Aanwijzing OM-afdoening

• Strafbeschikking: de beschikking waarin straffen, maatregelen en (gedrags)aanwijzingen opgelegd en gegeven kunnen worden aan plegers van misdrijven waarop maximaal zes jaar gevangenisstraf staat en aan degenen die een overtreding hebben begaan.5

• OM-strafbeschikking: de door de officier van justitie op grond van artikel 257a Sv uitgevaardigde strafbeschikking.

• Politiestrafbeschikking: de door de opsporingsambtenaar op grond van artikel 257b Sv uitgevaardigde strafbeschikking.

• Bestuurlijke strafbeschikking6 : een door een buitengewoon opsporingsambtenaar (in dienst van een gemeente die heeft gekozen voor de bestuurlijke strafbeschikking en dit heeft gemeld bij het parket van het arrondissement waarin de gemeente is gelegen) op grond van artikel 257b Sv uitgevaardigde strafbeschikking met betrekking tot een overlastfeit.

• Bestrafte: degene jegens wie een strafbeschikking is uitgevaardigd.

• Verzet: het rechtsmiddel ex art. 257e Sv dat de bestrafte kan instellen als hij het niet eens is met de uitgevaardigde strafbeschikking.

• Gijzeling: het dwangmiddel ex art. 578b Sv waartoe de officier van justitie op verzoek door de kantonrechter tot toepassing kan worden gemachtigd om bestraften tot betaling te dwingen.

• Feitgecodeerde overtredingen: de zaken genoemd in artikel 3.3 van het Besluit OM-afdoening.

• Overlastfeit: een strafbaar feit dat overlast in de openbare ruimte betreft en dat staat vermeld in de Bijlage bij de Vergoedingsregeling gemeenten voor handhaving parkeren en overlast 2010.

Sinds 1 februari 2008 worden strafbeschikkingen uitgevaardigd voor overtredingen van artikel 8 WVW 1994 waarvoor in de strafbeschikking alleen geldboetes en/of (vanaf februari 2009) een OBM worden opgelegd. Een deel van deze zaken wordt direct door het CJIB afgedaan, een ander deel komt via het CJIB binnen bij de Centrale Verwerkingseenheid Openbaar Ministerie (CVOM). Wanneer in een zaak een OBM geïndiceerd is, plant de CVOM een OM-zitting bij het parket van het arrondissement waar de overtreding is gepleegd en bereidt deze voor. Daarna stuurt de CVOM de zaak naar dit parket door voor de uitvoering van de OM-zitting door een plaatselijke officier van justitie en administratief medewerker. De CVOM verwerkt het verzet tegen de strafbeschikking. Als een zaak voldoet aan de beleidsmatige criteria zoals aangegeven in deze Aanwijzing, dient in beginsel een strafbeschikking te worden uitgevaardigd.

Begin 2009 zijn Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht gestart met de strafbeschikking voor overlastfeiten op grond van artikel 257a Sv. Vanaf 1 januari 2010 is de strafbeschikking voor overlastfeiten op grond van artikel 257a Sv beschikbaar voor de gemeenten in de arrondissementen Zwolle/Lelystad en Almelo. Per 1 april 2010 zal de politiestrafbeschikking voor feitgecodeerde overtredingen, waar tevens voornoemde overlastfeiten onder vallen, met als basis artikel 257b van het Wetboek van Strafvordering gefaseerd, dat wil zeggen per arrondissement7 , worden ingevoerd. Deze uitrol zal als volgt plaatsvinden:

1 april 2010

Almelo

Utrecht

Zwolle/Lelystad

1 juni 2010

Dordrecht

Rotterdam

1 september 2010

Alkmaar

Amsterdam

Assen

Groningen

Haarlem

Leeuwarden

1 oktober 2010

Breda

Den Haag

Middelburg

1 november 2010

Arnhem

Zutphen

1 december 2010

Den Bosch

Maastricht

Roermond

Voor opsporingsambtenaren van het KLPD en de KMAR geldt dat zij in de arrondissementen waar strafbeschikkingen op grond van artikel 257b Sv worden uitgevaardigd zij voor de aangewezen feiten ook strafbeschikkingen zullen uitvaardigen en geen gebruik meer maken van de transactiebevoegdheid.

