Circulaire sanering waterbodems 2008

De inhoud van deze circulaire, alsmede van de Handleiding sanering waterbodems, hebben het karakter van richtlijnen, waarmee het bevoegd gezag vanuit het oogpunt van zorgvuldige besluitvorming rekening moet houden.

De circulaire heeft betrekking op de vaststelling van de ernst van een waterbodemverontreiniging en is voor het overige uitsluitend van toepassing op gevallen van ernstige verontreiniging van de waterbodem. Voor deze gevallen beperkt de circulaire zich tot het uitwerken van het saneringscriterium, het tijdstip van saneren en de saneringsdoelstelling, zoals neergelegd in de artikelen 37 en 38 van de Wbb.

Reden voor deze separate circulaire voor de waterbodem is dat de aard van de problematiek van waterbodems, het te voeren saneringsbeleid, de financiering en de betrokkenheid van maatschappelijke en publieke partijen afwijken van die van de landbodemZie hieromtrent nader, kamerstukken II, 2003-2004, 291 januari462, nr. 3, p. 7.. Voor de landbodem is door mijn ambtgenoot van VROM de Circulaire bodemsanering 2006 vastgesteldDeze wordt in de eerste helft van 2008 aangepast. Zie ook hoofdstuk 3 van voorliggende circulaire..

Voor wat betreft onderhoudsbaggerwerk is deze circulaire alleen van toepassing bij de vaststelling van een geval van ernstige verontreiniging. Voor het overige is de circulaire niet van toepassing. Hiervoor blijft dezelfde situatie gelden als vóór de wijziging van de Wbb.

Deze circulaire is van toepassing met ingang van 1 januari 2008, met dien verstande dat het in de wetswijziging opgenomen overgangsrechtZie artikel II van de wet van 15 december 2005, Stb 2005, 680. nog steeds geldt. Deze circulaire is van toepassing tot aan de inwerkingtreding van algemene regels of tot aan het tijdstip waarop deze circulaire wordt ingetrokken. Dit betekent voor de lopende saneringstrajecten het volgende:

• I. Toepassing van het hierbij uitgewerkte saneringscriterium is in beginsel niet aan de orde voor gevallen van ernstige verontreiniging waarvan vóór 1 januari 2006 de urgentie in een beschikking is vastgesteld op grond van artikel 29 in combinatie met artikel 37 van de Wbb. De vaststelling van de urgentie wordt hierbij gelijkgesteld met de vaststelling van de noodzaak tot spoedige sanering;

• II. Voor de onder I bedoelde gevallen kan op verzoek (uiterlijk 1 januari 2009) alsnog het saneringscriterium worden toegepast indien in de beschikking een saneringstijdstip is opgenomen dat tenminste na 1 januari 2010 ligt. De termijn ingevolge artikel 29, tweede lid, alsmede het bepaalde bij of krachtens artikel 37 van de Wbb, dienen hierbij in acht te worden genomen;

• III. De in deze circulaire uitgewerkte saneringsdoelstelling is van toepassing op gevallen van ernstige verontreiniging, waarvoor voor 1 januari 2006 nog niet met het daarvoor opgestelde saneringsplan was ingestemd (of nog geen saneringsplan was ingediend);

• IV. Toepassing van de nieuwe interventiewaarden voor bodem onder oppervlaktewater (waterbodem; zie bijlage 1) om vast te stellen of sprake is van een geval van ernstige waterbodemverontreiniging is in beginsel niet aan de orde voor gevallen van ernstige waterbodemverontreiniging waarvan vóór 1 januari 2008 de ernst in een beschikking is vastgesteld op grond van artikel 29 in combinatie met artikel 37 van de Wbb (zie ook hoofdstuk 3 van deze circulaire betreffende de Circulaire streef- en interventiewaarden);

• V. Voor de onder IV bedoelde gevallen kunnen de nieuwe interventiewaarden op verzoek (uiterlijk 1 januari 2009) alsnog toegepast worden. Voorwaarde hierbij is dat uit een Nader Onderzoek blijkt dat géén sprake is van noodzaak tot spoedige sanering en dus géén sprake is van onaanvaardbare risico’s. De termijn ingevolge artikel 29, tweede lid, van de Wbb dient hierbij in acht te worden genomen.

