ	econ	*	econ
27.	B International Business	*	*	*	econ of m&o of wisA
28.	B International Business and Languages	econ of m&o	econ of m&o	*	*
29.	B International Business and Management Studies	econ of m&o of 2^emvt	econ of m&o of 2^emvt	*	econ of m&o
30.	International Business Innovation Studies	econ of m&o	*	*	*
31.	B International Fresh Business Management	econ of m&o	econ of m&o	*	(econ of m&o) + (wisA of wisB)
32.	B Journalistiek	*	*	*	*
33.	B Kunst en economie	*	*	*	*
34.	B Lifestyle	*	*	*	*
35.	B Logistiek en Economie	econ of m&o	econ of m&o	*	(econ of m&o) + (wisA of wisB)
36.	B Media and Entertainment Management	*	*	*	econ of m&o
37.	B Media, Informatie en Communicatie	econ of m&o	econ of m&o	*	econ of m&o
38.	B Oriëntaalse talen en Communicatie	*	*	*	*
39.	B People and Business Management	*	*	*	*
40.	B Security Management	*	*	*	*
41.	B Small Business & Retail Management³	econ of m&o	econ of m&o	*	econ of m&o
42.	B Sport, Management en Ondernemen¹	*	*	*	wisA of wisB
43.	B Toegepaste Bedrijfskunde	2^emvt	2^emvt	2^emvt	*
44.	B Trade Management Azië	econ of m&o	econ of m&o	*	econ of m&o
45.	B Vastgoed en Makelaardij	*	*	*	(econ of m&o) + (wisA of wisB)
46.	B Vertaalacademie⁵	2^emvt	2^emvt	2^emvt	*
47.	B Vitaliteitsmanagement & Toerisme³	*	*	*	*
48.	B Vrijetijdsmanagement³	*	*	*	econ of m&o

¹ Voor deze opleiding gelden aanvullende eisen ex artikel 7.26 dan wel artikel 7.26a van de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek.

³ Aan deze opleiding is bij ten minste één instelling een Ad verbonden.

⁵ Frans of Duits verplicht indien deze taal wordt gekozen.

Gedrag en maatschappij (instroom met havo-diploma)
nr	Opleidingen	NT	NG	EM	CM
1.	B Creatieve Therapie¹	*	*	*	*
2.	B Culturele en Maatschappelijke Vorming	*	*	*	*
3.	B Godsdienst-pastoraal Werk	*	*	*	*
4.	B Human Resource Management³	*	*	*	*
5.	B Integrale veiligheidskunde	econ	econ	*	econ
6.	B Maatschappelijk Werk en Dienstverlening	*	*	*	*
7.	B Pedagogiek³	*	*	*	*
8.	B Pedagogisch Management Kinderopvang	*	*	*	*
9.	B Sociaal-juridische Dienstverlening³	*	*	*	*
10.	B Sociaal Pedagogische Hulpverlening	*	*	*	*
11.	B Social work	*	*	*	*
12.	B Sport en Bewegen¹	*	*	*	*
13.	B Sport en Bewegingseducatie	*	*	*	*
14.	B Toegepaste Psychologie	*	*	*	wisA of wisB

¹ Voor deze opleiding gelden aanvullende eisen ex artikel 7.26 dan wel artikel 7.26a van de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek.

³ Aan deze opleiding is bij ten minste één instelling een Ad verbonden.

Gezondheidszorg (instroom met havo-diploma)
nr	Opleidingen	NT	NG	EM	CM
1.	B Ergotherapie, opleiding voor	*	*	*	*
2.	B Farmakunde	*	*	*	*
3.	B Fysiotherapeut, opleiding tot	*	*	*	*
4.	B Huidtherapie	*	*	*	*
5.	B Kunstzinnige Therapie	*	*	*	*
6.	B Logopedie, opleiding voor¹	*	*	*	*
7.	B Management in de Zorg ^1,3	*	*	*	*
8.	B Medisch Beeldvormende en Radio- therapeutische Technieken	*	*	*	wisA of wisB
9.	B Medische Hulpverlening	*	*	*	*
10.	B Mondzorgkunde	*	*	*	*
11.	B Oefentherapie Cesar	*	*	*	*
12.	B Oefentherapeut Mensendieck, opleiding tot	*	*	*	*
13.	B Optometrie	*	*	*	wisA of wisB
14.	B Orthoptie	*	*	*	wisA of wisB
15.	B Podotherapie, opleiding	*	*	*	*
16.	B Psychomotorische Therapie en Bewegingsagogie¹	*	*	*	*
17.	B Sport, Gezondheid en Management³	*	*	*	*
18.	B Toegepaste Gerontologie	*	*	*	*
19.	B Verloskunde¹	biol	*	biol + schk	biol + schk + (wisA of wisB)
20.	B Verpleegkundige, opleiding tot	*	*	*	*
21.	B Voeding en Diëtetiek	*	*	*	*

¹ Voor deze opleiding gelden aanvullende eisen ex artikel 7.26 dan wel artikel 7.26a van de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek.

³ Aan deze opleiding is bij ten minste één instelling een Ad verbonden.

Landbouw en natuurlijke omgeving (instroom met havo-diploma)
nr	Opleidingen	NT	NG	EM	CM
1.	B Bedrijfskunde en Agribusiness³	*	*	*	wisA of wisB
2.	B Biotechnologie	*	*	#	#
3.	B Bos- en natuurbeheer	*	*	*	wisA of wisB
4.	B Dier- en veehouderij³	*	*	schk	#
5.	B Diermanagement	*	*	biol	#
6.	B Educatie en Kennismanagement Groene Sector ^2,3	*	*	*	*
7.	B Food Commerce & Technology	*	*	wisA of wisB	wisA of wisB
8.	B Food Design and Innovation	*	*	*	wisA
9.	B Geo Media & Design	*	*	*	Wis A of Wis B
10.	B Greenport Business & Retail	*	*	*	wisA of wisB
11.	B Kust- en zeemanagement	*	*	*	wisA
12.	B Land- en watermanagement	*	*	schk	#
13.	B Landscape and Environment Management	*	*	*	econ of wisA of wisB
14.	B Milieukunde³	*	*	schk	#
15.	B Plattelandsvernieuwing	*	*	*	wisA of wisB
16.	B Toegepaste Biologie	*	*	schk	#
17.	B International Development Management	*	*	*	wisA of wisB en econ
18.	B Tuinbouw en akkerbouw³	*	*	schk	#
19.	B Tuin- en landschapsinrichting³	*	*	*	wisA of wisB
20.	B Voedingsmiddelentechnologie	*	*	wisA+schk	#
21.	B Watermanagement	*	*	*	#

² Opleiding tot leraar voortgezet onderwijs en/of beroepsonderwijs en volwasseneneducatie van de tweede graad.

³ Aan deze opleiding is bij ten minste één instelling een Ad verbonden.

