Aanwijzing Kader voor Strafvordering

Het voorgaande is voor het openbaar ministerie aanleiding geweest om een samenhangend stelsel van richtlijnen voor strafvordering te formuleren. De richtlijnen zijn en worden ontwikkeld voor die delicten waar het gebrek aan uniformiteit in strafvordering het meest voelbaar is; delicten die veel voorkomen of maatschappelijk gevoelig liggen. Om dezelfde redenen worden er nu tevens strafvorderingsrichtlijnen ontwikkeld voor de middelzware en zware criminaliteit. Het kader en de bijbehorende richtlijnen zijn van toepassing op meerderjarige natuurlijke personen die worden verdacht van commune, economische of milieu- of verkeersdelicten, voorzover in de bundel Polaris-richtlijnen opgenomen.

Door het gebruik van richtlijnen bij de beoordeling van strafzaken wordt het uitgangspunt van denken bepaald aangaande de passende sanctie. Doel van richtlijnen is dit uitgangspunt landelijk uniform te maken, ongeacht de plaats of de persoon van de beoordelaar. De beoordeling van een strafzaak geschiedt in twee fasen. Tijdens de eerste fase bepaalt de beoordelaar aan de hand van de richtlijnen welke sanctie passend zou zijn in soortgelijke strafzaken, gezien de gepleegde feiten en de geobjectiveerde beoordelingscriteria. De tweede fase van de beoordeling vergt het inzicht en de ervaring van de beoordelaar om te bepalen of het gevonden uitgangspunt van denken passend is in de specifieke strafzaak die ter beoordeling voorligt. Dat hierbij in voorkomende gevallen gemotiveerd van de richtlijnen kan worden afgeweken spreekt voor zich. In een aantal gevallen is in de richtlijn zelf opgenomen dat overleg met de officier van justitie is geïndiceerd om te komen tot een op maat gesneden sanctie.

De toegankelijkheid van de richtlijnen is verbeterd door een eenvormige structuur van alle richtlijnen; door de vaste opbouw is in één oogopslag de kern van de richtlijn voor de beoordelaar duidelijk. In de richtlijnen wordt uitgegaan van het delict in zijn meest eenvoudige verschijningsvorm. Door middel van geobjectiveerde beoordelingsfactoren met gestandaardiseerde invloed op strafmaat en modaliteit wordt een eenduidige normstelling bereikt voor de sanctie die in een dergelijke situatie geïndiceerd is. De richtlijnen vormen één samenhangend geheel, hetgeen gerealiseerd is door enerzijds de ‘ernst’ van de verschillende delicten ten opzichte van elkaar te positioneren, anderzijds door de factoren die een rol spelen bij de beoordeling telkens op eenzelfde wijze te hanteren. De richtlijnen in het stelsel zijn in concrete bewoordingen geformuleerd en geven een eenduidige indicatie voor de strafmodaliteit, de hoogte van een transactieaanbod, strafbeschikking of de formulering van de eis ter terechtzitting.

De praktijk van de strafrechtspleging is dynamisch. Door maatregelen voor het beheer en onderhoud van het richtlijnenstelsel te nemen is zorg gedragen voor blijvende actualiteit en consistentie van het stelsel. Nadat de richtlijnen zijn geautomatiseerd kan systematisch gevolgd worden in hoeverre de richtlijnen nog aansluiten bij het vigerend rechtsgevoel. Voor het beheer en onderhoud van het richtlijnenstelsel zijn vaste OM-medewerkers aangewezen.

