Vennootschapsbelasting, inkomstenbelasting, waardering van pensioen- en lijfrenteverplichtingen algemeen

Zowel ingegane als niet ingegane pensioen- en soortgelijke verplichtingen moeten op de winstbepalende balans worden gewaardeerd tegen de geldende marktrente voor langlopende leningen ten tijde van het aangaan van de verplichting. Daarbij geldt dat bij een daling van de rentestand, de verplichting dienovereenkomstig hoger mag worden gewaardeerd en bij een nadien optredende stijging van de rentestand de verplichting dienovereenkomstig lager moet worden gewaardeerd, doch niet lager dan naar de rente waartegen de verplichting oorspronkelijk is gewaardeerd (zie bijvoorbeeld HR 28 juni 2000, nr. 34 169, BNB 2000/275 en HR 23 januari 2004, nr. 38 029, BNB 2004/163). Ik ben van mening dat de door de Hoge Raad geformuleerde hoofdregel van toepassing is in situaties waarin de pensioenverplichting is verzekerd bij een lichaam als bedoeld in artikel 19a, eerste lid, onderdeel d, van de Wet op de loonbelasting 1964 (Wet LB) en in situaties waarin deze in eigen beheer wordt gehouden. Ik zal beide situaties apart behandelen.

Bij de waardering van de in eigen beheer gehouden pensioenverplichtingen kunnen belastingplichtigen gebruik maken van het door mij jaarlijks te publiceren marktrentebesluit. De marktrentegegevens voor het jaar 2004 zijn opgenomen in mijn besluit van 5 april 2005, nr. CPP2005/356M. Hierbij wordt opgemerkt dat als de marktrente die in dat besluit wordt gegeven lager is dan 4 percent, deze verplichtingen op grond van artikel 3.29 van de Wet IB 2001 gewaardeerd moeten worden met inachtneming van een rekenrente van ten minste 4%.

De Hoge Raad heeft aangegeven dat voor de rekenrente dient te worden uitgegaan van de marktrente ten tijde van het aangaan van de verplichting. Voor elke jaarlijkse aangroei van de pensioenaanspraak is sprake van een nieuwe verplichting. Voor de waardering van de nieuwe verplichting dient te worden uitgegaan van de marktrente in het jaar van aangroei. Voor elke jaarlaag dient daardoor een eigen marktrente te worden bijgehouden. Omdat dit in de praktijk tot problemen leidt, keur ik – uitsluitend met het oog op de bij de waardering toe te passen marktrente – goed, dat de jaarlijkse aangroei ten gevolge van toename van de diensttijd of aanpassing aan de loon- of prijsstijging, op zich niet wordt aangemerkt als het aangaan van een nieuwe verplichting. De verplichting mag daarom jaarlijks gewaardeerd blijven tegen de marktrente van het jaar waarin de pensioenaanspraak is toegekend. Verder sta ik toe dat wordt uitgegaan van de rente op het einde van het boekjaar waarin de pensioenaanspraak is toegekend.

De goedkeuring brengt met zich mee dat een wijziging van de pensioenaanspraak die niet is ontstaan door stijging van de diensttijd of aanpassing aan de loon- of prijsstijging geacht wordt een geheel nieuwe pensioenverplichting te doen ontstaan. De nieuw ontstane verplichting moet worden gewaardeerd tegen de geldende rente in het jaar van ontstaan van de nieuwe verplichting. Aldus wordt voorkomen dat alsnog verschillende jaarlagen ontstaan. Bij een latere daling van de rentestand mag de verplichting dienovereenkomstig hoger worden gewaardeerd. Bij een nadien optredende stijging van de rentestand wordt die hogere rente gehanteerd waarbij de marktrente in het jaar waarin de nieuwe pensioenverplichting is ontstaan als maximum geldt. Zo zal de aanpassing van pensioenregelingen in 2005 of 2006 aan de Wet aanpassing fiscale behandeling VUT/prepensioen en introductie levensloopregeling (Stb. 2005, 115) in beginsel leiden tot een nieuwe pensioenverplichting in vorenbedoelde zin. Dit betekent dat de marktrente aan het einde van het boekjaar waarin de pensioenregeling wordt aangepast, met een minimum van 4%, voortaan als uitgangspunt voor de waardering van de op dat tijdstip bestaande pensioenverplichtingen moet worden gehanteerd.

De in onderdeel 1.1 genoemde jurisprudentie maakt geen onderscheid tussen nominale en geïndexeerde verplichtingen. De door de Hoge Raad voorgeschreven marktrente is ook van toepassing op geïndexeerde pensioenen. Artikel 3.26 Wet IB 2001 verhindert dat bij de bepaling van de winst kosten en lasten in aanmerking worden genomen die samenhangen met de wijzigingen in de hoogte van lonen en prijzen na afloop van het jaar. Artikel 3.28 Wet IB 2001 geeft specifiek voor pensioenverplichtingen aan wanneer een verband met wijzigingen in de hoogte van lonen of prijzen na afloop van het jaar niet aanwezig wordt geacht. Dat is het geval als de kosten en lasten van de pensioenverplichting betrekking hebben op een pensioengrondslag welke is gebaseerd op een loon dat niet uitgaat boven het loon bij het einde van het jaar en bij de berekening van die kosten en lasten in feite een rekenrente in aanmerking is genomen van ten minste vier percent. Als rekening wordt gehouden met een indexatieverplichting en wel zodanig dat het saldo van rekenrente en indexatiepercentage minimaal 4% bedraagt, wordt voor de toepassing van artikel 3.26 Wet IB 2001 geacht geen rekening te zijn gehouden met indexatie-elementen.