Onderwijs (instroom met havo-diploma)
nr	Opleidingen	NT	NG	EM	CM
1.	B Aardrijkskunde²	*	*	*	*
2.	B Algemene Economie²	econ of m&o	econ of m&o	*	econ
3.	B Basisonderwijs, opleiding tot leraar	*	*	*	*
4.	B Beeldende kunst en vormgeving, docent¹	*	*	*	*
5.	B Bedrijfseconomie²	econ of m&o	econ of m&o	*	econ
6.	B Biologie²	*	*	biol of nlt	biol of nlt
7.	B Bouwkunde I en II^2,3	*	*	*	wisA of wisB
8.	B Bouwtechniek I en II^2,3	*	*	*	wisA of wisB
9.	B Consumptieve techniek I en II^2,3	*	*	*	*
10.	B Dans, docent¹	*	*	*	*
11.	B Duits²	dutl	dutl	dutl	dutl
12.	B Economie²	econ of m&o	econ of m&o	*	econ
13.	B Elektrotechniek I en II^2,3	*	*	*	wisA of wisB
14.	B Engels^2,3	*	*	*	*
15.	B Frans²	fatl	fatl	fatl	fatl
16.	B Fries²	*	*	*	*
17.	B Geschiedenis²	*	*	*	*
18.	B Gezondheidszorg en welzijn ^2,3	*	*	*	*
19.	B Godsdienst²	*	*	*	*
20.	B Informatie en Communicatie technologie, docent^2,3	*	*	*	wisA of wisB
21.	B Installatietechniek I en II^2,3	*	*	*	wisA of wisB
22.	B Islam-godsdienst²	*	*	*	*
23.	B Lichamelijke opvoeding¹	*	*	*	*
24.	B Maatschappijleer²	*	*	*	*
25.	B Mechanische Techniek I en II^2,3	*	*	*	wisA of wisB
26.	B Mens en Maatschappij^2,3	*	*	*	*
27.	B Mens en Technologie²	*	*	*	wisA of wisB
28.	B Motorvoertuigentechniek I en II^2,3	*	*	*	wisA of wisB
29.	B Muziek, docent¹	*	*	*	*
30.	B Natuurkunde²	*	nat of nlt	#	#
31.	B Nederlands²	*	*	*	*
32.	B Omgangskunde^2,3	*	*	*	*
33.	B Opleiding tot Leraar Nederlandse Gebarentaal (NGT)/ Bacheloropleiding tot Tolk NGT ^1,2,3	*	*	*	*
34.	B Opleidingskunde	*	*	*	*
35.	B Pedagogiek²	*	*	*	*
36.	B Scheikunde²	*	*	#	#
37.	B Spaans²	*	*	*	*
38.	B Techniek^2,3	*	*	#	#
39.	B Technisch Beroepsonderwijs³	*	*	*	wisA of wisB
40.	B Theater, docent¹	*	*	*	*
41.	B Verzorging/ huishoudkunde²	*	*	*	*
42.	B Verzorging/ gezondheidskunde²	*	*	*	*
43.	B Werktuigbouwkunde I en II^2,3	*	*	*	wisA of wisB
44.	B Wiskunde²	*	wisB	wisB	wisB

¹ Voor deze opleiding gelden aanvullende eisen ex art 7.26 dan wel artikel 7.26a van de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek.

² Opleiding tot leraar voortgezet onderwijs en/of beroepsonderwijs en volwasseneneducatie van de tweede graad.

³ Aan deze opleiding is bij ten minste één instelling een Ad verbonden.

Taal en cultuur (instroom met havo-diploma)
nr	Opleidingen	NT	NG	EM	CM
1.	B Autonome Beeldende Kunst¹	*	*	*	*
2.	B Beeldende Kunst en Vormgeving¹	*	*	*	*
3.	B Circus and Performance Art¹	*	*	*	*
4.	B Circus Arts¹	*	*	*	*
5.	B Cultureel Erfgoed	*	*	*	*
6.	B Dans^1,3	*	*	*	*
7.	B Film en televisie¹	*	*	*	*
8.	B Muziek ^1,3	*	*	*	*
9.	B Muziektherapie¹	*	*	*	*
10.	B Theater¹	*	*	*	*
11.	B Vormgeving ^1,3	*	*	*	*

¹ Voor deze opleiding gelden aanvullende eisen ex artikel 7.26 dan wel artikel 7.26a van de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek.

³ Aan deze opleiding is bij ten minste één instelling een Ad verbonden.

Techniek (instroom met havo-diploma)
nr	Opleidingen	NT	NG	EM	CM
1.	B Applied science	*	*	#	#
2.	B Archeologie	*	*	*	*
3.	B Automotive	*	nat of nlt	#	#
4.	B Aviation	*	*	*	#
5.	B Bio-informatica	*	*	*	wisA of wisB of nat
6.	B Biologie en Medisch Laboratoriumonderzoek³	*	*	#	#
7.	B Biotechnologie	*	*	#	#
8.	B Bouwkunde³	*	*	*	#
9.	B Built environment	*	*	*	#
10.	B Chemie	*	*	#	#
11.	B Chemische Technologie³	*	*	#	#
12.	B Civiele Techniek³	*	nat of nlt	#	#
13.	B Communication and Multimedia Design	*	*	*	wisA of wisB
14.	B Creative Media and Game Technologies	*	*	*	*
15.	B Elektrotechniek	*	nat of nlt	#	#
16.	B Engineering	*	*	*	#
17.	B Fashion and Textile Technologies	*	*	*	wisA a of wisB
18.	B Forensisch Onderzoek	*	nat of nlt	#	#
19.	B HBO-ICT	*	*	*	*
20.	B Industrieel Product Ontwerpen	*	*	*	wisA of wisB
21.	B Informatica³	*	*	*	*
22.	B Logitics Engineering	*	*	*	#
23.	B Luchtvaarttechnologie	*	nat of nlt	#	#
24.	B Maritiem Officier¹	*	nat of nlt	#	#
25.	Maritieme Techniek³	*	nat of nlt	#	#
26.	B Mechatronica	*	nat of nlt	#	#
27.	B Mens en Techniek	*	*	*	wisA of wisB
28.	B Milieukunde³	*	*	schk	#
29.	B Ocean Technology	*	nat of nlt	#	#
30.	B. Ruimtelijke Ontwikkeling	*	*	*	*
31.	B Technische Bedrijfskunde³	*	*	*	WisA of wisB
32.	B Technische Informatica³	*	*	wisB	wisB
33.	B Technische Natuurkunde	*	nat of nlt	#	#
34.	Toegepaste Wiskunde	*	*	wisB	wisB
35.	B Watermanagement	*	*	*	#
36.	B Werktuigbouwkunde³	*	nat of nlt	#	#

¹ Voor deze opleiding gelden aanvullende eisen ex artikel 7.26 dan wel artikel 7.26a van de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek.

³ Aan deze opleiding is bij ten minste één instelling een Ad verbonden.

Sectoroverstijgend (instroom met havo-diploma)
nr	Opleidingen	NT	NG	EM	CM
1.	B HBO-ICT	*	*	*	*
2.	B Windesheim Honours College	*	*	*	wisA of wisB
3.	B Politics, Psychology, Law and economics	*	*	*	*

2. Instroom met VWO diploma

Economie (instroom met vwo-diploma)

nr	Opleidingen	NT	NG	EM	CM
1.	B Accountancy³	*		*	*
2.	B Advanced Business Creation	econ of m&o	econ of m&o	*	econ of m&o
3.	B Bedrijfseconomie³	*	*	*	*
4.	B Bestuurskunde/overheids-management	econ	econ	*	econ
5.	B Bedrijfskunde MER³	econ of m&o	econ of m&o	*	econ of maw of m&o
6.	B Business Administration in Hotel Management¹	2^emvt	2^emvt	2^emvt	*
7.	B Business IT & Management³	*	*	*	*
8.	B Business Studies	econ of m&o	econ of m&o	*	(econ of m&o)
9.	B Commercieel Management³	*	*	*	econ of m&o
10.	B Commerciële Economie³	econ of m&o	econ of m&o	*	econ of m&o
11.	B Communicatie³	*	*	*	*
12.	B Communicatiesystemen	*	*	*	*
13.	B European Studies	2^emvt	2^emvt	2^emvt	*
14.	B Facility Management³	econ of m&o	econ of m&o	*	econ of m&o
15.	B Financial Services management	*	*	*	*
16.	B Fiscaal Recht en Economie	*	*	*	*
17.	B Food and business	*	*	*	*
18.	B Functiegerichte Bachelor in toerisme en recreatie³	*	*	*	econ of m&o
19.	B Hbo-rechten	*	*	*	*
20.	B Hogere Juridische Opleiding	*	*	*	*
21.	B Hoger Hotelonderwijs^1,3	2^emvt	2^emvt	2^emvt	*
22.	B Hoger Toeristisch en Recreatief Onderwijs³	*	*	*	econ of m&o
23.	B Informatiedienstverlening en - Management³	*	*	*	*
24.	B Informationmanagement	*	*	*	*
25.	B Integrale Veiligheid	*	*	*	*
26.	B Integrale Veiligheidskunde	econ	econ	*	econ
27.	B International Business	*	*	*	econ of m&o of wisA
28.	B International Business and Languages	econ of m&o	econ of m&o	*	*
29.	B International Business and Managementstudies	econ of m&o of 2^emvt	econ of m&o of 2^emvt	*	*
30.	B. International Business Innovation Studies	*	*	*	*
31.	B International Fresh Business Management	econ of m&o	econ of m&o	*	(econ of m&o)
32.	B Journalistiek	*	*	*	*
33.	B Kunst en Economie	*	*	*	*
34.	B Lifestyle	*	*	*	*
35.	B Logistiek en Economie	econ of m&o	econ of m&o	*	econ of m&o
36.	B Media and Entertainment management	*	*	*	*
37.	B Media, informatie en communicatie	econ of m&o	econ of m&o	*	econ of m&o
38.	B Mens en Techniek	*	*	*	*
39.	B Toegepaste Bedrijfskunde	2^emvt	2^emvt	2^emvt	*
40.	B Oriëntaalse Talen en Communicatie	*	*	*	*
41.	B People and Business Management	*	*	*	*
42.	B Security Management	*	*	*	*
43.	B Small Business & Retail Management³	econ of m&o	econ of m&o	*	econ of m&o
44.	B Sport, Management en Ondernemen¹	*	*	*	*
45.	B Trade Management Azië	econ of m&o	econ of m&o	*	econ of m&o
46.	B Vastgoed en Makelaardij	*	*	*	econ of m&o
47.	B Vertaalacademie⁵	2^emvt	2^emvt	2^emvt	*
48.	B Vitaliteitsmanagement & Toerisme³	*	*	*	*
49.	B Vrijetijdsmanagement³	*	*	*	econ of m&o