In beginsel zijn lokale beleidsoverwegingen of lokale waarderingen van delicten strijdig met de idee van eenduidig strafvorderingsbeleid. De strafvorderingsrichtlijnen binnen dit stelsel spreken zich eenduidig uit over de strafmaat en modaliteit ten aanzien van de diverse delicten. In het licht van de rechtsgelijkheid is het niet wenselijk afwijkende sancties te hanteren in het kader van plaatselijke projecten. Verhoogde inspanning ten aanzien van de opsporing, al dan niet gecombineerd met een aangepast vervolgingsbeleid, zijn middelen die binnen een plaatselijk project kunnen leiden tot intensievere bestrijding. Een afwijkend uitgangspunt in de strafvordering mag dat niet zijn. Dit geldt echter niet voor landelijke afspraken die het openbaar ministerie met ketenpartners maakt over de toepassing van snelrecht en supersnelrecht bij evenementen, zoals bijvoorbeeld bij voetbalwedstrijden of rondom de jaarwisseling. In die afspraken kan gewezen worden op het toepassen van op specifieke situaties of omstandigheden toegespitste straffen of bijzondere voorwaarden en/of het vorderen van voorlopige hechtenis, hetgeen rechtvaardigt dat gemotiveerd wordt afgeweken van de strafmodaliteit die uit de richtlijnen volgt.

De richtlijnen hebben ten doel een beredeneerde indicatie van de modaliteit en strafmaat te geven bij de beoordeling van strafbare feiten. Het is mogelijk dat de richtlijnen voor de beoordeling van een specifieke casus tekort schieten, omdat bepaalde, voor dat geval relevante, factoren niet in de richtlijn zijn opgenomen. Dit kan zich voordoen als gevolg van de afwijkende verschijningsvorm van het delict, maar ook naar aanleiding van de persoon van de verdachte. Het gebruik van richtlijnen uniformeert en expliciteert de beoordeling; het uitgangspunt van denken wordt landelijk uniform gebaseerd op de gepleegde feiten en de geobjectiveerde beoordelingscriteria. In geval de beoordelaar afwijkt van dat uitgangspunt dient die afwijking dan ook gemotiveerd te worden. Die motivering draagt bij aan de explicitering van de beoordeling, maar is tevens van belang voor evaluatie en onderhoud van de richtlijnen.

Binnen de richtlijnen wordt gewerkt met een puntensysteem. Er wordt gewerkt met ‘strafpunten’ en ‘sanctiepunten’. De ‘strafpunten’ zijn een maat voor de ernst van het feit of het complex van feiten. De ‘sanctiepunten’ zijn bepalend voor de strafmaat die de richtlijn indiceert.

Het beoordelingsproces start met de bepaling van de basisdelicten. Dat zijn de delicten in hun meest eenvoudige verschijningsvorm, zonder bijkomende strafverzwarende of -verminderende omstandigheden. Aan de hand van het basisdelict wordt het aantal ‘basispunten’ toegekend; het aantal strafpunten dat bij dat basisdelict behoort.

Vervolgens wordt op grond van ‘beoordelingsfactoren’ die behoren bij het betreffende basisdelict het aantal strafpunten verhoogd of verlaagd. Indien er sprake is van een feitencomplex worden de strafpunten van de afzonderlijke feiten gesommeerd om tot een totaal aantal strafpunten voor de gehele zaak te komen.

Het totaal aantal strafpunten is een maat voor de geïndiceerde sanctie. Als gevolg van het afnemend nut van een steeds zwaardere sanctie is het niet altijd wenselijk een cumulatie van delicten in een rechtevenredige cumulatie van straf te laten resulteren. Dit effect van ‘afnemend strafnut’ kan zowel een rol spelen bij het veelvuldig plegen van een relatief licht vergrijp, als bij een cumulatie van strafverzwarende factoren, maar ook bij het eenmaal plegen van een zwaar vergrijp. Volgens een schijvensysteem wordt het aantal strafpunten omgerekend in sanctiepunten.

Na berekening van het aantal sanctiepunten kan de geïndiceerde sanctie worden bepaald, waarbij één sanctiepunt overeen komt met een vastgestelde hoeveelheid geld, met een taakstraf of gevangenisstraf van een zekere duur of met een andere sanctie. De ‘strafmaat’ wordt rechtstreeks bepaald aan de hand van het aantal berekende sanctiepunten.

De strafmodaliteit wordt afgeleid van het aantal sanctiepunten, maar kan ook dwingend worden bepaald bij de beoordelingsfactor of worden vermeld bij de bijzonderheden van het basisdelict. Zo is bij openlijk geweld tegen personen bij de ‘Bijzonderheden’ vermeld dat voor dat delict in beginsel een taakstraf is geïndiceerd, maar staat bij de ‘Aard van het letsel’ vermeld dat zwaar lichamelijk letsel een contra-indicatie is voor het opleggen van een taakstraf. Ook kan er ingeval van meermalen recidive, wanneer de dader voldoet aan de definitie van stelselmatige dader en er verder geen contra-indicaties zijn, ongeacht het aantal sanctiepunten worden gekozen voor de vrijheidsbenemende maatregel plaatsing in een inrichting voor stelselmatige daders.

