Aanwijzing OM-afdoening

In deze Aanwijzing wordt de achtergrond geschetst van de regeling die door de Wet OM-afdoening met ingang van 1 februari 2008 in het Wetboek van Strafvordering is doorgevoerd1, waarna definities van de belangrijkste nieuwe, op basis van deze wet geïntroduceerde termen, worden gegeven. De Wet OM-afdoening regelt kort gezegd dat het Openbaar Ministerie (verder: OM) in plaats van het aanbieden van een transactie, een zaak buitengerechtelijk zelf kan bestraffen. Gezien de grote impact ervan, wordt de wet gefaseerd ingevoerd. Een schematisch overzicht van deze gefaseerde invoering is te vinden in Bijlage 1: Zaakstromen. Deze Aanwijzing is gezien de invoering per zaakstroom een groeidocument, dat periodiek wordt aangepast. Deze versie geldt voor het uitvaardigen van strafbeschikkingen voor overtredingen van artikel 8 Wegenverkeerswet (WVW 1994), waarbij uitsluitend een geldboete en/of een ontzegging van de bevoegdheid motorrijtuigen te besturen (verder: OBM) wordt opgelegd (zie Bijlage 1).

Het uitvaardigen van een strafbeschikking is een daad van vervolging. Als een zaak voldoet aan de in deze Aanwijzing uitgewerkte beleidsmatige criteria voor het uitvaardigen van een strafbeschikking, kan deze niet meer worden afgedaan met het aanbieden van een transactie. Wanneer gewerkt gaat worden met het geven van (gedrags)aanwijzingen in een strafbeschikking, zal het voorwaardelijk sepot in beperkte mate mogelijk blijven voor feiten die met een strafbeschikking kunnen worden afgedaan.

Naast wettelijke criteria die het uitvaardigen van een strafbeschikking uitsluiten, bestaan eveneens contra-indicaties voor het uitvaardigen van een strafbeschikking. Dit kunnen dwingende contra-indicaties zijn of facultatieve. In Bijlage 2a: Contra-indicaties zijn de wettelijke criteria en belangrijkste contra-indicaties voor het uitvaardigen van strafbeschikkingen opgenomen. Ter verduidelijking zijn de bepalingen uit de Bijlagen 1 en 2a in Bijlage 2b in een stroomschema opgenomen.

Voor het opleggen van een ontzegging van de bevoegdheid een motorrijtuig te besturen verplicht de wet het OM de verdachte te horen. Het College van procureurs-generaal heeft besloten dat dit horen niet mag worden gemandateerd. Daarnaast moet het horen fysiek gebeuren op een OM-zitting. In de Memorie van Toelichting van de Wet OM-afdoening wordt de mogelijkheid gecreëerd ook telefonisch te kunnen horen, maar daarvan wordt nog geen gebruik gemaakt. Het opleggen van een OBM na telefonisch horen zal ook in de toekomst niet mogelijk zijn. De verdachte dient gehoord te worden over het feit en over zijn bereidheid aan de OBM te voldoen. Zonder deze bereidverklaring kan de OBM wettelijk gezien niet worden opgelegd. Op de OM-zitting is een administratief medewerker aanwezig die een schriftelijk verslag opstelt en kunnen een tolk en een raadsman aanwezig zijn.

Degene jegens wie een strafbeschikking wordt uitgevaardigd, wordt in de beleidsregels van het OM de bestrafte genoemd. Hij2 kan tegen de strafbeschikking verzet doen, waarna de zaak in volle omvang door de rechter wordt beoordeeld. De verzetstermijn bedraagt twee weken vanaf het moment dat de strafbeschikking hem in persoon is uitgereikt of zich anderszins een omstandigheid heeft voorgedaan waaruit voortvloeit dat de strafbeschikking hem bekend is. Naar aanleiding van het verzet kan de officier van justitie na een herbeoordeling de strafbeschikking intrekken of wijzigen of een oproeping voor de terechtzitting doen uitgaan. Het verzet schort de executie van de strafbeschikking op. Deze kan echter weer worden hervat als vaststaat dat de verzetstermijn is overschreden. De zaak moet echter altijd ter zitting worden aangebracht, behalve in het geval van intrekking van de strafbeschikking door de officier, wanneer de bestrafte zijn verzet heeft ingetrokken of (door vrijwillige voldoening aan de strafbeschikking) afstand van verzet heeft gedaan. Ter zitting zal de officier van justitie niet hoger eisen, tenzij de bestrafte geen gronden aanbrengt waarop zijn verzet is gebaseerd. Als de zaak ter terechtzitting is aangebracht na mislukte executie, wordt in principe een zwaardere straf geëist. Daarbij moet rekening worden gehouden met de reeds (gedeeltelijk) ten uitvoer gelegde straf.

