Besluit experiment prestatiebekostiging hoger onderwijs

De instelling wordt ten eerste gevraagd het huidige instellingsprofiel te beschrijven, waarbij onderscheid wordt gemaakt naar de profieldimensies onderwijs, onderzoek en valorisatie. Het is aan de instelling om aan te geven welke dimensies men in welke mate relevant acht voor het instellingsprofiel.

De RC vraagt ten tweede aan de instelling om in het voorstel aan te geven welke strategische afwegingen ten grondslag liggen aan de in de profielbeschrijving en het voorstel voor de prestatieafspraak neergelegde keuzes. Desgewenst kan een instelling bestaande documenten benutten.

Ten derde wordt de instelling uitgenodigd om aan te geven welke aanscherpingen of wijzigingen men wil aanbrengen in het profiel van de instelling. De RC vraagt de instelling om aan te geven:

• • de ambities voor onderwijs, onderzoek en/of valorisatie uitgedrukt in kwantitatieve en kwalitatieve doelstellingen, die tijdens de review in 2016 kunnen worden geëvalueerd.

• • de voornemens met betrekking tot het bijstellen van het onderwijs- en onderzoekaanbod met het oog op het nagestreefde profiel.

Het staat de instelling vrij om bij de drie hierboven aangegeven elementen van het instellingsvoorstel al dan niet gebruik te maken van indicatoren. Ter ondersteuning van de instellingen reikt de RC op haar website (www.rchoo.nl) een groslijst van indicatoren aan voor elk van de drie profieldimensies en voor de context van de instelling. Tevens is op de website van de RC relevante achtergrondinformatie voor de instellingen beschikbaar.

Ook kan de instelling zelf beslissen of men de door de RC aangereikte informatie wel of niet wil gebruiken en/of men eigen indicatoren wenst te hanteren. Uitgezonderd zijn de «verplichte indicatoren3 voor onderwijs (onderwijskwaliteit en studiesucces; voor de exacte definitie van deze indicatoren zie website RC) zoals vastgelegd in de hoofdlijnenakkoorden met de universiteiten en hogescholen en de daarbij afgesproken keuzevrijheden (zie ook paragraaf 3.2). Voor deze indicatoren geldt dat zij in elk voorstel aan de orde moeten komen. In het geval dat de instelling voor eigen indicatoren kiest, vraagt de RC een adequate beschrijving per indicator en een validering van de bijgeleverde empirische informatie.

De RC vraagt instellingen aan te geven hoe de relevante stakeholders (zoals bijvoorbeeld werkgevers, studenten, docenten en onderzoekers) zijn betrokken bij de besluitvorming over de prestatieafspraak.

Het beoordelingskader is samengesteld uit drie criteria die in deze paragraaf nader worden uitgewerkt:

• • ambitieniveau en realiteitsgehalte (3.2);

• • aansluiting bij gewenste ontwikkelingen op stelselniveau (3.3);

• • uitvoerbaarheid (3.4).

De RC zal zich een oordeel vormen over de instellingsvoorstellen aan de hand van deze drie criteria en zal dat oordeel tot uitdrukking brengen in drie daarop betrekking hebbende ordinale vijfpuntsschalen.

De RC zal haar beoordeling van de criteria uitvoeren op instellingsniveau. Omdat profilering echter soms juist ook op een lager aggregatieniveau plaatsvindt, wil de RC hier ruimte voor bieden. Als instellingen voorstellen en plannen concreet maken op het niveau van opleidingen, faculteiten, schools of sectoren zal de RC de betreffende informatie in haar oordeel betrekken.

Zoals in de inleiding aangegeven, zal de RC oordelen over de volgende twee vragen:

• • Is er sprake van een adequaat voorstel voor een prestatieafspraak?

• • Komt de instelling in aanmerking voor extra – en zo ja, hoeveel – geld uit het «selectieve budget»?

Bij beide oordelen zal de RC hetzelfde beoordelingskader hanteren, zij het dat er bij de eerste vraag geen beoordeling plaatsvindt op het derde criterium uitvoerbaarheid. Daarnaast zal de RC de drie criteria bij de twee oordelen verschillend wegen.

De RC zal bij haar oordeelsvorming over de prestatieafspraken tot een positief oordeel komen als op het eerste (ambitieniveau en realiteitsgehalte) en tweede (aansluiting bij gewenste stelselontwikkelingen) criterium ten minste een 3 wordt gescoord op de hierna te presenteren vijfpuntsschalen. Er vindt geen beoordeling plaats op het derde criterium (uitvoerbaarheid).

Daarnaast zal de RC tot een positief oordeel komen wanneer instellingen die een 2 scoren op het tweede criterium «aansluiting», dat kunnen compenseren met een score 4 of 5 op het eerste criterium «ambitie en realiteitsgehalte». Dit biedt ruimte aan instellingen die een brede en vergaande kwaliteitsverbetering als eerste prioriteit kiezen.