In deze paragraaf wordt ingegaan op het beoordelen van een strafzaak. Ook indien de zaak meer feiten betreft vindt de beoordeling in eerste instantie per feit plaats. Later wordt, in geval van een feitencomplex, een totaal bepaald.

In geval van milieudelicten en economische delicten bestaat de mogelijkheid dat één feit uiteenvalt in een aantal deelfeiten. Een voorbeeld daarvan betreft de overtreding van vergunningsvoorschriften. De overtreding van de voorschriften is als zodanig de juridische vorm van het delict. Voor de beoordeling is echter van belang welke specifieke voorschriften zijn overtreden.

In dat geval dient de beoordeling van het delict (de overtreding van de voorschriften) plaats te vinden door, na bepaling van de toepasselijke deelfeiten (de specifieke voorschriften die zijn overtreden), deze afzonderlijke deelfeiten te beoordelen als waren het afzonderlijke feiten.

Voor ieder te beoordelen feit dient de navolgende rekenwijze te worden toegepast.

Bepalen van het basisdelict en de basispunten

Van het te beoordelen feit wordt bepaald welk basisdelict het betreft. Aan elk basisdelict is een aantal basispunten toegekend; de strafpunten die zijn toegekend aan dat basisdelict. Dit aantal strafpunten vormt het uitgangspunt van de beoordeling.

Bepalen van de beoordelingsfactoren en de invloed op strafmaat en modaliteit

De tweede stap in de beoordeling is het bepalen van de beoordelingsfactoren die een rol spelen bij het betreffende basisdelict en de invloed ervan op het aantal strafpunten en daarmee op de strafmaat en modaliteit. De beoordelingsfactoren zijn gegroepeerd in zes categorieën. Telkens wordt na toepassing van een categorie een tussentotaal berekend, behalve bij de laatste twee categorieën.

De beoordelingsfactoren zijn ingedeeld in ‘basisfactoren’, ‘delictspecifieke factoren’, ‘wettelijke factoren’, ‘recidiveregeling’, ‘draagkracht’ en ‘maatwerk’. Deze verdeling is gemaakt om onderscheid te maken in de wijze en het moment waarop de factoren invloed hebben op het aantal strafpunten, maar heeft tevens een inhoudelijke basis. De categorie ‘basisfactoren’ betreft beoordelingsfactoren die alleen bij specifieke basisdelicten van toepassing worden geacht, waarbij de invloed op het aantal strafpunten niet afhangt van de relatieve ernst van dat basisdelict. De ‘delictspecifieke’ factoren zijn eveneens alleen bij bepaalde basisdelicten van invloed, maar hebben juist een invloed op de strafpunten die wel samenhangt met de ernst van het basisdelict. De categorie ‘wettelijke factoren’ betreft overkoepelende, op wetsartikelen gebaseerde, factoren die in principe bij de beoordeling van ieder basisdelict een rol dienen te spelen. De ‘recidiveregeling’ betreft een kenmerk van de persoon van de verdachte. De vijfde categorie, de ‘draagkracht’ wordt alleen toegepast bij de beoordeling van milieudelicten en economische delicten. Zij objectiveert op indicatieve wijze de draagkracht van de verdachte aan de hand van de bedrijfsgrootte.

De laatste categorie ‘maatwerk’ heeft enkel invloed op de strafmaat en de modaliteit, niet op het aantal strafpunten.

Na de bepaling van het (totaal) aantal strafpunten dient de bijbehorende sanctie bepaald te worden.

In de praktijk van de beoordeling van strafzaken met andere delicten dan ernstige delicten, milieudelicten en economische delicten wijkt de beoordeling van een complex van delicten in bepaalde situaties af van de som van de beoordelingen van de afzonderlijke delicten. Hiervan is sprake indien een cumulatie van delicten optreedt of indien een combinatie van beoordelingsfactoren een onevenredig hoge sanctie indiceert.