Ik ben van mening dat voor open geïndexeerde verplichtingen, waarvoor geen verzekeringstarieven beschikbaar zijn, de rekenrente 4% is en niet op een andere wijze rekening kan worden gehouden met de indexatie. Voor vast geïndexeerde pensioenen wordt met de werkelijke indexatieverplichting en de werkelijke marktrente rekening gehouden waarbij per saldo geen lagere rekenrente dan 4% mag worden toegepast.

Zoals in onderdeel 1.1 werd opgemerkt is de door de Hoge Raad geformuleerde hoofdregel zowel van toepassing in situaties waarin de pensioenverplichting in eigen beheer wordt gehouden als in situaties waarin de pensioenverplichting is verzekerd bij een ander lichaam als bedoeld in artikel 19a, eerste lid, onderdeel d, van de Wet LB (hierna: pensioenlichaam). Op grond hiervan dienen ook pensioenlichamen hun pensioen- en soortgelijke verplichtingen te waarderen met in achtneming van de marktrente voor langlopende leningen ten tijde van het aangaan van de verplichting. Ook voor deze lichamen geldt een minimum van 4% op grond van artikel 3.29 Wet IB 2001. Indien de rente in de ontvangen premies (tariefrente) lager is dan 4%, zal deze bepaling daardoor leiden tot een winstneming.

In tegenstelling tot lichamen die als verzekeraar optreden voor de eigen pensioenregeling, heeft een pensioenlichaam te maken met de ontvangst van premies of koopsommen. Als uitgangspunt geldt dat – bij een op zakelijke gronden gesloten financieringsovereenkomst – de in die overeenkomst gehanteerde tariefrente de relevante marktrente voor dergelijke overeenkomsten weergeeft. Voor dergelijke overeenkomsten kunnen bij de bepaling van de jaarwinst slechts de wijzigingen in de marktrente die ten grondslag ligt aan vergelijkbare overeenkomsten een rol spelen. Slechts de fluctuaties in die marktrente zijn, voorzover deze zijn toe te rekenen aan de periode na het sluiten van de premieovereenkomst resp. de ontvangst van de koopsom, relevant voor de waardering van de verplichtingen. In de praktijk worden situaties geconstateerd waarin de gehanteerde tariefrente hoger ligt dan het u-rendement dat ten grondslag ligt aan de marktrente volgens het marktrentebesluit. Om te voorkomen dat door het gebruik van de marktrente uit dat besluit (vrijwel onmiddellijk) na het sluiten van de overeenkomst een niet geleden verlies tot uiting wordt gebracht, kan voor de waardering van de verplichtingen uit dergelijke overeenkomsten niet zonder meer een beroep op het marktrentebesluit worden gedaan. In de praktijk is gebleken dat het moeilijk is de relevante marktrente voor langlopende leningen, die moet passen bij de aard en de duur van de gesloten overeenkomst, te achterhalen. Om hier een oplossing voor te bieden keur ik het volgende goed. Bij de waardering van pensioen- en soortgelijke verplichtingen wordt uitgegaan van een uit de oorspronkelijke tariefrente afgeleide, aangepaste marktrente op de balansdatum. Deze aangepaste marktrente wordt gevonden door de marktrente ingevolge dit besluit te corrigeren met het verschil tussen de overeengekomen tariefrente en het u-rendement ingevolge dit besluit, geldend voor de maand waarin de premieovereenkomst is aangegaan respectievelijk de koopsom is ontvangen. Hiermee volgt de aangepaste marktrente per balansdatum de fluctuaties van de marktrente ingevolge dit besluit. Op grond van de jurisprudentie van de Hoge Raad mag als maximum van deze aangepaste marktrente de oorspronkelijke tariefrente worden aangehouden. Hierbij geldt uiteraard als minimum een rente van 4%.

Een lichaam dat een pensioen- of soortgelijke verplichting verzekert, sluit bij de keuze van het stelsel voor bepaling van de jaarwinsten in beginsel aan bij de grondslagen waarop de premies of koopsommen zijn gebaseerd. Als een pensioenlichaam premies of koopsommen ontvangt waarin een vergoeding zit voor de te betalen indexatie, mag de indexatieverplichting in zoverre als verplichting worden gepassiveerd. Indien bij het lichaam open geïndexeerde pensioenen zijn ondergebracht en de premie tegen 4% is berekend, zal de verplichting ook met inachtneming van die rekenrente dienen te worden berekend. Is sprake van vast nageïndexeerde pensioenen dan dient bij de jaarlijkse winstbepaling te worden uitgegaan van de tariefrente of de lagere – in voorgaand onderdeel 2.2 genoemde – aangepaste marktrente per het waarderingsmoment met een minimum van 4%.