Aanwijzing handhaving Arbeidsomstandighedenwet

Het beleid van de overheid is gericht op het zoveel mogelijk informatie verstrekken over wetgeving aan werkgevers en werknemers. Zij moeten de systematiek van de wet en de normen kennen of makkelijk kunnen opzoeken.

Hierbij wordt gebruik gemaakt van gerichte mailing aan de verschillende doelgroepen en het verspreiden van folders en brochures, onder andere bij inspecties. Daarnaast is veel informatie beschikbaar gesteld op de website www.arbo.nl.

Ook wordt voorlichting gegeven door middel van de informatietelefoon.

In de tweede plaats voert de Arbeidsinspectie in het kader van de gekozen bedrijfstakaanpak overleg met werkgevers- en werknemersorganisaties op brancheniveau. Dit overleg vindt zowel plaats voorafgaand aan bedrijfstakgerichte inspectieprojecten als na afloop daarvan aan de hand van de inspectieresultaten. Het doel is werkgevers- en werknemersorganisaties bewust te maken van eventuele knelpunten met betrekking tot de naleving van de wettelijke bepalingen op het gebied van de arbeidsomstandigheden in de betreffende bedrijfstak en hen zo nodig te stimuleren zelf initiatieven te nemen om de naleving te bevorderen.

Bij inspecties vraagt de inspecteur van de Arbeidsinspectie of een lid van de ondernemingsraad of de personeelsvertegenwoordiging aanwezig wil zijn. Dit zogeheten vergezelrecht van de leden van de ondernemingsraad of de personeelsvertegenwoordiging is neergelegd in artikel 12, lid 3, onder b, van de Arbowet ’98. De Arbeidsinspectie informeert betrokkenen (werkgevers, ondernemingsraad of personeelsvertegenwoordiging) over de resultaten van haar onderzoek naar de naleving van de Arbowet ‘98.

De werkgever laat zich ten aanzien van zijn verplichtingen op grond van de Arbowet ‘98 bijstaan door één of meer deskundigen, dan wel een combinatie van deskundige werknemers en andere deskundige diensten. De arbodiensten verlenen medewerking aan het verrichten en opstellen van een risicoinventarisatie en -evaluatie en een plan van aanpak. De arbodiensten adviseren en werken samen met de ondernemingsraad of de personeelsvertegenwoordiging. Verder begeleiden zij de werknemers die door ziekte niet in staat zijn te werken. Ook dragen zij zorg voor het uitvoeren van arbeidsgezondheidskundig onderzoek en aanstellingskeuringen en houden zij een arbeidsomstandighedenspreekuur. Het toezicht op de naleving is een taak van de Arbeidsinspectie.

Beleidsrelevante informatie zal in eerste instantie via de toezichthoudende onderzoeken worden verkregen. Indien via deze onderzoeken niet die informatie vergaard kan worden die de Minister van SZW nodig heeft, zullen monitoronderzoeken worden ingesteld.

Monitoronderzoek is gericht op het verzamelen van beleidsrelevante informatie en het in beeld brengen van de wijze van naleven van de wet door bedrijven en instellingen.

De Arbeidsinspectie stelt periodiek onderzoek in naar de effectiviteit van het beleid dat gevoerd wordt op het terrein van de arbeidsomstandigheden en signaleert eventuele knelpunten die blijken op te treden bij de naleving van de wet. De resultaten van deze onderzoeken en de onderzoeken in het kader van de toezichthoudende taak worden neergelegd in rapportages. Deze rapportages worden toegezonden aan de betreffende werkgevers- en werknemersorganisaties en aan de brancheorganisaties.

De toezichthouders zijn – voorzover dat voor de vervulling van hun taak redelijkerwijs nodig is – bevoegd inlichtingen van werkgever en werknemer te verlangen. Deze bevoegdheid is gebaseerd op de Awb.

In het kader van de toezichthoudende taak wordt gekeken naar de naleving van bepalingen die civielrechtelijk, bestuurlijk en strafrechtelijk handhaafbaar zijn.

Bij onderzoeken in het kader van toezicht worden bestuurlijke instrumenten ingezet, die onder het item ‘Handhaving’ zijn omschreven.

Daarnaast kan onderzoek plaatsvinden naar aanleiding van meldingen, bijvoorbeeld bij ongevallen.

Een onderzoek in het kader van opsporing vindt plaats als er een vermoeden van een strafbaar feit bestaat.Arrest Hoge Raad NJ93/633: In het kader van de Wet op de economische delicten kunnen bevoegdheden ‘in het belang van de opsporing’ worden toegepast ingeval er aanwijzingen zijn dat een economisch voorschrift is overtreden. Dit vermoeden kan ontstaan op basis van de gegevens uit inspectieprojecten.

