Overdrachtsbelasting, vrijstelling; bedrijfsoverdracht binnen de familiesfeer

De verkrijging door (een of meer) bepaalde familieleden van een ondernemer is vrijgesteld van overdrachtsbelasting. Het betreft de verkrijging van goederen die behoren tot en dienstbaar zijn aan de onderneming. Deze onderneming moet, wat de bedrijfsvoering betreft, in haar geheel (al dan niet in fasen) door de verkrijger of verkrijgers worden voortgezet (zie artikel 15, eerste lid, onderdeel b, van de Wet op belastingen van rechtsverkeer).

In dit besluit heb ik met toepassing van de hardheidsclausule van artikel 63 van de Algemene wet inzake rijksbelastingen een aantal goedkeuringen voor de toepassing van deze vrijstelling opgenomen. Met dit besluit wordt geen beleidswijziging beoogd.

BV: Besloten- of naamloze vennootschap

Familielid: Een of meer (pleeg-)kinderen, kleinkinderen, (pleeg-, of half)broers, (pleeg- of half)zusters van de overdragende ondernemer of hun echtgenoten

Onderneming: Subjectieve onderneming in de zin van artikel 3.8 van de Wet inkomstenbelasting 2001 met inbegrip van het buitenvennootschappelijke ondernemingsvermogen

WBR: Wet op belastingen van rechtsverkeer

Vrijstelling: De vrijstelling van artikel 15, eerste lid, onderdeel b, van de Wet op belastingen van rechtsverkeer

AWR: Algemene wet inzake rijksbelastingen

Een ondernemer draagt zijn onderneming, inclusief onroerende zaken, over aan een familielid. Vervolgens brengt dit familielid de verkregen onderneming direct of op een later tijdstip in in een BV, waarvan hij alle aandelen houdt. Deze inbreng staat de toepassing van de vrijstelling bij de eerdere overdracht in de familiesfeer in de weg. Dit omdat de verkregen onderneming niet door het familielid zelf, maar door de BV wordt voortgezet.

Een ondernemer drijft zijn onderneming in de vorm van een BV, waarvan hij alle aandelen houdt. Het bedrijfspand verhuurt hij aan de BV. De ondernemer draagt in eerste instantie de aandelen in deze BV over aan een familielid. Op een later moment volgt het bedrijfspand.

In de hiervoor beschreven situatie is geen sprake van een bedrijfsoverdracht binnen de familiesfeer als bedoeld in de vrijstelling. Het bedrijfspand wordt immers niet overgedragen als onderdeel van een onderneming aan een familielid, aangezien de onderneming in een BV werd uitgeoefend.

Een ondernemer heeft zijn onderneming, exclusief het bedrijfspand ingebracht in een BV, waarvan hij alle aandelen houdt. Het bedrijfspand verhuurt hij sindsdien aan de BV. Hierdoor blijft dit pand dienstbaar aan de onderneming. Verspreid over een aantal jaren vindt een bedrijfsopvolging plaats. Eerst gaat de BV een personenvennootschap aan met het familielid van de ondernemer. De BV brengt daarbij de onderneming in. Later volgt een ontbinding van de personenvennootschap met toedeling van de onderneming aan het familielid. Dit familielid zet de onderneming persoonlijk voort. Ter afsluiting van deze gefaseerde bedrijfsoverdracht draagt de oorspronkelijke ondernemer de onroerende zaak over aan het familielid.

In de hiervoor beschreven situatie is geen sprake van een bedrijfsoverdracht binnen de familiesfeer als bedoeld in de vrijstelling. Het bedrijfspand wordt immers niet overgedragen als onderdeel van een onderneming aan een familielid, aangezien de onderneming in een BV werd uitgeoefend. Een beroep op de vrijstelling van overdrachtsbelasting is dan ook niet mogelijk. Echter tot 22 mei 2001 heb ik incidenteel, met toepassing van de hardheidsclausule, goedgekeurd dat de vrijstelling van toepassing is. Voor de vóór 22 mei 2001 in gang gezette gefaseerde bedrijfsoverdrachten acht ik daarom een overgangsregeling wenselijk.

Iemand draagt zijn onderneming, inclusief onroerende zaken, over aan een familielid. Vervolgens brengt het familielid de verkregen onderneming direct of op een later tijdstip in in een personenvennootschap met een derde. Deze inbreng staat de toepassing van de vrijstelling bij de eerdere overdracht in de weg. Immers de onderneming wordt wat de bedrijfsvoering betreft niet in haar geheel door het familielid voortgezet, maar mede door een derde.