De stapsgewijze invoering kan leiden tot verschillende afdoeningsmodaliteiten. In de Memorie van Toelichting is hierop reeds geanticipeerd:

‘De gefaseerde overgang impliceert dat de bepalingen inzake de transactie nog enige tijd naast de regeling van de strafbeschikking zullen blijven bestaan. Gedurende de periode waarin de transactie en de strafbeschikking naast elkaar bestaan, zal de toepassing van beide modaliteiten door richtlijnen nader worden ingevuld. Niet uit te sluiten valt dat gedurende die periode in sommige gevallen eenzelfde gedraging langs beide wegen kan worden afgedaan. In die gevallen is de keuze aan het OM. De gemelde richtlijnen strekken er niet toe, belangen van de verdachte te beschermen, doch faciliteren de overgang van het ene naar het andere systeem; een overgang die noodzakelijkerwijs enige ongelijkheid in behandeling met zich mee brengt. Een verweer met de strekking dat een transactie had moeten worden aangeboden, en dat niet een strafbeschikking had moeten worden uitgevaardigd, heeft dan ook geen kans van slagen.’8

Op grond van artikel 257a Sv kan de officier van justitie, indien hij vaststelt dat een overtreding is begaan dan wel een misdrijf waarop naar wettelijke omschrijving gevangenisstraf is gesteld van niet meer dan zes jaar, een strafbeschikking uitvaardigen.

De officier van justitie kan onder meer opleggen: een geldboete tot het wettelijk toegestane maximum, een taakstraf van maximaal 180 uur, een ontzegging van de bevoegdheid motorrijtuigen te besturen (verder: OBM) voor ten hoogste zes maanden, een schadevergoedingsmaatregel voor het slachtoffer, de maatregel onttrekking aan het verkeer van in beslag genomen voorwerpen en diverse aanwijzingen, waaronder gedragsaanwijzingen.

Niet alleen de officier van justitie is bevoegd strafbeschikkingen uit te vaardigen. Strafbeschikkingen kunnen ook worden uitgevaardigd door (buitengewoon) opsporingsambtenaren. Op grond van artikel 3.2 van het Besluit OM-afdoening is voor feitgecodeerde overtredingen de strafbeschikkingsbevoegdheid toegekend aan:

• – de ambtenaren van politie, bedoeld in artikel 141, aanhef en onder b, van de wet, alsmede aan de ambtenaren die een basisopleiding volgen aan de Politieacademie, uitsluitend gedurende hun praktijkstage bij een politiekorps;

• – de militairen van de Koninklijke marechaussee, bedoeld in artikel 141, aanhef en onder c, van het Wetboek van Strafvordering, voor de gevallen waarin deze militairen zijn belast met de uitvoering van politietaken, bedoeld in artikel 6, eerste lid, onderdelen b tot en met f, van de Politiewet 1993;

• – de buitengewoon opsporingsambtenaren, voor zover deze ambtenaren bevoegd zijn tot de opsporing van die zaken.

De strafbeschikking die wordt uitgevaardigd door (buitengewoon) opsporingsambtenaren vervangt de politietransactie (art. 74c Sr). In gevallen waarin sprake is van feitgecodeerde overtredingen kunnen (buitengewoon) opsporingsambtenaren voor zover zij bevoegd zijn tot opsporing van die zaken strafbeschikkingen uitvaardigen waarin een geldboete wordt opgelegd.