Het afnemend nut van een steeds zwaardere sanctie is uitgedrukt door de sanctie volgens een afbuiging af te leiden uit het aantal strafpunten. Het totaal aantal strafpunten wordt volgens een schijvensysteem omgerekend naar sanctiepunten; de indicatie voor de strafmaat. De toepassing van een schijvensysteem zorgt voor de gewenste afnemende invloed op de sanctie van een toename van het aantal strafpunten. Op basis van empirisch materiaal is een drietal schijven gedefinieerd, volgens welke de sanctie kan worden berekend uit de strafpunten. Telkens wordt het aantal sanctiepunten berekend op de navolgende wijze:

Met het totaal aantal strafpunten wordt eerst schijf 1 gevuld. Indien deze schijf gevuld is, wordt met het restant schijf 2 gevuld. Indien ook dan strafpunten overblijven worden deze ingedeeld in schijf 3. De strafpunten in schijf 1 tellen voor 100% mee voor de berekening van de sanctiepunten; de strafpunten in schijf 2 voor 50 %; de strafpunten in schijf 3 voor 25 %.

Schijf 1: 0 t/m 180 strafpunten 100 %

Schijf 2: 181 t/m 540 strafpunten 50 %

Schijf 3: 541 en meer strafpunten 25 %

De formulering van een eis vindt plaats voor het totaal van de feiten in een zaak.

Gezien de aard van de delicten geldt de afnemend-strafnutregeling niet voor milieudelicten en economische delicten. Op grond van de economische basis van die delicten is de sanctie daar tevens gebaseerd op het (beoogde) economisch voordeel. Het afnemend strafnut wordt derhalve alleen berekend over de getotaliseerde strafpunten van die delicten die niet gekarakteriseerd worden als milieudelict of economisch delict.

Omdat bij ernstige delicten het totaal van de strafpunten zich meestal in een van de hogere schijven zal bevinden en het weinig zin heeft van deze delicten een aantal basispunten vast te stellen dat ingevolge de afnemend-strafnutregeling bijna per definitie weer moet worden verminderd, wordt deze regeling bij ernstige delicten niet toegepast.

In het geval van commune delicten, verkeersdelicten en een aantal andere delicten wordt mede op basis van de recidiveregeling bepaald of gedagvaard dient te worden. Bij economische en milieudelicten wordt in principe zonder beperking een geldboete opgelegd, ongeacht de mate van recidive. Ook kan de toepasselijke recidiveregeling bepalen dat niet de sanctie zoals hierboven vermeld dient te worden berekend, maar dat moet worden opgeschaald naar de naast hogere sanctiemodaliteit.

Binnen sommige beoordelingsfactoren wordt bij bepaalde antwoorden aangegeven dat een taakstraf geïndiceerd is of dat het feit aan de rechter voorgelegd moet worden. De reden daarvoor kan inhoudelijk zijn, zoals bij meermalen recidive, maar kan ook meer technisch van aard zijn, zoals in het geval van het vorderen van voorlopige hechtenis of van bepaalde maatregelen (schadevergoeding).

Indien op één of meer ter beoordeling geselecteerde feiten de indicatie dagvaarden van toepassing is, dient de gehele zaak gedagvaard te worden.

Indien een geldboete of taakstraf kan worden opgelegd wordt de waarde van iedere sanctiepunt omgerekend in een geldbedrag of een aantal uren taakstraf. In geval een dagvaarding wordt geïndiceerd doet zich een aantal mogelijkheden voor:

• A. Dagvaarden als gevolg van de omstandigheden van het delict en/of de persoon van de dader.