¹ Voor deze opleiding gelden aanvullende eisen ex artikel 7.26 dan wel artikel 7.26a van de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek.

³ Aan deze opleiding is bij ten minste één instelling een Ad verbonden.

⁵ Frans of Duits verplicht indien deze taal wordt gekozen.

Gedrag en maatschappij (instroom met vwo-diploma)
nr	Opleidingen	NT	NG	EM	CM
1.	B Creatieve therapie¹	*	*	*	*
2.	B Culturele en Maatschappelijke Vorming	*	*	*	*
3.	B Godsdienst-pastoraal Werk	*	*	*	*
4.	B Human Resource Management³	*	*	*	*
5.	B Integrale Veiligheidskunde	econ	econ	*	econ
6.	B Maatschappelijke Werk en Dienstverlening	*	*	*	*
7.	B Pedagogiek³	*	*	*	*
8.	B Pedagogisch Management Kinderopvang	*	*	*	*
9.	B Sociaal-juridische Dienstverlening³	*	*	*	*
10.	B Sociaal Pedagogische Hulpverlening	*	*	*	*
11.	B Social work	*	*	*	*
12.	B Sport en Bewegen¹	*	*	*	*
13.	B Sport en Bewegingseducatie	*	*	*	*
14.	B Toegepaste Psychologie	*	*	*	*

¹ Voor deze opleiding gelden aanvullende eisen ex artikel 7.26 dan wel artikel 7.26a van de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek.

³ Aan deze opleiding is bij ten minste één instelling een Ad verbonden.

Gezondheidszorg (instroom met vwo-diploma)
nr	Opleidingen	NT	NG	EM	CM
1.	B Ergotherapie, opleiding voor	*	*	*	*
2.	B Farmakunde	*	*	*	*
3.	B Fysiotherapeut, opleiding tot	*	*	*	*
4.	B Huidtherapie	*	*	*	*
5.	B Kunstzinnige Therapie	*	*	*	*
6.	B Logopedie, opleiding voor¹	*	*	*	*
7.	B Management in de zorg ^1,3	*	*	*	*
8.	B Medisch Beeldvormende en Radio- therapeutische Technieken	*	*	*	*
9.	B Medische Hulpverlening	*	*	*	*
10.	B Mondzorgkunde	*	*	*	*
11.	B Oefentherapie Cesar	*	*	*	*
12.	B Oefentherapie Mensendieck, opleiding tot	*	*	*	*
13.	B Optometrie	*	*	*	*
14.	B Orthoptie	*	*	*	*
15.	B Podotherapie, opleiding	*	*	*	*
16.	B Psychomotorische Therapie en Bewegingsagogie¹	*	*	*	*
17.	B Sport, Gezondheid en Management³	*	*	*	*
18.	B Toegepaste Gerontologie	*	*	*	*
19.	B Verloskunde¹	biol	*	biol + schk	biol + schk
20.	B Verpleegkundige, opleiding tot	*	*	*	*
21.	B Voeding en Diëtetiek	*	*	*	*

¹ Voor deze opleiding gelden aanvullende eisen ex art 7.26 dan wel artikel 7.26a van de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek.

³ Aan deze opleiding is bij ten minste één instelling een Ad verbonden.

Landbouw en natuurlijke omgeving (instroom met vwo-diploma)
nr	Opleidingen	NT	NG	EM	CM
1.	B Bedrijfskunde en Agribusiness³	*	*	*	*
2.	B Biotechnologie	*	*	#	#
3.	B Bos- en natuurbeheer	*	*	*	*
4.	B Dier- en veehouderij³	*	*	schk	#
5.	B Diermanagement	*	*	biol	#
6.	B Educatie en Kennismanagement groene sector ^2,3	*	*	*	*
7.	B Food Commerce and Technology	*	*	wisA of wisB	wisA of wisB
8.	B Food Design and Innovation	*	*	*	*
9.	B Geo Media & Design	*	*	*	*
10.	B Greenport Business & Retail	*	*	*	wisA of wisB
11.	B Kust- en zeemanagement	*	*	*	wisA of wisB
12.	B Land- en watermanagement	*	*	schk of nlt	schk of nlt
13.	B Landscape and Environment Management	*	*	*	econ of wisA of wisB
14.	B Milieukunde³	*	*	schk of nlt	#
15.	B Plattelandsvernieuwing	*	*	*	*
16.	B Toegepaste Biologie	*	*	schk	#
17.	B International Development Management	*	*	*	wisA of wiskB en econ
18.	B Tuinbouw en Akkerbouw³	*	*	schk of nlt	#
19.	B Tuin- en landschapsinrichting³	*	*	*	*
20.	B Voedingsmiddelentechnologie	*	*	wisA + schk	#
21.	B Watermanagement	*	*	*	#

² Opleiding tot leraar voortgezet onderwijs en/of beroepsonderwijs en volwasseneneducatie van de tweede graad.

³ Aan deze opleiding is bij ten minste één instelling een Ad verbonden.