De overtredingen waarvoor (buitengewoon) opsporingsambtenaren een strafbeschikking mogen uitvaardigen en de daarvoor vastgestelde boetebedragen, zijn vastgelegd in het Besluit OM-afdoening en in de Richtlijn voor strafvordering, tarieven en feitomschrijvingen voor misdrijven, overtredingen en gedragingen als bedoeld in de Wet administratiefrechtelijke handhaving verkeersvoorschriften.

De strafbeschikking in handen van (buitengewoon) opsporingsambtenaren wordt door middel van een aankondiging van strafbeschikking bekend gemaakt. Het CJIB verzendt de strafbeschikking naar de bestrafte. Formeel wordt de strafbeschikking dus door de (buitengewoon) opsporingsambtenaar uitgevaardigd.

Naast de PSB wordt op grond van artikel 257b Sv nog een andere strafbeschikking uitgevaardigd: de Bestuurlijke Strafbeschikking. De BSB wordt uitgevaardigd door buitengewoon opsporingsambtenaren die in dienst zijn van gemeenten die hebben gekozen voor de BSB. De BSB kan enkel worden uitgevaardigd voor overlastfeiten. Naast het hierboven in paragraaf 2.1. gestelde, geldt met betrekking tot de BSB nog het volgende.

De wet benoemt wettelijke uitsluitingsgronden voor het uitvaardigen van een strafbeschikking, zoals voor misdrijven met een maximale strafbedreiging boven zes jaar gevangenisstraf. Voor het uitvaardigen van een strafbeschikking kunnen daarnaast contra-indicaties bestaan. Deze kunnen worden onderverdeeld in drie categorieën:

• – dwingende contra-indicaties: gevallen waarin het uitvaardigen van een strafbeschikking niet is toegestaan;

• – facultatieve contra-indicaties: ‘geen strafbeschikking, tenzij...’: voor bijvoorbeeld feiten die beleidsmatig gezien in principe niet in aanmerking komen voor afdoening met een strafbeschikking, maar waarvoor dit wel mogelijk is als het een zeer lichte variant betreft;

• – facultatieve indicaties: ‘strafbeschikking, tenzij...’: dit betreft feiten die in principe met een strafbeschikking worden afgedaan, maar waarvoor dit in specifieke gevallen niet gewenst is.

• – Een overzicht van wettelijke uitsluitingsgronden en de contra-indicaties (niet limitatief) die gelden, zijn te vinden in Bijlage 2a. Hieronder worden de beleidskeuzes omtrent enkele van deze contra-indicaties toegelicht:

  • * Wettelijk uitgesloten situaties:

    • – misdrijven met een maximale strafbedreiging boven zes jaar gevangenisstraf:

      Art. 257a lid 1 Sv bepaalt dat strafbeschikkingen slechts mogen worden uitgevaardigd voor misdrijven waarop maximaal zes jaar gevangenisstraf staat en voor alle overtredingen.

  • * Contra-indicaties10^,11 :

    • – feiten die geen overtreding van art. 8 WVW 1994 zijn;

    • – feiten die geen feitgecodeerde overtreding betreffen;

    • – art. 8 WVW 1994-zaak gecombineerd met een ander feit;

    • – een andere sanctie dan een geldboete en/of OBM;

    • – beslag;

    • – minderjarigen;

    • – militairen;

    • – feitgecodeerde misdrijven;

    • – feitgecodeerde overtredingen gepleegd in een arrondissement waarin de politiestrafbeschikking nog niet van toepassing is

    • – illegale vreemdelingen:

      Conform het vreemdelingenbeleid van het Openbaar Ministerie, waarin is bepaald dat illegalen in principe worden gedagvaard. Als dat niet mogelijk is, kunnen zij een geldstransactie of strafbeschikking inhoudende een geldboete opgelegd krijgen, waarna zij na betaling direct moeten worden uitgezet.

    • – asielzoekers:

      Slechts als zij zich kunnen legitimeren en een (GBA)-adres hebben waarnaar de strafbeschikking kan worden uitgestuurd, kan een strafbeschikking worden uitgevaardigd.