Om naleving van de Arbowet ’98 af te dwingen staan verschillende instrumenten ter beschikking. Er zijn civielrechtelijke, bestuurlijke en strafrechtelijke instrumenten. De naleving van de arbeidsomstandighedenwetgeving met betrekking tot medezeggenschap zal via het civielrecht moeten worden afgedwongen. Het afdwingen van de naleving van de normen in deze wetgeving aangemerkt als beboetbare feiten, is een bestuurstaak. Voor de onderzoeken in het kader van bestuursrechtelijke handhaving worden bestuursrechtelijke instrumenten en bevoegdheden ingezet. De bestuursrechtelijke procedure is beschreven in de artikelen 35 tot en met 40 van de Arbowet ’98. De met het toezicht belaste ambtenaren hebben de bevoegdheden genoemd in de artikelen 5:15 tot en met 5:20 van de Awb. In artikel 33, lid 1 en 2, van de Arbowet ’98 worden de verschillende bepalingen van de wet en het besluit bij niet naleving aangemerkt als beboetbaar feiten. Een onderzoek in het kader van bestuursrechtelijke handhaving vindt plaats als er een vermoeden van een overtreding van zo’n bepaling bestaat. Dit vermoeden kan ontstaan bijvoorbeeld op basis van gegevens uit inspecties en inspectieprojecten. Bij het niet naleven van normen van deze wetgeving die als strafrechtelijke overtreding of als misdrijf zijn aangemerkt, worden strafrechtelijke instrumenten ingezet.

De naleving van de bepalingen met betrekking tot de medezeggenschap (artt. 12–15 van de Arbowet ’98) zal in beginsel door de werknemers zelf in een civielrechtelijke procedure moeten worden afgedwongen. Naast de individuele werknemer kan ook het medezeggenschapsorgaan (artt. 12–15 van de Arbowet ’98) de naleving van de bepalingen afdwingen. Ook vakbonden kunnen ten behoeve van de werknemers naar de rechter stappen.

De naleving van de voor de werkgever op grond van de Arbowet ’98 bestaande wettelijke voor

schriften worden door de overheid gecontroleerd.

De bestuurlijke instrumenten die de overheid hierbij ten dienste staan, zijn:

• a. De eis tot naleving. In artikel 27, lid 5, van de Arbowet ’98 is aangegeven voor welke bepalingen uit deze wet een eis kan worden gesteld.

• b. Het bevel tot stillegging. Het niet opvolgen van dit bevel is een economisch delict.

• c. De bestuurlijke boete. Een boetebeschikking is een beschikking in de zin van de Awb, waarop bezwaar bij het bestuursorgaan kan worden ingediend en beroep kan worden ingesteld bij de bestuursrechter. Het indienen van bezwaar heeft overigens geen schorsende werking.

• d. De waarschuwing (geen formeel instrument), in die gevallen dat een eis tot naleving niet nodig is.

Zie hiervoor het hoofdstuk ‘opsporing’ en de richtlijn voor strafvordering Arbeidsomstandighedenwet 1998.

Zie ook de SZW beleidsregel 33 voor boeteoplegging Arbeidsomstandighedenwet 1998.

Indien een werknemer een arbeidsongeval overkomt dat ernstig lichamelijk of geestelijk letsel of de dood ten gevolge heeft, doet de werkgever hiervan onverwijld mededeling aan een daartoe aangewezen ambtenaar als bedoeld in artikel 24 Arbowet ’98 en rapporteert hierover zo spoedig mogelijk.

Onder ernstig lichamelijk of geestelijk letsel wordt voor de toepassing van dit artikellid verstaan: schade aan de gezondheid, die binnen 24 uur na het tijdstip van de gebeurtenis leidt tot opname in een ziekenhuis ter observatie of behandeling, dan wel naar redelijk oordeel blijvend zal zijn.

Het is de werkgever verboden handelingen te verrichten of na te laten in strijd met deze wet of de daarop berustende bepalingen indien daardoor, naar hij weet of redelijkerwijs moet weten, levensgevaar of ernstige schade aan de gezondheid van een of meer werknemers ontstaat of te verwachten is.

Hij aan wiens schuld de dood van een ander te wijten is, wordt gestraft met gevangenisstraf of hechtenis van ten hoogste negen maanden of geldboete van de vierde categorie.

Hij aan wiens schuld te wijten is dat een ander zwaar lichamelijk letsel bekomt of zodanig lichamelijk letsel waaruit tijdelijke ziekte of verhindering in de uitoefening van zijn ambts- of beroepsbezigheden ontstaat, wordt gestraft met gevangenisstraf of hechtenis van ten hoogste zes maanden of geldboete van de vierde categorie.