Onderwijs (instroom met vwo-diploma)
nr	Opleidingen	NT	NG	EM	CM
1.	B Aardrijkskunde²	*	*	*	*
2.	B Algemene economie²	econ of m&o	econ of m&o	*	econ
3.	B Basisonderwijs, opleiding tot leraar	*	*	*	*
4.	B Beeldende kunst en vormgeving, docent¹	*	*	*	*
5.	B Bedrijfseconomie²	econ of m&o	econ of m&o	*	econ
6.	B Biologie²	*	*	biol of nlt	biol of nlt
7.	B Bouwkunde I en II^2,3	*	*	*	wisA of wisB
8.	B Bouwtechniek I en II^2,3	*	*	*	wisA of wisB
9.	B Consumptieve techniek I en II^2,3	*	*	*	*
10.	B Dans, docent¹	*	*	*	*
11.	B Duits²	*	*	*	*
12.	B Economie²	econ of m&o	econ of m&o	*	econ
13.	B Elektrotechniek I en II^2,3	*	*	*	wisA of wisB
14.	B Engels^2,3	*	*	*	*
15.	B Frans²	*	*	*	*
16.	B Fries²	*	*	*	*
17.	B Geschiedenis²	*	*	*	*
18.	B Gezondheidszorg en Welzijn^2,3	*	*	*	*
19.	B Godsdienst²	*	*	*	*
20.	B Informatie en Communicatietechnologie, docent^2,3	*	*	*	wisA of wisB
21.	B Installatietechniek I en II^2,3	*	*	*	wisA of wisB
22.	B Islam-godsdienst²	*	*	*	*
23.	B Lichamelijke Opvoeding¹	*	*	*	*
24.	B Maatschappijleer²	*	*	*	*
25.	B Mechanische Techniek I en II^2,3	*	*	*	wisA of wisB
26.	B Mens en Maatschappij^2,3	*	*	*	*
27.	B Mens en Technologie²	*	*	*	wisA of wisB
28.	B Motorvoertuigentechniek I en II^2,3	*	*	*	wisA of wisB
29.	B Muziek, docent¹	*	*	*	*
30.	B Natuurkunde²	*	nat of nlt	nat of nlt	#
31.	B Nederlands²	*	*	*	*
32.	B Omgangskunde^2,3	*	*	*	*
33.	B Opleiding tot Leraar Nederlandse Gebarentaal (NGT)/ Bacheloropleiding tot Tolk NGT ^1,2,3	*	*	*	*
34.	B Opleidingskunde	*	*	*	*
35.	B Pedagogiek²	*	*	*	*
36.	B Scheikunde²	*	*	schk of nlt	#
37.	B Spaans²	*	*	*	*
38.	B Techniek^2,3	*	*	nat of nlt	#
39.	B Technisch Beroepsonderwijs³	*	*	*	wisA of wisB
40.	B Theater, docent¹	*	*	*	*
41.	B Verzorging/huishoudkunde²	*	*	*	*
42.	B Verzorging/gezondheidskunde²	*	*	*	*
43.	B Werktuigbouwkunde I en II^2,3	*	*	*	wisA of wisB
44.	B Wiskunde²	*	*	*	wisA of wisB

¹ Voor deze opleiding gelden aanvullende eisen ex artikel 7.26 dan wel artikel 7.26a van de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek.

² Opleiding tot leraar voortgezet onderwijs en/of beroepsonderwijs en volwasseneneducatie van de tweede graad.

³ Aan deze opleiding is bij ten minste één instelling een Ad verbonden.

Taal en cultuur (instroom met vwo-diploma)
nr	Opleidingen	NT	NG	EM	CM
1.	B Autonome Beeldende Kunst¹	*	*	*	*
2.	B Beeldende Kunst en Vormgeving¹	*	*	*	*
3.	B Circus and Performance Art¹	*	*	*	*
4.	B Circus Arts¹	*	*	*	*
5.	B Cultureel Erfgoed	*	*	*	*
6.	B Dans^1,3	*	*	*	*
7.	B Film en Televisie¹	*	*	*	*
8.	B Muziek ^1,3	*	*	*	*
9.	B Muziektherapie¹	*	*	*	*
10.	B Theater¹	*	*	*	*
11.	B Vormgeving^1,3	*	*	*	*

¹ Voor deze opleiding gelden aanvullende eisen ex artikel 7.26 dan wel artikel 7.26a van de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek.

³ Aan deze opleiding is bij ten minste één instelling een Ad verbonden.

Techniek (instroom met vwo-diploma)
Nr	Opleidingen	NT	NG	EM	CM
1.	B Applied Science	*	*	#	#
2.	B Archeologie	*	*	*	*
3.	B Automotive	*	nat of nlt	nat	#
4.	B Aviation	*	*	*	#
5.	B Bio-informatica	*	*	*	wisA of wisB
6.	B Biologie en Medisch Laboratoriumonderzoek³	*	*	#	#
7.	B Biotechnologie	*	*	#	#
8.	B Bouwkunde³	*	*	*	wisA of wisB
9.	B Built Environment	*	*	*	WisA of wisB
10.	B Chemie	*	*	#	#
11.	B Chemische Technologie³	*	*	#	#
12.	B Civiele techniek³	*	nat of nlt	nat	#
13.	B Communication and Multimedia design	*	*	*	*
14.	B Creative Media and Game Technologies	*	*	*	*
15.	B Elektrotechniek	*	nat of nlt	nat	#
16.	B Engineering	*	*	*	#
17.	B Fashion and Textile technologies	*	*	*	*
18.	B Forensisch Onderzoek	*	nat of nlt	#	#
19.	HBO-ICT	*	*	*	*
20.	B Industrieel Product Ontwerpen	*	*	*	*
21.	B Informatica³	*	*	*	*
22.	B Logitics Engineering	*	*	*	#
23.	B Luchtvaarttechnologie	*	nat of nlt	nat	#
24.	B Maritiem Officier¹	*	nat of nlt	nat	#
25.	Maritieme Techniek³	*	nat of nlt	nat	#
26.	B Mechatronica	*	nat of nlt	nat	#
27.	B Mens en Techniek	*	*	*	*
28.	B Milieukunde³	*	*	schk	#
29.	B Ocean Technology	*	nat of nlt	nat	#
30.	B. Ruimtelijke Ontwikkeling	*	*	*	*
31.	B Technische Bedrijfskunde³	*	*	*	wisA of wisB
32.	B Technische Informatica³	*	*	*	*
33.	B Technische Natuurkunde	*	nat of nlt	nat	#
34.	Toegepaste Wiskunde	*	*	*	wisA of wiskB
35.	B Watermanagement	*	*	*	#
36.	B Werktuigbouwkunde³	*	nat of nlt	nat	#

¹ Voor deze opleiding gelden aanvullende eisen ex artikel 7.26 dan wel artikel 7.26a van de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek.

³ Aan deze opleiding is bij ten minste één instelling een Ad verbonden.

Sectoroverstijgend (instroom met vwo-diploma)
Nr	Opleidingen	NT	NG	EM	CM
1.	B HBO-ICT	*	*	*	*
2.	B Windesheim Honours College	*	*	*	wisA of wisB

Bijlage C. Nadere vooropleidingseisen MBO-HBO

MBO-domein	HBO-sector
	Economie	Gedrag en maatschappij	Gezond-heidszorg	Landbouw en natuurlijke omgeving	Onderwijs	Taal en cultuur	Techniek
Bouw en infra	*	*	*	*	*	*	*
Afbouw, hout en onderhoud	*	*	*	*	*	*	*
Techniek en procesindustrie		*	*	*	*	*	*
Ambacht, laboratorium en gezondheidstechniek	*	*	*	*	*	*	*
Media en vormgeving	*	*	*	*	*	*	*
Informatie en communicatietechnologie	*	*	*	*	*	*	*
Mobiliteit en voertuigen	*	*	*	*	*	*	*
Transport, scheepvaart en logistiek	*	*	*	*	*	*	*
Handel en ondernemerschap	*	*		*	*	*
Economie en administratie	*	*		*	*	*
Veiligheid en sport	*	*	*	*	*	*	*
Uiterlijke verzorging	*	*	*	*	*	*	*
Horeca en bakkerij	*	*	*	*	*	*	*
Toerisme en recreatie	*	*	*	*	*	*	*
Zorg en welzijn		*	*	*	*	*	*
Voedsel, natuur en leefomgeving		*	*	*	*	*	*