De bij deze circulaire behorende Handleiding sanering waterbodems kan worden opgevraagd bij de Helpdesk Water, p/a Rijkswaterstaat Waterdienst postbus 17, 8200 AA LelystadDe circulaire en bijbehorende Handleiding sanering waterbodems zijn te ‘downloaden’ op de volgende sites www.helpdeskwater.nl, www.akwa.info en op www.senternovem.nl/bodemplus/..

Het Besluit en de Regeling locatiespecifieke omstandigheden (Stb. 2002, nr. 500 respectievelijk Stcrt. 2002, nr. 195, zoals gewijzigd bij Stcrt. 2003, nr. 105)

Deze zijn per 1 januari 2006 komen te vervallen, maar werken voor specifieke situaties via het overgangsrecht nog wel door voor saneringsplannen waarmee nog niet was ingestemd voor voornoemde datum.

De Beleidsnotitie Actief Bodembeheer Maas en Rijntakken (Stcrt. 2003, nr. 111)

In deze notities zijn onder andere beleidsregels voor de toepassing van de Wbb voor de gevallen van ernstige waterbodemverontreiniging in de Maas- en Rijntakken opgenomen. Een tweetal wetsartikelen waaraan deze beleidsregels nadere invulling geven zijn inhoudelijk zodanig gewijzigdHet betreft hierbij artikel 38, eerste en tweede lid en artikel 40, eerste lid van de Wbb., dat een deel van de beleidsregels met ingang van 1 januari 2006 van rechtswege is komen te vervallen. Het betreft de systematiek voor vaststelling van de saneringsdoelstelling en de wijze waarop invulling wordt gegeven aan de mogelijkheid om een deelsanering uit te voeren. De wetswijziging heeft geen doorwerking naar andere onderdelen van de beleidsnotities.

De in deze circulaire opgenomen interventiewaarden beogen een betere afbakening te geven tussen enerzijds de grootschalige diffuse verontreiniging in het rivierengebied en anderzijds de locaties waar sprake is van locale extra verontreinigingen (zogenoemde ‘hotspots’). Dit heeft tot gevolg dat voor de Maas- en Rijntakken minder snel sprake is van dergelijke hotspots.

Richtlijn nader onderzoek waterbodems (AKWA-rapport 01.005/RIZA-nota 2001.052):

Deze richtlijn is aangepast aan de nieuwe systematiek waarmee wordt vastgesteld of sprake is van onaanvaardbare risico’s voor mens, natuur of milieu (het saneringscriterium) en vaststelling van de saneringsdoelstelling voor waterbodems.

Circulaire Saneringsregeling Wet bodembescherming: Beoordeling en afstemming (Stcrt. 1998, nr. 242) en Circulaire Bepaling saneringstijdstip (Stcrt. 1997, nr. 47)

Beide circulaires gaven uitwerking aan de Wbb, zoals deze voor 1 januari 2006 luidde en zijn per die datum vervangen door de Circulaire sanering waterbodems en de Circulaire bodemsanering van VROM. De Circulaire sanering waterbodems wordt met ingang van 1 januari 2008 vervangen door de Circulaire sanering waterbodems 2008.

Circulaire Streef- en Interventiewaarden bodemsanering (Stcrt. 2000, nr. 39).

Deze komt te vervallen met het in werking treden van de Circulaire sanering waterbodems 2008 voor wat betreft de interventiewaarden voor de bodem onder oppervlaktewater (waterbodem). De interventiewaarden voor waterbodem zijn herzien op basis van recente wetenschappelijke inzichten. De nieuwe interventiewaarden voor waterbodem zijn opgenomen in bijlage 1. Het Ministerie van VROM past de Circulaire bodemsanering (voor landbodem) aan in de eerste helft van 2008. Op dat moment zal de Circulaire streef- en interventiewaarden volledig komen te vervallen.