Indien de gemeentelijke lijkschouwer meent niet tot afgifte van een verklaring van overlijden te kunnen overgaan, brengt hij door invulling van een formulier onverwijld verslag uit aan de officier van justitie en waarschuwt hij onverwijld de ambtenaar van de burgerlijke stand.

Teneinde een zorgvuldige procedure met betrekking tot de afdoening van ernstige arbeidsongevallen te waarborgen, is een tweetal protocollen vervaardigd, die erin voorzien dat:

• a. dodelijke arbeidsongevallen terstond door de Arbeidsinspectie aan het lokale parket, in beginsel de officier van justitie die piketdienst heeft, worden gemeld. Deze zal in principe opdracht geven tot het starten van een strafrechtelijk onderzoek op grond van vermoedelijke overtreding van artikel 32 Arbowet ’98 en/of artikel 307 Wetboek van Strafrecht (tenzij onmiddellijk volstrekt duidelijk is, dat daarvoor onvoldoende gronden zijn/bewijs is). In een later stadium zal de officier van justitie (belast met de afdoening van economische zaken) op grond van de opsporingsgegevens (mede op basis van het overleg met de Arbeidsinspectie de uiteindelijke keuze maken tussen bestuurlijke dan wel strafrechtelijke afdoening.

• b. arbeidsongevallen met ernstig letsel gemeld worden; hiervoor geldt een andere regeling. Tevens is de rol van de politie, die zich voorheen doorgaans beperkte tot het verlenen van hulp en het nemen van maatregelen, in die zin uitgebreid, dat de politie, zodra zij ter plaatse is, in afwachting van de komst van de inspecteur van de Arbeidsinspectie alvast begint met een strafrechtelijk onderzoek teneinde te voorkomen dat sporen verloren gaan, getuigen verdwenen zijn etc.

Bovenstaande beknopte beschrijving is – zoals aangegeven – neergelegd in een tweetal (hier onder beschreven) protocollen en een AO-beschrijving arbeidsongeval procedurebeschrijving politie, die als bijlage 3 bij deze aanwijzing is gevoegd.

Indien een ernstig arbeidsongeval heeft plaatsgevonden, dient in eerste instantie een strafrechtelijk onderzoek ter zake van verdenking van overtreding van artikel 32 Arbowet ’98 en/of de artikelen 307/308 WvSr te worden gestart. Afhankelijk van de aard van het letsel dient onderscheidenlijk te worden gehandeld in de volgende situaties.

Indien een derde slachtoffer is in een arbeidssituatie is artikel 10 Arbowet ’98 van toepassing. Deze bepaling kan alleen strafrechtelijk worden gehandhaafd. De zaaksofficier bepaalt wie het onderzoek leidt. Vanwege haar specifieke deskundigheid zal dat in principe de Arbeidsinspectie zijn, eventueel in samenwerking met de politie.

Arbeidsinspectie kantoor Utrecht

Oudenoord 6

Postbus 820

3500 AV UTRECHT

Tel.: 030 – 230 56 00

Fax: 030 – 230 56 80

Arbeidsinspectie kantoor Arnhem

Janspoort 2

Postbus 9018

6800 DX ARNHEM

Tel.: 026 – 355 71 11

Fax: 026 – 442 40 46

Arbeidsinspectie kantoor Groningen

Engelse Kamp 4

Postbus 30016

9700 RM GRONINGEN

Tel.: 050 – 522 58 80

Fax: 050 – 526 72 02

Arbeidsinspectie kantoor Roermond

Godsweerdersingel 10

Postbus 940

6040 AX ROERMOND

Tel.: 0475 – 356 666

Fax: 0475 – 356 660

Arbeidsinspectie kantoor Amsterdam

Radarweg 60

Postbus 58366

1040 HJ AMSTERDAM

Tel.: 020 – 581 26 12

Fax: 020 – 686 47 03

Arbeidsinspectie kantoor Rotterdam

Stadionweg 43C

Postbus 9580

3007 AN ROTTERDAM

Tel.: 010 – 479 83 00

Fax: 010 – 479 70 93

Arbeidsinspectie hoofdkantoor

Laan van Nieuw Oost-Indië 125

Postbus 90801

2509 LV Den Haag

Tel.: 070 – 333 44 44

Fax: 070 – 333 40 02

Afdeling Juridische Zaken

Tel.: 070 – 333 50 93

Fax: 070 – 333 40 02

Achtergrondinformatie: Arbeidsomstandighedenwet 1998, Wet op de economische delicten, Wetboek van Strafrecht, Tweede Kamer stukken vergaderjaar 1997–1998, 25879, AO 1.5.14.1.