    • – mensen zonder vaste woon- of verblijfplaats (zvwp-ers):

      Slechts als zij een adres hebben waarnaar de strafbeschikking kan worden uitgestuurd, kan een strafbeschikking worden uitgevaardigd.

    • – politiek of publicitair gevoelige zaken:

      In principe is het uitvaardigen van een strafbeschikking in dergelijke zaken niet mogelijk. Slechts bij hoge uitzondering kan hierop een uitzondering worden gemaakt (bijvoorbeeld een publiek persoon die onder invloed een auto heeft bestuurd).

Wanneer bij de beoordeling blijkt dat het opleggen van een OBM van maximaal zes maanden geïndiceerd is, wordt de zaak voorbereid door de CVOM, en vervolgens doorgestuurd naar het betreffende parket. Voor het opleggen van een OBM verplicht art. 257c Sv het OM de verdachte te horen en moet de verdachte zich bereid hebben verklaard de straf te voldoen. Het horen in het kader van de OBM moet op basis van de beslissing van het College van procureurs-generaal door een officier van justitie plaatsvinden op een OM-zitting, gebaseerd op de huidige werkwijze omtrent het zogenaamde officiersmodel.12 De verdachte wordt gehoord over het feit zelf en over zijn bereidheid aan de strafbeschikking te voldoen. Bij aanvang van de OM-zitting wordt zijn identiteit gecontroleerd en wordt hem de cautie gegeven. In de oproeping voor de OM-zitting wordt hij gewezen op de mogelijkheid toevoeging van een raadsman te verzoeken. Daarnaast zal voor niet-Nederlands sprekenden een tolk worden opgeroepen. Op de OM-zitting moet een administratief medewerker aanwezig zijn voor het schrijven van het schriftelijk verslag. In dit verslag worden de door de verdachte aangevoerde uitdrukkelijk onderbouwde standpunten en verweren opgenomen en de beslissing van de officier van justitie indien hij deze standpunten en verweren niet toepast of aanneemt. Het verslag, dat door de verdachte en de officier van justitie wordt ondertekend, heeft niet de status van proces-verbaal en wordt niet aan de bestrafte uitgereikt, maar opgenomen in het dossier.

De strafbeschikking wordt aan het einde van de OM-zitting direct aan de bestrafte uitgereikt. De kennisgeving mededeling OBM – indien van toepassing – wordt direct aan de bestrafte uitgereikt als deze heeft verklaard bereid te zijn aan de straf te voldoen.

Op basis van art. 126 van de Wet op de rechterlijke organisatie (verder: RO) en de artikelen 2 en 3 van het Besluit reorganisatie Openbaar Ministerie en instelling Landelijk Parket kan de bevoegdheid van de officier van justitie (enkelvoudig) of advocaat-generaal worden gemandateerd aan een andere bij het parket of dienstonderdeel werkzame ambtenaar. Voor het uitvaardigen van een strafbeschikking kan een parketsecretaris worden gemandateerd. In eenvoudige zaken kan een administratief juridisch medewerker (AJM’er) worden gemandateerd, op voorwaarde dat hij daarbij een goede en geborgde begeleiding van een parketsecretaris en/of officier van justitie krijgt. Een strafbeschikking inhoudende een OBM kan slechts door een officier van justitie worden uitgevaardigd en de bevoegdheid kan niet worden gemandateerd aan een parketsecretaris of AJM-er.

De bestrafte kan tegen de strafbeschikking verzet doen. De verzetstermijn bedraagt twee weken vanaf het moment dat de strafbeschikking aan hem in persoon is uitgereikt of zich anderszins een omstandigheid heeft voorgedaan waaruit voortvloeit dat de strafbeschikking hem bekend is. Dit laatste kan bij toegezonden strafbeschikkingen bijvoorbeeld het geval zijn als de bestrafte de CVOM belt met een vraag over de inhoud van de strafbeschikking en daarbij aangeeft op welke dag hij met de strafbeschikking bekend raakte. (Zie verder onder Executie: 1. Betekeningvoorschriften).