Besluit bodemkwaliteit (per 1 januari 2008 voor alle toepassingen van grond en baggerspecie in oppervlaktewater)

Met déze circulaire én die voor de landbodem wordt aansluiting gezocht bij het nieuwe Besluit bodemkwaliteit. In dit besluit staan de kwaliteitseisen waaraan bouwstoffen, grond en baggerspecie moeten voldoen wanneer deze op of in de bodem of in oppervlaktewater worden toegepast of verspreid. Het Besluit komt ook tegemoet aan de wens om maatwerk op gebiedsniveau beter mogelijk te maken, en het geeft de mogelijkheid om gericht toezicht te houden op de hele keten van bouwstoffen, grond en baggerspecie. Onder dit besluit valt de Regeling bodemkwaliteit. De Regeling geeft een technische invulling aan de hoofdregels van het Besluit en uitleg over de uitvoering. In de Regeling staan onder andere de normen, de wijze waarop de kwaliteit van bouwstoffen, grond en baggerspecie kan worden bepaald en hoe aan de normen moet worden getoetst. Het Besluit en de Regeling zijn niet los van elkaar te gebruiken.

Vanuit de Kaderrichtlijn Water (KRW) worden natuurlijke, sterk veranderde en kunstmatige waterlichamen onderscheiden en worden voor deze waterlichamen milieudoelstellingen geformuleerd. Een waterlichaam is een samenhangende subeenheid van aanzienlijke omvang waarvoor onder de KRW afzonderlijke chemische en ecologische doelstellingen worden geformuleerd. Vooralsnog kan de noodzaak tot sanering van waterbodems niet worden vastgesteld door rechtstreekse toetsing aan de chemische en de ecologische doelstellingen van de KRW. Hiertoe dient eerst besluitvorming plaats te vinden over de nadere invulling van deze doelstellingen.

Mede daarom wordt vooralsnog het huidige gebruik van de interventiewaarden bij de vaststelling van de saneringsnoodzaak (i.e. een geval van ernstige waterbodemverontreiniging) gecontinueerd. Is sprake van noodzaak tot sanering dan dient vervolgens aan de hand van het saneringscriterium te worden bezien of de sanering met spoed dient te worden uitgevoerd. Hierbij wordt al wel gebruik gemaakt van de huidige inzichten over de wijze waarop invulling kan gegeven worden aan chemische en ecologische doelstellingen van de KRW.

Bij de vaststelling van de noodzaak tot spoedige sanering zijn niet de gehalten aan verontreinigende stoffen in de waterbodem bepalend, maar de risico’s (effecten) van de waterbodem voor het watersysteem en de gebruikers daarvan.

De huidige inzichten over de wijze waarop invulling kan worden gegeven aan (toetsing aan) de kwaliteitsdoelstellingen van de Europese Kaderrichtlijn Water worden bij deze risicobeoordeling betrokkenVoor de uitwerking hiervan: zie de Handleiding sanering waterbodems..

Het vaststellen van de risico’s wordt bepaald door ‘nader onderzoek’ op het schaalniveau van een geval van ernstige waterbodemverontreiniging. Hierbij worden betrokken de:

• 1. risico’s voor de mens;

• 2. risico’s voor het ecosysteem;

• 3. risico’s van verspreiding naar oppervlaktewater;

• 4. risico’s van verspreiding naar en via grondwater.

Dit komt overeen met de systematiek waarmee de risico’s van waterbodemverontreiniging tot nu toe zijn beoordeeld, met dien verstande dat met name het onderzoek naar de risico’s voor ecosysteem en oppervlaktewater conform de KRW-systematiek wordt toegesneden op de specifieke kenmerken, functies en doelstellingen van het betreffende watersysteem(deel).

Figuur 1 geeft de stappen weer waarmee de noodzaak voor spoedige sanering wordt vastgesteld. Hiermee wordt nadere invulling gegeven aan artikel 37, eerste lid van de Wbb. De stappen worden hierna toegelicht. De bijbehorende methoden om vast te stellen of spoedige sanering noodzakelijk is, zijn nader uitgewerkt in de Handleiding sanering waterbodems.

Stap 1: Is in een watersysteem sprake van een geval van ernstige verontreiniging als gevolg van overschrijding van interventiewaarden?

Er is sprake van een geval van ernstige verontreiniging als voor tenminste één stof het gemiddeld gemeten gehalte van tenminste 25 m 3 bodemvolume in het geval van een sedimentverontreiniging, of de gemiddeld gemeten concentratie in tenminste 100 m 3 poriënverzadigd bodemvolume in het geval van een grondwaterverontreiniging, hoger is dan de interventiewaarde.

Stap 2: Is sprake van onaanvaardbare risico’s?