* = Geeft directe toelating

Bijlage D. Opleidingen waarvoor aanvullende eisen gelden vanwege beroepsprofiel

Opleiding	Aanvullende eisen
B Bewegingsagogie / Psychomotorische Therapie	Voldoende aanleg en geschiktheid voor de uitoefening van het beroep waarop de opleiding voorbereidt voor wat betreft de ontwikkeling van de vereiste praktische bedrevenheid in bewegingsactiviteiten. Het onderzoek omvat tevens een positieve medische keuring door een arts.
B Creative Media and Game Technologies	Voldoende aanleg en geschiktheid.
B Creatieve Therapie	Voldoende aanleg en geschiktheid.
B Logopedie	Benodigde stem-, spraak- en gehoorvaardigheden voor de uitoefening van het beroep waarop de opleiding voorbereidt.
B Management in de Zorg	Kennis of vaardigheden op het gebied van de gezondheidszorg.
B Maritiem Officier	Bezit van een geneeskundige verklaring, waaruit blijkt dat betrokkene medisch geschikt is voor de uitoefening van het beroep waarop de opleiding voorbereidt.
B Opleiding tot leraar Lichamelijke opvoeding in de eerste graad	Voldoende aanleg en geschiktheid.
B Opleiding tot Leraar Nederlandse Gebarentaal/ Tolk NGT in de tweede graad	Benodigde spreekvaardigheid, motoriek en mimiek voor de uitoefening van het beroep waarop de opleiding voorbereidt.
B Sport en Bewegen	Voldoende aanleg en geschiktheid voor de uitoefening van het beroep waarop de opleiding voorbereidt voor wat betreft de ontwikkeling van de vereiste praktische bedrevenheid in bewegingsactiviteiten. Het onderzoek omvat tevens een positieve medische keuring door een arts.
B Sport, Management en Ondernemen	Voldoende aanleg en geschiktheid voor de uitoefening van het beroep of de beroepen waarop de opleiding voorbereidt, voor wat betreft de ontwikkeling van de vereiste praktische bedrevenheid in bewegingsactiviteiten.
B Verloskunde	Voldoende aanleg en geschiktheid voor de uitoefening van het beroep of de beroepen waarop de opleiding voorbereidt, voor wat betreft de benodigde sociaal-communicatieve en reflectieve vaardigheden en een beroepsmatig denkvermogen wat betreft de ontwikkeling van het vereiste verantwoordelijkheidsniveau met betrekking tot de risicoselectie in de Verloskunde.
B Verpleegkunde in de Maatschappelijke Gezondheidszorg	Kennis of vaardigheden op het gebied van de gezondheidszorg.

Lerarenopleidingen en opleidingen op het gebied van de kunst waarvoor aanvullende eisen gelden
Opleiding	Aanvullende eisen
Kunstopleidingen
B Autonome beeldende kunst	Artistieke aanleg die blijkt uit: • beeldend vermogen, werken vanuit waarneming en vanuit fantasie • gevoel voor kleur, vorm en materiaal • oorspronkelijkheid en eigenzinnigheid
B Circus and Performance Arts	Technische en fysieke vaardigheid die blijkt uit: • basis circustechnische vaardigheden en ontwikkelingsmogelijkheden • fysieke mogelijkheden en aanleg • natuurlijke bewegingscoördinatie Artistieke aanleg die blijkt uit: • creativiteit, inlevingsvermogen en zeggingskracht • authenticiteit en originaliteit bij improvisatie en het creëren van circusmateriaal • stijlgevoel en presentatie
B Circus Arts	Technische en fysieke vaardigheid die blijkt uit: • basis circustechnische vaardigheden en ontwikkelingsmogelijkheden • fysieke mogelijkheden en aanleg • natuurlijke bewegingscoördinatie Artistieke aanleg die blijkt uit: • creativiteit, inlevingsvermogen en zeggingskracht • authenticiteit en originaliteit bij improvisatie en het creëren van circusmateriaal • stijlgevoel en presentatie
B Dans	Technische en fysieke vaardigheid die blijkt uit: • basis danstechnische vaardigheden en ontwikkelingsmogelijkheden • fysieke mogelijkheden en aanleg • natuurlijke bewegingscoördinatie Artistieke aanleg die blijkt uit: • zeggingskracht als danser • creativiteit bij improvisatie • originaliteit bij het creëren van bewegingsmateriaal • stijlgevoel en presentatie
B Film en Televisie	Artistieke aanleg die blijkt uit: • creërend vermogen: ontwikkelbare creatieve, vormgevende en verhalende vaardigheden • beelden vermogen: artistieke ideeën tot uitdrukking brengen in een audiovisuele vorm • fascinatie voor het vakgebied: basiskennis van film, televisie en nieuwe media en een brede culturele en maatschappelijke belangstelling • oorspronkelijkheid, eigenzinnigheid, overtuigingskracht en reflectief vermogen Vermogen tot samenwerken dat blijkt uit: • persoonlijkheid, werkervaring, toelichting op ingestuurd werk, gesprek of assessment.
B Muziek	Technische en fysieke vaardigheid die blijkt uit: • a prima vista spel of zang • gehoor en vaardigheid in solfège • het kunnen spelen of zingen van toonladders met verschillende articulaties • het beheersen van een aangegeven niveau van repertoire • vocaal spel (stemmiddelen, intonatie, adembeheersing, presentatie, talenkennis en ritmiek) of instrumentaal spel (houding, toonvorming, intonatie, adembeheersing, articulatie, dynamiek, frasering, ritmiek en embouchure). • de dispositie om de instrumentele vaardigheden verder te ontwikkelen. Artistieke aanleg die blijkt uit: • repertoire interpretatie • expressiviteit in muzikaal spel • muzikale persoonlijkheid • toonvorming, dynamiek en timing
B Muziektherapie	Technische en fysieke vaardigheid t.a.v. het musiceren die blijkt uit: • vocale vaardigheid eigen hoofdinstrument of instrumentale vaardigheid eigen hoofdinstrument • basale vaardigheid op een akkoordinstrument • a prima vista spel of zang • gehoor en vaardigheid in solfège • het kunnen spelen van toonladders op het hoofdinstrument met verschillende articulaties • het beheersen van een aangegeven niveau van repertoire • improviseren op instrumenten, het eigen hoofdinstrument of stem met als werkvormen: een buitenmuzikaal gegeven of een ‘muzikaal gesprek’ • criteria vocaal musiceren: stemmiddelen, intonatie, ritmiek, adembeheersing, presentatie, talenkennis en de dispositie om de vocale vaardigheden verder te ontwikkelen • criteria Instrumentaal spel: houding, adembeheersing, toonvorming, embouchure, intonatie, articulatie, dynamiek, frasering, ritmiek en de dispositie om de instrumentale vaardigheden verder te ontwikkelen. Artistieke aanleg die blijkt uit: • repertoire interpretatie • expressiviteit in zang en instrumentaal spel • toonvorming, dynamiek en timing
B Popular Culture	• De dispositie (aanleg, gave, talent) om de artistieke vaardigheden (instrumentele vaardigheden en/of beeldend vermogen en/of performance) verder te ontwikkelen Artistieke aanleg die blijkt uit: • expressiviteit in muzikaal spel, muzikale persoonlijkheid • en/of gevoel voor kleur, vorm en materiaal (beeldend vermogen) • oorspronkelijkheid en eigenzinnigheid Vermogen tot samenwerken dat blijkt uit: • persoonlijkheid, (werk)ervaring met werken met of voor publiek of in een team, toelichting op ingestuurd werk, gesprek of assessment. • fascinatie voor het vakgebied: heeft basiskennis van muziek en/of vormgeving, en/of media en/of theater en een brede belangstelling voor actuele ontwikkelingen in de popcultuur en maatschappij. • brengt artistieke visie en ideeën tot uitdrukking in een performance, muzikale en/of audiovisuele vorm • oorspronkelijkheid, eigenzinnigheid, overtuigingskracht en reflectief vermogen
B Theater	Technische en fysieke vaardigheid die blijkt uit: • dramatische technieken, onderverdeeld in ritme, klank, detail, articulatie, coördinatie, beweging, vermogen tot transformeren en schakelen • vermogen tot concentratie, inleving, gevoelsuiting en observatie. Artistieke aanleg die blijkt uit: • creativiteit, inlevingsvermogen, transformeren en samenspel • zelfacceptatie en authenticiteit, verbeelding en fantasie, verbeelde werkelijkheid en geloofwaardig personage • klank- en tekstgevoeligheid, muzikaliteit • originaliteit bij improvisatie en presentatie
B Vormgeving	Artistieke aanleg die blijkt uit: • beeldend vermogen, werken vanuit waarneming en vanuit fantasie • gevoel voor kleur, vorm en materiaal • oorspronkelijkheid en eigenzinnigheid
Lerarenopleidingen
B Beeldende kunst en vormgeving, docent	Artistieke aanleg die blijkt uit: • beeldend vermogen, werken vanuit waarneming en vanuit fantasie • gevoel voor kleur, vorm, materiaal • oorspronkelijkheid en eigenzinnigheid
B Dans, docent	Technische en fysieke vaardigheid die blijkt uit: • basis danstechnische vaardigheden en • ontwikkelingsmogelijkheden; • fysieke mogelijkheden en aanleg • natuurlijke bewegingscoördinatie Artistieke aanleg die blijkt uit: • zeggingskracht als danser • creativiteit bij improvisatie • originaliteit bij het creëren van bewegingsmateriaal • stijlgevoel en presentatie
B Muziek, docent	Technische en fysieke vaardigheid die blijkt uit: • a prima vista spel of zang • gehoor en vaardigheid in solfège • het kunnen spelen of zingen van toonladders met verschillende articulaties • het beheersen van een aangegeven niveau van repertoire • vocaal spel (stemmiddelen, intonatie, adem-beheersing, presentatie, talenkennis en ritmiek) of instrumentaal spel (houding, toonvorming, intonatie, adembeheersing, articulatie, dynamiek, frasering, ritmiek en embouchure). • de dispositie om de instrumentele vaardigheden verder te ontwikkelen Artistieke aanleg die blijkt uit: • repertoire interpretatie • expressiviteit in muzikaal spel • muzikale persoonlijkheid • toonvorming, dynamiek en timing
B Theater, docent	Technische en fysieke vaardigheid die blijkt uit: • dramatische technieken, onderverdeeld in ritme, klank, detail, articulatie, coördinatie, beweging, vermogen tot transformeren en schakelen • vermogen tot concentratie, inleving, gevoelsuiting en observatie. Artistieke aanleg die blijkt uit: • creativiteit, inlevingsvermogen, transformeren en samenspel • zelfacceptatie en authenticiteit, verbeelding en fantasie, verbeelde werkelijkheid en geloofwaardig personage • klank- en tekstgevoeligheid, muzikaliteit • originaliteit bij improvisatie • presentatie

