Aanwijzing voorlichting opsporing en vervolging

Is of lijkt een bekende Nederlander bij een zaak betrokken, dan geldt voor hem of haar onverkort de privacybescherming. OM of politie kan besluiten te reageren als het feit en de naam al door diverse bronnen is gemeld. Een reden om te reageren kan zijn het rechtzetten van een misverstand of het nuanceren van een eerder bericht in de media. Het OM zal zo mogelijk voordat extra informatie aan de pers wordt verstrekt contact opnemen met de raadsman van de verdachte om hem te informeren.

Als uit een publicatie of een optreden in de media blijkt dat de raadsman van een verdachte zelf met informatie over de verdachte (of over de zaak) naar buiten is getreden, zien het OM en de politie meer ruimte om in de media te reageren op de uitlatingen van de raadsman. Uiteraard zal per geval een afweging moeten worden gemaakt tussen het belang van betrokkene tot bescherming van zijn persoonlijke levenssfeer en het algemeen belang van een juiste beeldvorming. Indien mogelijk zal contact met de raadsman worden opgenomen voordat in de media op zijn uitlatingen wordt gereageerd.

In de dagelijkse praktijk informeert de politie de media over incidenten en aanhoudingen. Het gaat daarbij om operationele informatie. Indien er sprake kan zijn van procesrisico’s vindt er overleg met het OM plaats. De woordvoering ligt bij de politie tot het moment dat de verdachte wordt voorgeleid aan de rechter-commissaris. Het OM kan besluiten de woordvoering in een eerder stadium over te nemen in verband met het procesrisico of in verband met het ingeschatte afbreukrisico.

Zaken kunnen om een aantal redenen geruchtmakend zijn: bijvoorbeeld er zijn personen bij betrokken die op de een of andere manier in het oog springen, of de gebeurtenissen wijken in ernstige mate af van de dagelijkse praktijk. De woordvoering overstijgt dan het operationele niveau. Vanaf dat moment trekken OM en politie gezamenlijk op. De woordvoering wordt uit beider naam gedaan, voor persberichten geldt hetzelfde. De politie beperkt zich tot de operationele kant van de zaak, het OM behandelt de juridische en strategische aspecten. Er vindt constant afstemming plaats tussen OM en politie. Wordt er een verdachte aangehouden, dan zal de politie dat melden op voorwaarde dat daarover afstemming heeft plaatsgevonden met het OM. Meldt de politie de aanhouding in een persbericht, dan heeft daarover eerst afstemming plaats met de afdeling persvoorlichting van het betreffende OM.

Vanaf het moment dat een verdachte wordt voorgeleid aan de rechter-commissaris is het niet meer de politie maar het OM dat de woordvoering voor zijn rekening neemt. De beslissing van de rechter-commissaris om een verdachte al dan niet in bewaring te stellen dient formeel door de rechtbank te worden gemeld, in de praktijk is het vaak het OM dat de feitelijke beslissing desgevraagd aan de pers meldt. Voor een toelichting wordt verwezen naar de afdeling persvoorlichting van de rechtbank. Hierover kunnen lokaal nadere afspraken worden gemaakt.

In beginsel staat uitsluitend de persofficier de audiovisuele pers te woord. In het geval de persofficier noch de plaatsvervangend persofficier beschikbaar is, kan de voorlichter een korte quote geven voor microfoon en/of camera. De parketleiding dient hiervoor vooraf toestemming te verlenen. In bijzondere gevallen, bijvoorbeeld in specialistische, complexe zaken kan de betreffende zaaksofficier de audiovisuele pers te woord staan. De zaaksofficier wordt in zo’n geval begeleid door de persofficier of voorlichter. De parketleiding dient hiervoor vooraf toestemming te verlenen. In maatschappelijk zeer gevoelige zaken kan de hoofdofficier of hoofdadvocaat-generaal een toelichting geven.

Het feit dat de woordvoering bij het OM ligt, wil niet zeggen dat de politie dan niets meer kan melden. Afhankelijk van de aard van een incident heeft de communicatie door de politie als belangrijk doel een bijdrage te leveren aan de vermindering van de gevoelens van onrust of onveiligheid. Omdat de woordvoering door de politie de operationele kant van een zaak betreft, kan het voorkomen dat een deel van de woordvoering door de politie wordt gedaan en een deel door het OM. Regel is dat de woordvoering na voorgeleiding bij het OM ligt. Dat betekent dat na voorgeleiding de media hun vragen aan het OM kunnen richten. Betreffen de vragen de operationele kant van de zaak, dan kan na onderlinge afstemming tussen OM en politie voor dat deel van de woordvoering worden terugverwezen naar de politie. Zo kan de politie bijvoorbeeld een toelichting geven op een buurtonderzoek of kan de buit van een overval bij de politie worden gefilmd, mits daardoor het verdere onderzoek niet wordt geschaad.

De afdeling persvoorlichting van de politie wordt geïnformeerd voordat het OM een persbericht verstuurt. Bestaan er van politiezijde inhoudelijke bezwaren tegen het uit te brengen persbericht, dan vindt nadere afstemming plaats. Leidt dat niet tot overeenstemming, dan beslist het OM over het al dan niet uitbrengen van een (gewijzigd) persbericht. Persberichten die (mede) betrekking hebben op ernstige verstoringen van de openbare orde worden ook afgestemd met de betreffende gemeente.