In de bovenstaande situatie is het ook denkbaar dat het familielid de verkregen onderneming inbrengt in een personenvennootschap met een ander familielid van de oorspronkelijke ondernemer. Het is in dat geval niet mijn bedoeling om de bedrijfsoverdracht binnen de geldende familiekring nodeloos te belemmeren.

Een ondernemer kan zijn onderneming splitsen in verschillende onderdelen. Ten gevolge van deze splitsing is het mogelijk dat bij een bedrijfsoverdracht binnen de familiesfeer alleen de grond en niet de bijbehorende voor de bedrijfsvoering noodzakelijke opstallen worden overgedragen. De vrijstelling is in dat geval niet van toepassing.

Een ondernemer, gehuwd in algehele gemeenschap van goederen, drijft een onderneming in de vorm van een personenvennootschap met een familielid. Hij heeft de economische eigendom van het bedrijfspand ingebracht in de vennootschap. De juridische eigendom behoort tot zijn buitenvennootschappelijk ondernemingsvermogen. In het vennootschapscontract is onder meer bepaald dat bij het overlijden van één van de vennoten het vennootschapsaandeel verblijft aan de langstlevende vennoot. Omtrent de juridische eigendom is geen regeling in het vennootschapscontract opgenomen.

Na het overlijden van de ondernemer levert de echtgenote, als erfgename, de onverdeelde helft van de onderneming aan het familielid. Vervolgens levert zij de juridische eigendom van het bedrijfspand. Deze levering kan worden beschouwd als de laatste stap van de bedrijfsopvolging. De vrijstelling is hier echter niet van toepassing.

Ik keur goed dat de vrijstelling van toepassing is in de volgende situatie. Een ondernemer heeft als pachter van onroerende zaken zijn onderneming overgedragen aan een familielid. Nadat hij de eigendom heeft verkregen van de betreffende onroerende zaken, levert hij de eerder door hem gepachte onroerende zaken aan hetzelfde familielid. Deze ‘doorlevering’ kan in dit geval worden aangemerkt als een gefaseerde bedrijfsoverdracht. Voor deze goedkeuring geldt dat aan alle overige voor de vrijstelling geldende voorwaarden moet worden voldaan.

Ik keur goed met toepassing van artikel 63 van de AWR (hardheidsclausule) dat de vrijstelling van toepassing is in de volgende situatie. Een ondernemer heeft de tot zijn onderneming behorende landerijen overgedragen aan het bureau beheer landbouwgronden. Vervolgens draagt hij zijn onderneming over aan een familielid. Daarbij gelden de volgende voorwaarden.

• 1. De ondernemer heeft de landerijen overgedragen onder de voorwaarde dat het bureau beheer landbouwgronden de landerijen in langlopende pacht uitgeeft aan het familielid.

• 2. Aan alle voor de vrijstelling geldende voorwaarden wordt voldaan.

De in dit besluit opgenomen goedkeuringen verleen ik in situaties waarin de overdrachtsbelasting volgens de wettelijke bepalingen verschuldigd is. Deze wettelijke verschuldigdheid brengt mee dat bij een toekomstige overdracht van de verkregen onroerende zaken de koper onder omstandigheden formeel gezien aanspraak kan maken op een vermindering van overdrachtsbelasting op grond van artikel 9, vierde lid, dan wel artikel 13 van de WBR. Indien en voor zover bij een toekomstige verkrijging op deze grond aanspraak op vermindering wordt gemaakt, komt de verleende tegemoetkoming te vervallen.

De volgende besluiten zijn ingetrokken met ingang van de inwerkingtreding van dit besluit.

• – Besluit van 21 april 1972, nr. B72/5399, laatstelijk gewijzigd bij Besluit van

• – 18 juli 1991, nr. VB 91/1044, § 26

• – Besluit van 18 augustus 1987, nr. 285-2811

• – Besluit van 22 mei 2001, nr. CPP2001/1227M

• – Besluit van 22 maart 2004, nr. CPP2004/543M

Dit besluit treedt in werking met ingang van de tweede dag na de dagtekening van de Staatscourant waarin het wordt geplaatst en werkt terug tot en met de dagtekening van het besluit.