Als een bestrafte weer verzet doet nadat de rechter al op het verzet heeft beslist, wordt de zaak niet nogmaals aangebracht bij de rechter.

De executie van de strafbeschikking vindt plaats op basis van art. 257g Wetboek van Strafvordering (Sv), minimaal veertien dagen na toezending van het afschrift van de strafbeschikking, tenzij afstand van verzet is gedaan door vrijwillige voldoening. Bij strafbeschikkingen is geen betekening voorgeschreven. Als geen volledig verhaal heeft plaatsgevonden, kan de officier van justitie de kantonrechter in het arrondissement waar de bestrafte woont, verzoeken te worden gemachtigd het dwangmiddel gijzeling toe te passen in zaken waarin een geldboete is opgelegd. Op het parket Leeuwarden is de Landelijke strafbeschikkingsofficier werkzaam, die onder meer door het CJIB voorbereide vorderingen machtiging gijzeling beoordeelt. Na mislukte executie kan de bestrafte alsnog worden gedagvaard.

Ieder ander dan de bestrafte en zijn raadsman kan op grond van art. 257h Sv een afschrift van een strafbeschikking aanvragen bij het OM. De procedure voor dergelijke verstrekkingen is afgestemd met het beleid van de Raad voor de rechtspraak met betrekking tot het verstrekken van afschriften van vonnissen. De wijze van verstrekking is beschreven in Bijlage 3: Leidraad informatieverstrekking OM-afdoening.

De bestrafte kan op basis van artikel 33 Sv inzage krijgen in alle processtukken.

Een strafbeschikking bevat een schuldvaststelling. Dit houdt in dat geen strafbeschikking wordt uitgevaardigd als niet vastgesteld kan worden dat de verdachte het feit begaan heeft. Daarnaast heeft dit als effect dat de bestrafte die in de strafbeschikking berust, achteraf niet kan beweren dat zijn schuld niet is vastgesteld.

Ook voor afdoening van zaken in hoger beroep heeft de strafbeschikkingsprocedure gevolgen. De bestrafte en het Openbaar Ministerie kunnen gebruik maken van de gewone rechtsmiddelen om in beroep te gaan tegen de beslissing van de rechter in eerste aanleg omtrent de ontvankelijkheid van het verzet of de uitspraak in de zaak na verzet of mislukte executie.

De ‘Wet tot Wijziging van het Wetboek van Strafrecht, het Wetboek van Strafvordering en enige andere wetten in verband met de buitengerechtelijke afdoening van strafbare feiten’ (verder: Wet OM-afdoening)3 maakt het mogelijk dat het OM misdrijven waarop maximaal zes jaar gevangenisstraf staat en alle overtredingen op een andere wijze af doet; het kan deze door het uitvaardigen van een strafbeschikking zelf bestraffen. De kern van de wet is dat de juridische grondslag van de buitengerechtelijke afdoening wordt aangepast. De strafbeschikking strekt niet ter voorkoming van vervolging, zoals bij de transactie het geval is, maar het is een afdoeningsvorm waarin het OM de zaak kan vervolgen en bestraffen. Daarmee komt de strafbeschikking, wat haar karakter betreft, meer overeen met een rechterlijke veroordeling. De strafbeschikking kan zonder tussenkomst van de rechter een executoriale titel opleveren. Het procesinitiatief komt bij de bestrafte te liggen: als hij het niet eens is met de uitgevaardigde strafbeschikking kan hij verzet doen, waarna de zaak in volle omvang door de rechter zal worden beoordeeld. Het OM kan onder meer geldboetes opleggen, een taakstraf van maximaal 180 uur, een ontzegging van de bevoegdheid motorrijtuigen te besturen (verder: OBM) voor ten hoogste zes maanden, een gedragsaanwijzing of een schadevergoedingsmaatregel voor het slachtoffer. Voorwaardelijke sancties zijn bij de strafbeschikking niet mogelijk.