In dit geval wordt gedagvaard om ten minste één van de volgende redenen :

• • Het overschrijden van de algemene taakstrafgrens

• • Een indicatie die aangeeft dat het basisdelict altijd tot dagvaarden leidt

• • Een indicatie die aangeeft dat bij een bepaald antwoord op een bepaalde beoordelingsfactor altijd wordt gedagvaard

• • Door opschaling naar de naast hogere sanctiemodaliteit dient een taakstraf of gevangenisstraf te worden geëist

• • Meermalen recidive

• • De omrekening vindt plaats op navolgende wijze:

• • De sanctiepunten voor commune en verkeersdelicten worden omgerekend naar uren taakstraf en/of onvoorwaardelijke gevangenisstraf, behalve indien expliciet anders aangegeven (bijvoorbeeld bij rijden onder invloed).

• • De sanctiepunten voor milieudelicten en economische delicten worden omgerekend naar een

• • geldboete, tenzij expliciet anders aangegeven (bijvoorbeeld bij vuurwerkdelicten).

• • Omrekening van sanctiepunten vindt niet plaats wanneer het opleggen van de ISD- maatregel is geïndiceerd.

• B. Dagvaarden, alleen als gevolg van de vordering van schadevergoeding en/of aanvullende maatregelen of in verband met het vorderen van voorlopige hechtenis.

Slechts indien niet op grond van de omstandigheden van het delict en/of de persoon van de dader wordt gedagvaard worden de sanctiepunten op afwijkende wijze in strafsoorten omgerekend. Het betreft gevallen waarin de reden tot dagvaarding uitsluitend is:

• • Weigering door de verdachte tot schadevergoeding en/of

• • Vordering van een aanvullende maatregel gewenst

• • Voorgeleiding van de verdachte dient in beginsel te worden gevorderd

De twee eerstgenoemde gronden verwoorden beleidsuitgangspunten van het openbaar ministerie. Het beleid van het openbaar ministerie is daarnaast dat bij rauwelijks dagvaarden geen kale geldboetes worden gevorderd. De bovengenoemde beleidsmatige gronden om te dagvaarden kunnen op zich een onvoorwaardelijke gevangenisstraf slechts dan rechtvaardigen als het aantal sanctiepunten boven de geldboetegrens (30 sanctiepunten) uitstijgt. Is het aantal sanctiepunten lager dan dient omrekening naar geldboete plaats te vinden. Ook in die gevallen zal er echter geen sprake zijn van een kale geldboete; de eis omvat immers meer dan de geldboete alleen. Omrekening geschiedt in die situaties waarin sprake is van een zuiver beleidsmatige reden tot dagvaarden aldus:

De sanctiepunten voor commune en verkeersdelicten dienen te worden omgerekend naar een geldboete als het aantal sanctiepunten niet meer dan de geldboetegrens bedraagt. In de overige gevallen worden de sanctiepunten omgerekend naar gevangenisstraf. De sanctiepunten voor milieudelicten en economische delicten dienen te worden omgerekend naar geldboete.

Indien gedagvaard wordt omdat voorlopige hechtenis wordt gevorderd, worden de sanctiepunten omgerekend naar dagen gevangenisstraf.

Bij de beoordeling moet, naast bovengenoemde methodiek, rekening gehouden worden met de volgende bijzondere onderwerpen.

Indien er geen sprake is van schade kan de zaak zonder belemmering worden afgedaan. In het geval er wel schade is opgetreden en de geïndiceerde afdoening in principe tot het opleggen van een geldboete zou kunnen leiden, dient eerst de regeling van eventuele schade onderzocht te worden. Daarbij zijn de volgende situaties mogelijk:

Indien de schade is geregeld dient een korting verleend te worden op de strafmaat. Deze korting wordt zowel verleend in geval van een OM-afdoening, als op de eis ter terechtzitting. De hoogte van de korting is gerelateerd aan het betreffende delict en wordt uitgedrukt in strafpunten. Het aantal strafpunten dat de korting bedraagt wordt berekend door het bedrag dat de verdachte heeft betaald aan de regeling van de schade te delen door 100. Dit komt bij geldboetes overeen met een korting op het bedrag ter grootte van 25 % van het bedrag van de schadevergoeding. Indien na verrekening voor het betreffende delict korting ‘over’ zou blijven, kan geen overheveling naar andere delicten binnen de strafzaak plaats vinden.

In geval de verdachte financiële inspanningen heeft verricht waarmee de gevolgen van het delict ongedaan zijn gemaakt, worden deze beschouwd als vorm van schadevergoeding en leiden op dezelfde wijze tot korting op de strafmaat.