Voorafgaand aan een zitting kan – bijvoorbeeld op het moment dat de dagvaarding is betekend – aan de media uiteen worden gezet waarom tot vervolging wordt overgegaan. In een zakelijke toelichting geeft het OM dan uitleg over het hoe en waarom van de dagvaarding. Hetzelfde geldt indien voorafgaand aan de zitting in de publieke opinie een beeld over een zaak is ontstaan dat niet strookt met de vaststaande feiten uit het onderzoek. Uitgangspunt is dat een rechtszaak niet in de media wordt gevoerd.

Zaken die grote maatschappelijke en/of politieke belangstelling ondervinden en die buiten de zittingszaal worden afgedaan – bijvoorbeeld omdat de zaak wordt geseponeerd of omdat de verdachte een bijzondere of hoge transactie wordt aangeboden – worden actief, bijvoorbeeld door middel van een persbericht, gemeld. Dat geldt ook voor hoge- en bijzondere transacties met rechtspersonen. Doorgaans maakt het persbericht waarin de rechtspersoon met naam wordt genoemd deel uit van de onderhandelingen.

Tot de primaire taken van het OM behoort het optreden ter zitting. Daar legt het OM in het openbaar verantwoording af over het eigen handelen en het handelen van functionarissen en instanties die onder het gezag van het OM opereren.

De rechter of de kamervoorzitter van de rechtbank of het hof heeft de bevoegdheid toestemming te verlenen aan vertegenwoordigers van de audiovisuele media voor het filmen van de opkomst van de rechtbank of het hof. Het OM heeft in dergelijke gevallen als beleid aan te sluiten bij de beslissing van de rechter of kamervoorzitter van de rechtbank of het hof. Als die toestemming is gegeven, mag ook, gelet op de publieke functie van een officier van justitie, de opkomst van het OM worden gefilmd. In het geval toestemming is gegeven betekent dat ook dat van de zijde van het OM wordt ingestemd met het filmen van de voordracht van de zaak, tenzij naar het uiteindelijke oordeel van de hoofdofficier van justitie (die verantwoordelijk is voor de veiligheid van zowel officieren als advocaten-generaal in zijn of haar arrondissement) evidente bezwaren aanwezig zijn met het oog op de veiligheid van de betrokken zaaksofficier/zaaksadvocaat generaal.

Toestemming voor het filmen van de voordracht van de zaak impliceert toestemming voor het filmen van het requisitoir. Media die het requisitoir willen opnemen moeten dat tijdig melden aan de afdeling persvoorlichting van het betreffende parket.

Vanzelfsprekend kan na de openbare zitting het requisitoir worden toegelicht aan de pers. Ook na de openbare zitting, waar allerlei privacygevoelige informatie in het openbaar is behandeld, geldt de wettelijke verplichting ten aanzien van de bescherming van de persoonlijke levenssfeer van verdachten, daders, slachtoffers, nabestaanden, getuigen en aangevers.

Zittingen waar minderjarige verdachten terechtstaan zijn besloten. Het OM kan direct na afloop van de besloten zitting de eis tegen de minderjarige verdachte melden en een toelichting daarop geven. In bijzondere gevallen kan, bijvoorbeeld om geruchten tegen te gaan of om onjuiste informatie uit de media te houden, extra informatie over het delict of de verdachte worden gegeven.

• – Het OM beslist of een bepaalde zaak een ‘cold case’ wordt, dat wil zeggen of een oude nog niet opgeloste zaak opnieuw zal worden onderzocht. Het OM meldt die beslissing aan de media. De verdere woordvoering over ‘cold cases’ vindt plaats na onderlinge afstemming tussen OM en politie. Informatieverstrekking over reviews valt onder de verantwoordelijkheid van het OM.

• – De woordvoering betreffende een tbs’er die zich aan het toezicht heeft onttrokken ligt bij de Dienst Justitiële inrichtingen (DJI). De woordvoering betreffende de opsporingshandelingen (bijvoorbeeld opsporingsberichtgeving) ligt bij het Landelijk parket die het gezag heeft over de Groep Opsporing Onttrekkingen (GOO) van het KLPD. Aanhoudingen worden gemeld door het Landelijk parket samen met het KLPD, waar het centraal opsporingsteam is ondergebracht. In het geval de ontsnapping of onttrekking in een bepaalde buurt tot onrust leidt óf in het geval de ontsnapte tbs’er een rol lijkt te hebben in een strafrechtelijk onderzoek, zal met het betreffende arrondissementsparket en met de betreffende regiopolitie worden afgestemd omdat zij kunnen worden benaderd door de lokale autoriteiten.

• – Het Landelijk parket en het Functioneel parket informeren het betreffende arrondissementsparket over die zaken waarover het lokale bestuur het arrondissementsparket zou kunnen benaderen. Indien er aanleiding toe is zal afstemming met het arrondissementsparket plaatsvinden.

• – De Cassatiedesk informeert de media over zaken waarin door het OM beroep in cassatie is ingesteld.

• – Als een medewerker van de politie, douane of Bijzondere Opsporingsdienst als verdachte betrokken is bij een bepaalde zaak, ligt de woordvoering bij het OM, ook als er (nog) geen sprake is van een onderzoek door de Rijksrecherche. Een eventuele aanhouding kan – met globale verdenking – worden gemeld door het betreffende politiekorps. De woordvoering over het onderzoek ligt bij het OM. De woordvoering over de arbeidsrechtelijke positie en eventuele disciplinaire maatregelen van de verdachte ligt bij de werkgever van de verdachte.

• – De woordvoering over onderzoeken door de Rijksrecherche ligt bij het OM.