Art. 257e lid 1 Sv bepaalt dat voor strafbeschikkingen inhoudende een boete van maximaal 340 euro voor overtredingen die maximaal vier maanden voor toezending zijn gepleegd, de zogenoemde GBA-fictie geldt. Dit houdt in dat de strafbeschikking altijd uiterlijk zes weken na dagtekening onherroepelijk wordt, ongeacht de gronden van het verzet die de bestrafte na die zes weken opgeeft.

Bij het verzet moet de bestrafte zijn naam opgeven en dient hij een kopie dan wel een nauwkeurige aanduiding van de strafbeschikking over te leggen. Bij het verzet kunnen schriftelijk bezwaren tegen de strafbeschikking worden opgegeven. Het verzet wordt bij voorkeur schriftelijk gedaan bij het bij de strafbeschikking opgegeven postadres. Het verzet kan ook mondeling worden gedaan bij ieder parket, waarna voor dit parket een doorzendplicht naar de CVOM bestaat.

De wet bepaalt dat indien een zaak na uitvaardigen van een strafbeschikking alsnog voor de rechter wordt gebracht, deze de zaak alsnog integraal beoordeelt. De (procedure van totstandkoming van de) strafbeschikking wordt wel aan het dossier toegevoegd. De rechter dient vooraf de ontvankelijkheid van het verzet te beoordelen.

Hieronder wordt toegelicht hoe de officier dient te handelen in de twee gevallen waarin een zaak na het uitvaardigen van een strafbeschikking alsnog voor de rechter dient te worden gebracht: na verzet en na mislukte executie.

Bij de strafbeschikking is betekening niet voorgeschreven. Het OM kan het CJIB desgewenst wel opdracht geven een strafbeschikking te betekenen. Wanneer de bestrafte gedetineerd is, wordt de strafbeschikking niet per gewone post opgestuurd, maar aan hem betekend op het detentieadres.

De tenuitvoerlegging van de strafbeschikking geschiedt op basis van art. 257g Sv minimaal veertien dagen na uitreiking in persoon of toezending van het afschrift van de strafbeschikking, tenzij afstand van verzet is gedaan door vrijwillige voldoening, of schriftelijk in bijzijn van een raadsman.

Als geen volledig verhaal van een strafbeschikking inhoudende een geldboete heeft plaatsgevonden, kan de officier van justitie de kantonrechter uit het arrondissement waar de bestrafte zijn (GBA-)adres heeft, verzoeken te worden gemachtigd het dwangmiddel gijzeling toe te passen. Dit middel mag niet worden ingezet bij bestraften van wie bekend is dat zij niet kunnen betalen.

Een aantal beslissingen kan door middel van mandaat volgens door het OM opgestelde kaders door bij het CJIB werkzame onbezoldigde ambtenaren van het OM worden afgedaan.

Op het parket Leeuwarden is de Landelijke strafbeschikkingsofficier werkzaam, die onder meer als taken heeft:

• – het beoordelen van de door het CJIB voorbereide vordering machtiging gijzeling;

• – toezicht houden op de onbezoldigde ambtenaren van het Openbaar Ministerie bij het CJIB;

• – periodiek overleg met de medewerkers van het CJIB die de gijzeling voorbereiden.

Voor een uitgebreide uiteenzetting van het executietraject wordt verwezen naar de Aanwijzing executie (vervangende) vrijheidsstraffen, taakstraffen van meerderjarigen, geldboetes, schadevergoedings- en ontnemingsmaatregelen, Europese geldelijke sancties en toepassingen voorwaardelijke invrijheidsstelling en de Aanwijzing Keten advies, toezicht en naleving van voorwaardelijke sancties.13

Indien een gedragsaanwijzing wordt opgelegd, waarbij de reclassering toezicht zal houden op de naleving van deze aanwijzing, is het streven erop gericht dat met de tenuitvoerlegging hiervan spoedig wordt gestart: uiterlijk een maand na het verstrijken van de termijn van verzet of het moment waarop afstand wordt gedaan van de bevoegdheid om verzet te doen vindt het eerste contact van de reclassering met de bestrafte plaats.