Bijlage E. Opleidingen waarvoor aanvullende eisen gelden vanwege onderwijsconcept

Opleiding	Instelling(en)	Aanvullende eisen
B Hoger hotelonderwijs	Zuyd Hogeschool Stenden Hogeschool Saxion hogeschool NHTV internationale hogeschool Breda	Voldoende aanleg en geschiktheid voor de opleiding, gelet op de organisatie en inrichting van het onderwijs
B Business Administration in Hotel Management	Hotelschool The Hague	Voldoende aanleg en geschiktheid voor de opleiding, gelet op de organisatie en inrichting van het onderwijs

Opleiding

Instelling(en)

Aanvullende eisen

B Hoger hotelonderwijs

Zuyd Hogeschool

Stenden Hogeschool

Saxion hogeschool

NHTV internationale hogeschool Breda

Voldoende aanleg en geschiktheid voor de opleiding, gelet op de organisatie en inrichting van het onderwijs

B Business Administration in Hotel Management

Hotelschool The Hague

Voldoende aanleg en geschiktheid voor de opleiding, gelet op de organisatie en inrichting van het onderwijs

Bijlage F. Bijzondere nadere vooropleidingseisen opleiding tot leraar basisonderwijs; vereiste kennisniveaus

I. Aardrijkskunde

1. Geografische vragen beantwoorden
- • De kandidaat kan geografische vragen waarbij gebiedskenmerken belangrijk zijn herkennen en beantwoorden.
2. Geografische werkwijzen hanteren
- • De kandidaat kan verschijnselen en gebieden vergelijken in ruimte en tijd.
- • De kandidaat kan relaties leggen binnen een gebied en tussen gebieden.
- • De kandidaat kan verschijnselen en gebieden vanuit verschillende perspectieven beschrijven en verklaren.
- • De kandidaat kan verschijnselen en gebieden op verschillende schaalniveaus beschrijven en verklaren.
- • De kandidaat kan verschijnselen en gebieden beschrijven en verklaren door relaties te leggen tussen het bijzondere en algemene.
- • De kandidaat kan verschijnselen en gebieden in hun geografische context plaatsen.
3. Geografische hulpmiddelen inzetten
- • De kandidaat kan een (digitale) kaart selecteren en lezen als informatiebron op basis van titel, legenda, schaal, windroos, kaartsoort en kaarttype.
- • De kandidaat kan patronen in een gebied op een (digitale) kaart beschrijven.
- • De kandidaat kan op een (digitale) kaart patronen in een gebied verklaren met algemene geografische kennis.

A. Acht kernthema's aardrijkskunde

1. Aarde, klimaat en landschap
- • De kandidaat kan de positie van de aarde ten opzichte van de zon toelichten.
- • De kandidaat kan spreiding en kenmerken van hoofdklimaten op aarde beschrijven.
- • De kandidaat kan de ligging van een klimaat verklaren.
- • De kandidaat kan aan de hand van een kaartbeeld van de wereld de ligging van de hoofdklimaten aanwijzen.
- • De kandidaat kan klimaatverandering en de gevolgen daarvan beschrijven.
- • De kandidaat kan de elementen van het weer beschrijven en weersveranderingen verklaren.
- • De kandidaat kan de ligging en kenmerken van Nederlandse landschappen beschrijven.
- • De kandidaat kan de ontstaanswijze van het Nederlandse landschappen verklaren.
- • De kandidaat kan aan de hand van een kaartbeeld de spreiding van en het grondgebruik in (cultuur)landschappen in Nederland toelichten.
2. Bevolking en ruimte
- • De kandidaat kan de bevolkingsspreiding in Nederland, Europa en de wereld beschrijven en verklaren.
- • De kandidaat kan ontwikkelingen in de bevolking in Nederland, Europa en de wereld beschrijven en verklaren.
- • De kandidaat kan het proces van de groei van steden beschrijven en verklaren.
- • De kandidaat kan oorzaken en gevolgen van huidige stedelijke problematiek onderscheiden.
3. Bestaansmiddelen
- • De kandidaat kan economische sectoren en hun verspreiding en kenmerken beschrijven.
- • De kandidaat kan aan de hand van een kaartbeeld van Nederland en de wereld belangrijke economische gebieden aangeven.
- • De kandidaat kan het proces van globalisering en de gevolgen voor verschillende gebieden toelichten.
4. Arm en rijk
- • De kandidaat kan kenmerken van meer en minder ontwikkelde gebieden en de situatie van bewoners in die gebieden beschrijven en verklaren.
5. Grenzen en identiteit
- • De kandidaat kan verschillende soorten grenzen beschrijven
- • De kandidaat kan de relatie tussen grenzen en identiteit verklaren.
- • De kandidaat kan het ontstaan, de doelstellingen, de namen en de ligging van de belangrijkste landen van de Europese Unie beschrijven.
- • De kandidaat kan de spreiding van wereldgodsdiensten en belangrijke taalgebieden op een wereldkaart beschrijven.
6. Krachten der aarde
- • De kandidaat kan de landschapsvormende werking van endogene krachten beschrijven en verklaren.
- • De kandidaat kan de landschapsvormende werking van exogene krachten beschrijven en verklaren.
- • De kandidaat kan natuurrampen beschrijven en verklaren en maatregelen noemen om schade te beperken.
- • De kandidaat kan verbanden leggen tussen plaattektoniek, hooggebergte en endogene verschijnselen op de wereldkaart.
7. Bronnen van energie
- • De kandidaat kan soorten energiebronnen beschrijven.
- • De kandidaat kan het verband aangeven tussen welvaart, welzijn en energieverbruik in Nederland en wereldwijd.
8. Water
- • De kandidaat kan de verschillende fasen van de waterkringloop beschrijven en verklaren.
- • De kandidaat kan waterverdeling tussen zoet en zout water in Nederland en in de wereld op hoofdlijnen beschrijven.
- • De kandidaat kan ruimtelijke maatregelen, met name in Nederland, om het overstromingsrisico als gevolg zeespiegelstijging laag te houden, beschrijven en verklaren.
- • De kandidaat kan ruimtelijke maatregelen, met name in Nederland, het overstromingsrisico bij rivieren laag te houden, beschrijven en verklaren.
- • De kandidaat kan aangeven wat het belang is van schoon water voor de kwaliteit van leven van mensen.