(Indien de omvang van de schadevergoeding zodanig was dat daardoor geen strafpunten resteren, dient dit geboekt te worden als transactie (conform art. 74 Wetboek van Strafrecht) met bijzondere voorwaarde schadevergoeding, zodat reeds aan de transactievoorwaarden is voldaan.)

In geval van een niet betaalde transactie of als een taakstraftransactie niet of onvolledig is uitgevoerd dient gedagvaard te worden. De relatieve aantrekkelijkheid op een transactieaanbod in te gaan dient bij de formulering van de eis ter terechtzitting bevestigd te worden. De eis zal daartoe 20% hoger dienen te zijn dan de aangeboden transactie of – bij een gedeeltelijke uitgevoerde taakstraf – 20% hoger dan het aantal niet uitgevoerde uren. Hiermee wordt enigszins afgeweken van hetgeen voor enkele feiten in de richtlijn ‘Uitgangspunten transactiebeleid misdrijven’ was gesteld. Een verhoging met 20% sluit echter beter aan bij de praktijk.

(In genoemde richtlijn wordt gesteld dat het transactiebedrag 20% lager dient te zijn dan het boetebedrag. Dit houdt, zuiver rekenkundig gezien, in dat het boetebedrag derhalve 25% hoger is dan het transactiebedrag.)

In het kader van een AU-procedure wordt een eventuele geldtransactie in beginsel, al dan niet door de politie, aangeboden tegen het OM-tarief, eventueel vergezeld van een ‘voorwaardelijke’ dagvaarding. Lijkt een zaak in aanmerking te komen voor een taakstraftransactie, dan wordt aan de verdachte een uitnodiging voor een officierszitting verstrekt.

NB Een transactie kan alleen worden aangeboden indien voldaan is aan de voorwaarden ten aanzien van de schaderegeling.

De eis ter terechtzitting in geval van een rauwelijkse dagvaarding bestaat in geval de verdachte een natuurlijk persoon betreft in principe niet uit een ‘kale’ geldboete. Het eisen van een geldboete dient slechts plaats te vinden in combinatie met een bijkomende straf of maatregel. In sommige gevallen echter kan een behandeling van de zaak op een openbare terechtzitting geïndiceerd zijn, zodat de rechter of officier zich een beter oordeel over de persoon van de verdachte kan vormen. Denkbaar is dat dan aan de eis geen voorwaardelijke gevangenisstraf hoeft te worden gekoppeld, maar dat de eis alsdan beperkt kan blijven tot het vorderen van uitsluitend een geldboete (en vervangende hechtenis). In geval slechts economische delicten en/of milieudelicten worden beoordeeld zal, gezien het karakter van dergelijke feiten over het algemeen een geldtransactie worden aangeboden (of via strafbeschikking in de vorm van geldboete worden opgelegd). Indien volgens de richtlijnen de zaak aan de rechter voorgelegd dient te worden, kan bij deze delicten over het algemeen worden volstaan met een kale geldboete. Ook indien de verdachte een rechtspersoon is, kan bij rauwelijkse dagvaarding een kale geldboete worden gevorderd.

Indien het aantal sanctiepunten niet boven de werkstrafgrens uitstijgt dient indien er geen contra-indicaties tegen een dergelijke straf zijn een taakstraf te worden geëist. Is het aantal sanctiepunten hoger dan de werkstrafgrens dan dient een gevangenisstraf te worden geëist tenzij er een duidelijke indicatie is voor een leerstraf of een combinatie van leerstraf en werkstraf.

Indien tijdens de beoordeling blijkt dat beoordelingsgegevens ontbreken wordt aanvullende informatie gevraagd. Indien ondanks redelijke inspanningen de betreffende informatie blijft ontbreken dient de betreffende beoordelingsfactor zo min mogelijk invloed op de beoordeling te hebben. Dit houdt in de praktijk in dat een beoordelingsfactor dan op een standaard wijze wordt beantwoord (voordeel verdachte). In de richtlijnen is daartoe bij iedere beoordelingsfactor het dan te gebruiken antwoord aangegeven.