Voor een geval van ernstige waterbodemverontreiniging dient conform artikel 37, eerste lid van de Wbb te worden bepaald of het huidige of toekomstige gebruik van de bodem of de mogelijke verspreiding van verontreiniging (via grondwater of oppervlaktewater) kan leiden tot zodanige risico’s voor mens, natuur of milieu dat spoedige sanering noodzakelijk is. Hiertoe wordt aan de hand van nader onderzoek nagegaan of de waterbodem een onaanvaardbaar risico vormt voor de verschillende risicopaden.

Er is sprake van noodzaak tot spoedige sanering als voor een of meerdere van de genoemde risicopaden de bijbehorende risiconorm wordt overschreden:

• – Risico’s voor het oppervlaktewater

  Vanuit de waterbodem kunnen stoffen worden nageleverd aan of verspreid naar de waterkolom, zowel in opgeloste vorm als gebonden aan sediment. Dit kan er toe leiden dat de normen voor de waterkwaliteit worden overschreden;

• – Risico’s voor het ecosysteem

  Verontreinigingen in de waterbodem kunnen effecten hebben op het ecosysteem, waardoor de ecologische doelstellingen niet worden bereikt. Behalve uit directe effecten op bodemorganismen kunnen ook negatieve effecten optreden door ophoping van verontreinigingen in voedselketens. Dit kan een bedreiging vormen voor vissen en vogels;

• – Risico’s voor de mens

  Ook voor de mens wordt beoordeeld of sprake is van onaanvaardbare risico’s. Daarbij wordt vastgesteld in hoeverre de mens door recreatie en/of consumptie van vis risico’s loopt door de waterbodemverontreiniging;

• – Risico’s voor grondwater

  Verontreinigingen kunnen ertoe leiden dat sprake is van onaanvaardbare verspreidingsrisico’s via het grondwater. Hierbij wordt rekening gehouden met de nabijheid van kwetsbare objecten (waterwinning, gevoelige natuurgebieden en dergelijke; zie hiervoor de handleiding sanering waterbodems).

Stap 2a: Er is geen sprake van onaanvaardbare risico’s

In dit geval is er geen noodzaak tot spoedige sanering. Wel kunnen vanuit verantwoord waterbodembeheer (monitoring)maatregelen nodig zijn. In dat geval wordt aangegeven op welke wijze en op welk tijdstip verslag wordt gedaan over deze maatregelen. Voor zover relevant wordt tevens aangegeven welke gebruiksbeperkingen in acht dienen te worden genomen.

Deze stap resulteert in een beschikking waarin de ernst wordt vastgelegd, alsmede dat er geen noodzaak is voor spoedige sanering. Voor zover aan de orde worden tevens maatregelen en beperkingen in de beschikking opgenomen die nodig zijn vanuit verantwoord waterbodembeheer (artikel 29 en artikel 37, vierde lid van de Wbb). Vervolgstappen zoals de opstelling van en instemming met een saneringsplan zijn dan niet aan de orde.

Er kunnen zich situaties voordoen waardoor het beheerspoor niet langer toereikend is. In dat geval dient opnieuw stap 2 te worden doorlopen, alsmede de hieraan gekoppelde vervolgstappen (zie figuur 1)Zie artikel 37, zesde lid Wbb.:

• – er is sprake van andere omstandigheden voor het betreffende geval;

• – de beheermaatregelen zijn ontoereikend zijn voor het instandhouden van een aanvaardbare watersysteemkwaliteit.

Voor de gevallen van ernstige waterbodemverontreiniging waarbij de risico’s van de verontreiniging weliswaar aanvaardbaar zijn maar waar toch werkzaamhedenHieronder worden andere werkzaamheden verstaan dan die vanuit het oogmerk van onderhoud en sanering, zoals rivierverruiming, natuurontwikkeling, infrastructuur en dergelijke. zijn voorzien, dient alsnog een saneringsplan te worden opgesteld conform artikel 39. Hierin dient tevens de saneringsdoelstelling te worden opgenomen (zie figuur 1).

Stap 2b: Er is sprake van onaanvaardbare risico’s

In dat geval is er noodzaak om tot spoedige sanering over te gaan en dient het tijdstip van saneren te worden vastgesteld (zie onder 5).

Figuur 1: Vaststellen noodzaak voor spoedige sanering, tijdstip van sanering en saneringsdoelstelling