II. Geschiedenis

• De kandidaat kan omgaan met historische bronnen, standplaatsgebondenheid herkennen en bronnen selecteren op bruikbaarheid.
• De kandidaat kan de tijdbalk als middel gebruiken om gebeurtenissen, ontwikkelingen, verschijnselen en personen in de juiste tijd te plaatsen.
• De kandidaat kan historische gebeurtenissen, ontwikkelingen, verschijnselen en personen plaatsen in historische perioden.
• De kandidaat kan oorzaken en gevolgen van historische gebeurtenissen, verschijnselen en ontwikkelingen in een bepaalde historische periode onderscheiden en beschrijven.
• De kandidaat kan vergelijkingen maken tussen historische perioden onderling en het heden.

B. Tien tijdvakken geschiedenis

1. Tijd van jagers en boeren (tot 3000 v.C.)
- • De kandidaat kan uitleggen waarom jagers-verzamelaars nomaden waren.
- • De kandidaat kan veranderingen toelichten die het gevolg waren van de agrarische revolutie.
2. Tijd van Grieken en Romeinen (3000 v.C. – 500)
- • De kandidaat kan Grieks-Romeinse cultuur herkennen en beschrijven.
- • De kandidaat kan voorbeelden herkennen en beschrijven van de beïnvloeding van de Grieks-Romeinse cultuur op de Germaanse cultuur.
- • De kandidaat kan de ontwikkeling van het christendom in het Romeinse Rijk beschrijven.
3. Tijd van monniken en ridders (500–1000)
- • De kandidaat kan beschrijven hoe het christendom zich in Europa verspreidde.
- • De kandidaat kan het ontstaan van de islam beschrijven.
- • De kandidaat kan beschrijven hoe de islam zich verspreidde.
- • De kandidaat kan hofstelsel, leenstelsel en horigheid uitleggen.
4. Tijd van steden en staten (1000–1500)
- • De kandidaat kan de opkomst van handel en het ontstaan van steden uitleggen.
- • De kandidaat kan uitleggen waarom de steden zelfstandiger werden ten opzichte van de adel.
- • De kandidaat kan aan de hand van het Bourgondische Rijk het ontstaan van staten binnen Europa beschrijven.
5. De tijd van ontdekkers en hervormers (1500–1600)
- • De kandidaat kan redenen voor de ontdekkingsreizen uitleggen.
- • De kandidaat kan denkbeelden en gevolgen van de Reformatie herkennen en beschrijven.
- • De kandidaat kan uitleggen hoe de Opstand in een onafhankelijke Nederlandse staat resulteerde.
6. Tijd van vorsten en regenten (1600–1700)
- • De aspirant-student kan verbanden leggen tussen de overzeese expansie, het handelskapitalisme en het ontstaan van een wereldeconomie.
- • De kandidaat kan burgerlijk bestuur en stedelijke cultuur in het Nederland van de 17e eeuw herkennen en beschrijven.
- • De kandidaat kan uitleggen waarin de staatsinrichting van de Republiek zich onderscheidde van die in andere landen.
- • De kandidaat kan aspecten van het absolutisme beschrijven.
7. Tijd van pruiken en revoluties (1700–1800)
- • De kandidaat kan de ontwikkeling van slavenhandel en slavernij beschrijven.
- • De kandidaat kan motieven voor afschaffing van slavenhandel en slavernij toelichten.
- • De kandidaat kan denkbeelden van de Verlichting op het gebied van politiek, godsdienst en sociale verhoudingen beschrijven.
- • De kandidaat kan grondrechten en toenemende politieke invloed van de burgerij in de Franse en Bataafse revolutie beschrijven.
8. Tijd van burgers en stoommachines (1800–1900)
- • De kandidaat kan uitleggen waardoor de burgerij (bourgeoisie) steeds meer politieke invloed kreeg.
- • De kandidaat kan uitleggen wat een parlementair stelsel is.
- • De kandidaat kan kenmerken van de industriële revolutie beschrijven.
- • De kandidaat kan de gevolgen van de industriële revolutie voor de werk- en leefomstandigheden van arbeiders toelichten.
- • De kandidaat kan verbanden leggen tussen de industriële revolutie en de opkomst van emancipatiebewegingen.
- • De kandidaat kan de relatie beschrijven tussen modern imperialisme en nationalisme.
- • De kandidaat kan uitleggen waarom grondstoffen en afzetmarkten belangrijke aspecten van het modern imperialisme waren.
9. Tijd van wereldoorlogen (1900–1950)
- • De kandidaat kan sociale, economische en politieke gevolgen van de wereldcrisis van de jaren 30 van de vorige eeuw beschrijven.
- • De kandidaat kan kenmerken van het nationaalsocialisme beschrijven.
- • De kandidaat kan de Jodenvervolging beschrijven.
- • De kandidaat kan Europa en Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog beschrijven en voorbeelden van collaboratie, verzet en aanpassing van de Nederlandse bevolking noemen.
10. Tijd van tv en computer (1950–heden)
- • De kandidaat kan uitleggen welke rol nationale bewegingen in de Nederlandse koloniën speelden bij het verkrijgen van onafhankelijkheid.
- • De kandidaat kan de spanningen tussen de Sovjetunie en de VS ten tijde van de Koude Oorlog beschrijven.
- • De kandidaat kan de economische en sociaal-culturele veranderingen en de toenemende pluriformiteit vanaf de jaren ’60 in Nederland beschrijven.

III. Natuur en techniek

1. Onderzoeken
- • De kandidaat kan bij een vraag of probleem een onderzoeksmethode kiezen, zijn keuze toelichten en de fasen van de onderzoekscyclus benoemen.
- • De kandidaat kan bij een onderzoeksobject (voorwerp, verschijnsel of organisme) in een bepaalde context uit gegeven onderzoeksvragen, voorspellingen en onderzoeksopzetten de juiste selecteren, uit een onderzoek systematisch resultaten verzamelen, interpreteren en verwerken tot conclusies en deze conclusies relateren aan voorspellingen.
2. Ontwerpen
- • De kandidaat kan bij een ontwerpprobleem (wens, behoefte) de fasen van de ontwerpcyclus benoemen.
- • De kandidaat kan bij een gegeven ontwerpprobleem een verband leggen tussen het programma van eisen (de functie) en de technische aspecten van het ontwerp (materiaal en vorm) en de werking van het prototype of model toelichten.
3. Hanteren van onderzoeksobjecten, instrumenten, materiaal en reken- en wiskundige vaardigheden
- • De kandidaat kan bij het uitvoeren van onderzoek criteria benoemen bij de wijze van omgaan met objecten en organismen en de keuze van onderzoeksinstrumenten toelichten en bij het aflezen van meetinstrumenten de grootheid en de bijpassende eenheid gebruiken.
- • De kandidaat kan bij het maken van een prototype of model kiezen welk materiaal, gereedschap en apparatuur nodig zijn en criteria benoemen hoe deze worden gekozen en gebruikt.
- • De kandidaat kan gegevens selecteren, verwerken en interpreteren uit tabellen en grafieken en werken met eenvoudige formules, die de relaties tussen grootheden weergeven.