Omdat de Wet OM-afdoening per zaakstroom wordt ingevoerd, kan niet direct voor alle misdrijven waarop maximaal zes jaar gevangenisstraf staat en alle overtredingen een strafbeschikking worden uitgevaardigd. Ook zullen niet direct alle mogelijke sancties worden opgelegd. Binnen de huidige zaakstromen die met een strafbeschikking (zullen) worden afgedaan, wordt gestart met de kale geldboete en de OBM.4 Ook starten de vier grote gemeenten Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht met de strafbeschikking voor overlastgevende feiten die door gemeentelijke buitengewoon opsporingsambtenaren wordt aangekondigd. Zie over deze strafbeschikking de Aanwijzing bestuurlijke strafbeschikking overlastfeiten.

Deze Aanwijzing is opgesteld als een groeidocument en wordt periodiek aangepast op basis van de gefaseerde inwerkingtreding van de wet. Deze versie geldt voor het uitvaardigen van strafbeschikkingen voor overtredingen van artikel 8 Wegenverkeerswet (WVW 1994), waarbij uitsluitend een kale geldboete en/of een OBM wordt opgelegd (zie Bijlage 1).

• Strafbeschikking: de beschikking waarin straffen, maatregelen en (gedrags)aanwijzingen opgelegd en gegeven kunnen worden aan plegers van misdrijven waarop maximaal zes jaar gevangenisstraf staat en aan degenen die een overtreding hebben begaan.5

• Bestrafte: degene jegens wie een strafbeschikking is uitgevaardigd.

• Verzet: het rechtsmiddel ex art. 257e Sv dat de bestrafte kan instellen als hij het niet eens is met de uitgevaardigde strafbeschikking.

• Gijzeling: het dwangmiddel ex art. 578b Sv waartoe de officier van justitie op verzoek door de kantonrechter tot toepassing kan worden gemachtigd om bestraften, die de hun opgelegde geldboete wel kunnen, maar niet willen betalen, tot betaling te dwingen.

De Wet OM-afdoening wordt per zaakstroom ingevoerd. Voorlopig zal de transactie naast de strafbeschikking blijven bestaan. Vijf jaar na inwerkingtreding van de wet volgt een evaluatie waarna de transactiemodaliteit mogelijk komt te vervallen. Als een zaak voldoet aan de in deze Aanwijzing opgenomen beleidsmatige criteria voor het uitvaardigen van een strafbeschikking, kan geen transactie worden aangeboden. (In Bijlage 2b bij deze Aanwijzing zijn de belangrijkste criteria in een stroomschema opgenomen).

Art. 2 Wet administratiefrechtelijke handhaving verkeersvoorschriften (WAHV) biedt de mogelijkheid feiten uit de bijlage bij die wet strafrechtelijk af te doen. Van deze mogelijkheid wordt op dit moment echter nog geen gebruik gemaakt.

In Bijlage 1 bij deze Aanwijzing is een schema opgenomen waarin de invoering is uitgewerkt. In dit schema wordt opgenomen vanaf welk moment specifieke feiten met een strafbeschikking worden afgedaan. Hieronder volgen enkele algemene opmerkingen met betrekking tot dit schema.

Vanaf 1 februari 2009 worden strafbeschikkingen uitgevaardigd voor overtredingen van artikel 8 WVW 1994 waarvoor in de strafbeschikking alleen kale geldboetes en/of een OBM worden opgelegd. Een deel van deze zaken wordt direct door het CJIB afgedaan, een ander deel komt via het CJIB binnen bij de Centrale Verwerkingseenheid Openbaar Ministerie (CVOM). Wanneer in een zaak een OBM geïndiceerd is, plant de CVOM een OM-zitting bij het parket van het arrondissement waar de overtreding is gepleegd en bereidt deze voor. Daarna stuurt de CVOM de zaak naar dit parket door voor de uitvoering van de OM-zitting door een plaatselijke officier van justitie en administratief medewerker. De CVOM verwerkt het verzet tegen de strafbeschikking. Als een zaak voldoet aan de beleidsmatige criteria zoals aangegeven in deze Aanwijzing, dient een strafbeschikking te worden uitgevaardigd. Als de zaak niet aan deze criteria voldoet, moet een transactie worden aangeboden of moet worden gedagvaard. De genoemde zaakstromen zullen niet in alle arrondissementen tegelijk met een strafbeschikking worden afgedaan. Gestart wordt met de arrondissementen Amsterdam, Den Bosch en Zutphen. Met een tussenperiode van een à twee maanden zullen andere arrondissementen zich hierbij voegen. De huidige planning is als volgt:

1 februari 2009

Amsterdam

Den Bosch

Zutphen

1 april 2009

Arnhem

Maastricht

Rotterdam

Dordrecht

Breda

1 juni 2009

Den Haag

Zwolle/Lelystad

Almelo

Utrecht

Middelburg

Leeuwarden

1 juli 2009

Assen

Groningen

Roermond

Alkmaar

Haarlem

De stapsgewijze invoering kan leiden tot verschillende afdoeningsmodaliteiten. In de Memorie van Toelichting is hierop reeds geanticipeerd:

‘De gefaseerde overgang impliceert dat de bepalingen inzake de transactie nog enige tijd naast de regeling van de strafbeschikking zullen blijven bestaan. Gedurende de periode waarin de transactie en de strafbeschikking naast elkaar bestaan, zal de toepassing van beide modaliteiten door richtlijnen nader worden ingevuld. Niet uit te sluiten valt dat gedurende die periode in sommige gevallen eenzelfde gedraging langs beide wegen kan worden afgedaan. In die gevallen is de keuze aan het OM. De gemelde richtlijnen strekken er niet toe, belangen van de verdachte te beschermen, doch faciliteren de overgang van het ene naar het andere systeem; een overgang die noodzakelijkerwijs enige ongelijkheid in behandeling met zich mee brengt. Een verweer met de strekking dat een transactie had moeten worden aangeboden, en dat niet een strafbeschikking had moeten worden uitgevaardigd, heeft dan ook geen kans van slagen.’6

Het uitvaardigen van een strafbeschikking is een daad van vervolging. Dit in tegenstelling tot de transactie, die een aanbod tot voorkoming van vervolging bevat.

Een van de doelen van de wetgever met de Wet OM-afdoening is het geven van een wettelijke basis aan het voorwaardelijk sepot. Tegelijkertijd wordt het voorwaardelijk sepot uitgebreid: de beslissing of vervolging plaats moet hebben, kan op grond van art. 167 Sv nieuw voor een bepaalde termijn uit worden gesteld. In tegenstelling tot de huidige situatie zal daarom, als bij het voorwaardelijk sepot voorwaarden worden gesteld waaraan binnen een gestelde proeftijd moet worden voldaan, nog een nadere beslissing tot (niet-)vervolging moeten volgen.

Vanaf het moment dat in een strafbeschikking gedragsaanwijzingen kunnen worden opgelegd, zal nog slechts in bijzondere gevallen voorwaardelijk kunnen worden geseponeerd bij feiten die met een strafbeschikking kunnen worden afgedaan Hiervan zal slechts gebruik moeten worden gemaakt bij lichte zaken waarin het OM alleen de algemene voorwaarde wil stellen dat de verdachte zich binnen een bepaalde periode niet schuldig maakt aan een strafbaar feit.

Na het doen van verzet door de bestrafte is geen voorwaardelijk sepot meer mogelijk.

Op basis van art. 257h lid 2 Sv kan ieder ander dan de verdachte en zijn raadsman de officier van justitie verzoeken een afschrift van een strafbeschikking te verstrekken. De officier van justitie dient dit verzoek te beoordelen en op basis daarvan het afschrift te verstrekken, geanonimiseerd te verstrekken of niet te verstrekken. Tegen deze twee laatste beslissingen kan de verzoeker een klaagschrift indienen, dat de officier ter kennis van de rechtbank brengt. Uitgangspunt is dat de officier een geanonimiseerd afschrift verstrekt. Een strafbeschikking kan niet gelijk worden gesteld aan een rechterlijk vonnis, maar wordt op sommige punten wel gelijkgesteld aan een rechterlijke veroordeling. Om die reden is op basis van de door de Raad voor de Rechtspraak opgestelde procedure met betrekking tot het verstrekken van afschriften van vonnissen een leidraad voor deze procedure geschreven. Deze Leidraad informatieverstrekking OM-afdoening is te vinden in Bijlage 3 bij deze Aanwijzing.

Door de Wet OM-afdoening is artikel 33 Sv dusdanig aangepast dat op basis van dit artikel ook de bestrafte recht heeft op inzage van alle processtukken.

Zie tevens de Aanwijzing Kader voor Strafvordering (Polaris-richtlijnen).

Deze Aanwijzing geldt voor feiten gepleegd op en na 1 februari 2009.