Op basis van art. 257h lid 2 Sv kan ieder ander dan de verdachte en zijn raadsman de officier van justitie verzoeken een afschrift van een strafbeschikking te verstrekken. De officier van justitie dient dit verzoek te beoordelen en op basis daarvan het afschrift te verstrekken, geanonimiseerd te verstrekken of niet te verstrekken. Tegen deze twee laatste beslissingen kan de verzoeker een klaagschrift indienen, dat de officier ter kennis van de rechtbank brengt. Uitgangspunt is dat de officier een geanonimiseerd afschrift verstrekt. Een strafbeschikking kan niet gelijk worden gesteld aan een rechterlijk vonnis, maar wordt op sommige punten wel gelijkgesteld aan een rechterlijke veroordeling. Om die reden is op basis van de door de Raad voor de Rechtspraak opgestelde procedure met betrekking tot het verstrekken van afschriften van vonnissen een leidraad voor deze procedure geschreven. Deze Leidraad informatieverstrekking OM-afdoening is te vinden in Bijlage 3 bij deze Aanwijzing.

Door de Wet OM-afdoening is art. 33 Sv dusdanig aangepast dat op basis van dit artikel ook de bestrafte recht heeft op inzage van alle processtukken. Op grond van de opgestelde procedure met betrekking tot kennisneming van alle processtukken is een leidraad voor deze procedure geschreven. Deze Leidraad is te vinden in Bijlage 4 bij deze Aanwijzing.

Een strafbeschikking berust op een schuldvaststelling. Dit betekent dat geen strafbeschikking wordt uitgevaardigd als niet vastgesteld kan worden dat de verdachte het feit heeft begaan. Daarnaast betekent dit dat de bestrafte die in de strafbeschikking berust, achteraf niet kan beweren dat zijn schuld niet is vastgesteld. In de toelichting bij de strafbeschikking is dan ook opgenomen dat de strafbeschikking op een schuldvaststelling berust en dat de bestrafte die het daar niet mee eens is, verzet zal moeten doen.

Nadat een bestrafte verzet heeft ingesteld, treedt de reguliere rechterlijke procedure in werking. Als de rechter in eerste aanleg vonnis wijst, kan de bestrafte in hoger beroep gaan bij het gerechtshof. De stukken met betrekking tot de strafbeschikking blijven onderdeel uitmaken van het dossier. Ook het OM kan tegen het vonnis in eerste aanleg in beroep gaan.

De bestrafte kan ook in hoger beroep gaan wanneer de rechter in eerste aanleg zijn verzet niet-ontvankelijk verklaart. Als het hof het verzet alsnog als ontvankelijk beschouwt, zal de zaak ter zitting van de rechtbank moeten worden behandeld.

Het OM kan eveneens in beroep gaan tegen de ontvankelijkheidsverklaring van het verzet door de rechter in eerste aanleg. Als het hof het verzet in hoger beroep alsnog niet-ontvankelijk verklaart, herleeft de strafbeschikking.

Als in een uitzonderlijk geval een bestrafte in persoon verzet komt instellen bij het ressortsparket, heeft ook dit parket een verplichting tot doorzending aan de CVOM.

Op grond van artikel 12 Sv kan een rechtstreeks belanghebbende schriftelijk beklag doen bij het gerechtshof14 indien een strafbaar feit wordt vervolgd door het uitvaardigen van een strafbeschikking. Als het gerechtshof de klacht gegrond verklaart, kan het bepalen dat de vervolging wordt voortgezet anders dan door het uitvaardigen van een strafbeschikking.