C. Tien kernconcepten natuur & techniek

Biologie

1. Biologische eenheid
- • De kandidaat kan een cel beschrijven als een zelfstandig functionerende eenheid, de onderdelen van cellen benoemen en enkele functies daarvan toelichten.
- • De kandidaat kan organen van planten, dieren en de mens noemen en de relatie tussen vorm en functie toelichten.
- • De kandidaat kan kenmerken van planten en dieren gebruiken om ze te classificeren en kan daarbij het begrip soort toepassen.
- • De kandidaat kan beschrijven dat een ecosysteem het geheel is van biotische factoren (organismen) en abiotische factoren (omgeving) die in wisselwerking zijn.
2. Instandhouding
- • De kandidaat kan toelichten dat stofwisselingsprocessen zich afspelen in cellen en kan uitleggen dat fotosynthese voorwaarde is voor het voortbestaan van het leven op aarde.
- • De kandidaat kan toelichten dat processen als ademhaling, transport, stofwisseling en uitscheiding met elkaar samenhangen en nodig zijn voor het in leven blijven van planten, dieren en de mens.
- • De kandidaat kan uitleggen welke functies voedselbestanddelen hebben bij de instandhouding van het organisme en kan de samenstelling van een gezond voedingspakket toelichten.
- • De kandidaat kan bij beweging betrokken organen benoemen en de functie en werking toelichten.
- • De kandidaat kan uitleggen hoe het menselijk lichaam reageert op lichaamsvreemde stoffen en welke organen daarbij een rol spelen.
- • De kandidaat kan uitleggen dat een ecosysteem in stand wordt gehouden door de interacties van planten, dieren en de mens met hun omgeving en door hun onderlinge interactie met als gevolg een dynamisch evenwicht.
3. Gedrag en interactie
- • De kandidaat kan de rol van zintuigen en hormonen bij dieren en de mens uitleggen in relatie tot hun gedrag.
- • De kandidaat kan een verband leggen tussen gedrag van organismen om zich te voeden, (voort) te bewegen, voort te planten, te verdedigen en te beschermen enerzijds en de rol van hun omgeving daarin anderzijds.
- • De kandidaat kan uitleggen dat planten, dieren en de mens zich aanpassen aan (a-) biotische factoren.
4. Voortplanting
- • De kandidaat kan uitleggen hoe de voortplanting bij dieren, planten en de mens verloopt.
- • De kandidaat kan kenmerken van planten, dieren en de mens (bouw, gedrag) in verband brengen met de wijze van bevruchting.
- • De kandidaat kan het ontstaan van geslachtscellen beschrijven aan de hand van het verschil tussen een dubbele set en een enkelvoudige set chromosomen en de rol van chromosomen bij het overdragen van erfelijke eigenschappen op nakomelingen toelichten.
5. Groei en ontwikkeling
- • De kandidaat kan uitleggen hoe de ontwikkeling bij de mens en andere zoogdieren voor en na de geboorte verloopt.
- • De kandidaat kan uitleggen hoe de ontwikkeling van planten verloopt.
- • De kandidaat kan van verschillende organismen stadia van levenscycli beschrijven en de daarbij passende begrippen gebruiken.
- • De kandidaat kan uitleggen hoe dieren hun eieren en/of jongen verzorgen.
- • De kandidaat kan uitleggen dat de erfelijke aanleg en de interactie met de omgeving de ontwikkeling van een organisme bepalen.
- • De kandidaat kan beschrijven hoe soorten evolueren: genetische variatie in een veranderende omgeving leidt tot (natuurlijke) selectie, waarbij beter aangepaste organismen meer kans hebben op overleving en voortplanting.

Natuurkunde en techniek

6. Materie en techniek
- • De kandidaat kan materialen ordenen aan de hand van een aantal gegeven fysische eigenschappen.
- • De kandidaat kan van een product benoemen uit welke materialen het is samengesteld en bij een ontwerpvoorstel een verband leggen tussen de keuze van het materiaal en de vorm en functie van het ontwerp.
- • De kandidaat kan de fase en de faseverandering van stoffen herkennen en benoemen en uitleggen of daar energie voor nodig is of bij vrij komt.
- • De kandidaat kan het voorkomen van stoffen in een bepaalde fase beschrijven aan de hand van de beweging van moleculen.
- • De kandidaat kan zuivere stoffen en soorten mengsels beschrijven, en uitleggen hoe mengsels met scheidingstechnieken te scheiden zijn.
7. Energie en techniek
- • De kandidaat kan diverse vormen van (duurzame) energie en energiebronnen onderscheiden.
- • De kandidaat kan uitleggen hoe verschillende vormen van energie in elkaar omgezet kunnen worden en toelichten dat daarbij nooit energie verloren gaat.
- • De kandidaat kan beschrijven op welke manieren warmtetransport kan plaatsvinden of voorkomen kan worden.
- • De kandidaat kan een elektrische huisinstallatie met een kWh-meter en aangesloten apparaten beschrijven, de veiligheidsvoorzieningen toelichten, het energieverbruik berekenen op basis van vermogen van apparaten en een energierekening interpreteren.
- • De kandidaat kan statische elektriciteit beschrijven.
- • De kandidaat herkent een spanningsbron als energiebron, kan een stroomkring beschrijven en kan stroomsterkte en spanning meten.
- • De kandidaat kan magnetisme beschrijven en kan toepassingen beschrijven waarbij een elektrische stroom een magneetveld opwekt.
- • De kandidaat kan van geautomatiseerde stuursystemen en regelsystemen in eenvoudige termen beschrijven hoe invoer, verwerking en uitvoer van informatie plaatsvindt.
8. Licht, geluid en techniek
- • De kandidaat kan enkele lichtbronnen noemen, de voortplanting en eigenschappen van licht beschrijven en een schaduw construeren als licht van een of twee puntbronnen op een niet-transparant voorwerp valt.
- • De kandidaat kan van een voorwerp dat vóór een vlakke spiegel staat, met een constructietekening uitleggen waar zich het spiegelbeeld bevindt.
- • De kandidaat kan uitleggen dat zichtbaar licht samengesteld is uit primaire licht kleuren (rood, groen en blauw) en kan beschrijven dat verschillende lichtkleuren zijn samengesteld uit combinaties van primaire lichtkleuren. En hij kan beschrijven dat voorwerpen bepaalde kleuren licht absorberen dan wel reflecteren en dat op basis daarvan de waargenomen kleuren van een voorwerp verklaard kunnen worden.
- • De kandidaat kan uitleggen dat licht breekt bij de overgang van lucht naar glas/water en van glas/water naar lucht.
- • De kandidaat kan van een voorwerp, dat voor een bolle lens staat, het beeld construeren en redeneren met brandpuntsafstand, beeldafstand en vergrotingsfactor.
- • De kandidaat kan enkele geluidsbronnen noemen, eigenschappen van geluid en de manier van voortplanten van geluid beschrijven en een aantal toepassingen noemen. En hij kan een grafische voorstelling van geluid interpreteren (met geluidstrilling, frequentie en geluidssterkte, oscilloscoop).
9. Kracht, beweging en techniek
- • De kandidaat kan soorten krachten herkennen in verschillende situaties, krachten tekenen die werken op een voorwerp, de resulterende kracht herkennen en contactkrachten en krachten die op afstand werken onderscheiden. En hij kan de druk van een voorwerp berekenen als een kracht per oppervlakte-eenheid.
- • De kandidaat kan verklaren dat als een voorwerp in rust is of met een constante snelheid beweegt, de krachten op het voorwerp elkaar in evenwicht houden (de resulterende kracht is gelijk aan nul).
- • De kandidaat kan uitleggen dat het versnellen of vertragen en/of van richting veranderen van een voorwerp veroorzaakt wordt door een werkende (resulterende) kracht.
- • De kandidaat kan zinken, zweven en drijven van voorwerpen in vloeistoffen met verschillende dichtheid verklaren als een resulterende kracht van zwaartekracht en opwaartse kracht.
- • De kandidaat kan uitleggen dat bewegingen en krachten overgebracht kunnen worden door middel van (tand)wielen, hefbomen en katrollen en dat daarbij krachten worden vergroot, verkleind of van richting worden veranderd en bewegingen worden versneld, vertraagd of van richting worden veranderd.
- • De kandidaat kan bij het ontwerpen van een product uitleggen hoe hij stevigheid en stabiliteit kan realiseren door gebruik te maken van profielen, driehoekconstructies, bogen, brede basis en/of in verband bouwen en zijn keuzen relateren aan de vorm en functie(s) van het product.
- • De kandidaat kan een keuze voor verbindingen uitleggen op basis van de functie van het geheel en/of de onderdelen van een (te ontwerpen) product.
10. Ruimte
- • De kandidaat kan weersverschijnselen beschrijven, kan meetinstrumenten en meetgegevens gebruiken en kan een verband leggen tussen de weersverschijnselen en het seizoen.
- • De kandidaat kan het zonnestelsel beschrijven als een samenhangend systeem van de zon en zich daar omheen bewegende planeten en manen.
- • De kandidaat kan uitleggen hoe de beweging van de aarde om de zon en van de maan om de aarde natuurverschijnselen kunnen veroorzaken.