Bij de oordeelsvorming over een mogelijke toekenning uit het selectieve budget geldt dat de scores op elk van de drie criteria tenminste een 3 zullen moeten zijn. Daarnaast zal bij deze beoordeling het criterium «aansluiting bij gewenste ontwikkelingen op stelselniveau» relatief zwaar wegen. De RC hanteert daarbij de volgende verdeling:

• • ambitieniveau en realiteitsgehalte: 25%

• • aansluiting bij gewenste ontwikkelingen op stelselniveau: 50%

• • uitvoerbaarheid: 25%.

Instellingen hoeven geen apart plan in te dienen voor het selectieve budget. Wel kan een instelling desgewenst zelf onder de aandacht brengen voor welke ambities of voornemens men in het bijzonder de middelen wil aanwenden. De RC zal adviseren hoe het selectieve budget wordt verdeeld over de voorstellen die aan de minimumvoorwaarden voldoen en die het beste scoren op de gewogen criteria.

Zoals in het hoofdlijnenakkoord met de hogescholen is afgesproken, is een deel van het selectieve budget ook beschikbaar voor instellingen die zich nadrukkelijk onderscheiden ten opzichte van andere instellingen in termen van ambitie of aanhoudend bewezen (onderwijs)kwaliteit. De RC vertaalt dat in een 5-score op het eerste criterium.

Bij de universiteiten zal de RC er nadrukkelijk op letten dat bij de beoordeling niet alleen de voorgenomen ambitie maar ook de past performance expliciet wordt meegenomen.

Daarbij blijft gelden dat er aanknopingspunten moeten zijn voor aansluiting bij de nagestreefde stelselontwikkelingen en dat sprake moet zijn van voldoende uitvoerbaarheid.

Bij haar advies over de hoogte van het toe te kennen bedrag zal de RC rekening houden met de omvang van de instelling (in termen van studentenaantallen), maar de kwaliteit van de voorstellen zal leidend zijn.

De instellingen die middelen krijgen uit het selectieve budget worden hiermee in staat gesteld de door hen voorgestelde plannen sneller uit te voeren en de gestelde ambities eerder te realiseren, te intensiveren of te verdiepen. Bij de midtermreview in 2014 zal een lichte toets plaatsvinden om te bepalen of de middelen effectief zijn ingezet en of de plannen van de grond zijn gekomen.

Ten minste de helft van het selectieve budget voor het hbo is beschikbaar voor inhoudelijke zwaartepuntvorming. Een cruciale conditie in dit verband is dat de selectieve middelen slechts beschikbaar komen wanneer de basiskwaliteit van alle bacheloropleidingen van de hogeschool volgens NVAO-oordelen op orde is.

Instellingen die aan de minimumeisen voldoen ontvangen een bijdrage uit het selectieve budget

Zoals in dit beoordelingskader is opgenomen, komen uitsluitend instellingen met een score van minimaal een drie op alle drie de beoordelingscriteria in aanmerking voor het selectieve budget. Alle instellingen die drie maal een score van drie hebben, kwalificeren zich, en zullen ook daadwerkelijk een bedrag ontvangen uit het selectieve budget. De relatieve omvang van het bedrag is hoger is voor de beste voorstellen. Er wordt dus gewerkt met een verdeelmodel.

In de hoofdlijnenakkoorden is afgesproken dat in het hbo tenminste 50% van het selectieve budget wordt afgezonderd voor zwaartepuntvorming). Zwaartepuntvorming kan in de vorm van Centres of Expertise, maar ook andere manieren van zwaartepuntvorming zijn mogelijk. Voor de Centres of Expertise is in principe een bedrag van € 1 mln per jaar beschikbaar (per Centre).

De andere 50% is bedoeld voor differentiatie van het onderwijs en wordt verdeeld zoals in het voorstel hierboven aangegeven. Gegeven de ingediende voorstellen kan de reviewcommissie in beperkte mate van die 50%–50%-verdeling afwijken.

Zoals in het beoordelingskader opgenomen gelden voor een Centre of Expertise in elk geval de volgende voorwaarden:

• – Het CoE past in het profiel van de instelling; het gaat om integrale zwaartepuntvorming rond onderwijs en onderzoek, gebaseerd op de (economische) zwaartepunten in de regio.

• – Er is sprake van co-financiering en publiek-private samenwerking. Voor de CoE’s in de zorg en het onderwijs geldt de eis tot co-financiering niet als harde voorwaarde, wel is het een pre als er financiële publiek-private samenwerking is.

Gezien de korte termijn waarop de voorstellen moeten worden ingediend, kan een deel van de uitwerking in 2013 plaatsvinden. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om het maken van een business-plan, de concretisering van de private financiering en het opstellen van een begroting. Wel dient de instelling al in haar voorstel aannemelijk te maken dat het perspectief dusdanig is dat zij in 2013 aan deze voorwaarden kan voldoen.

De reviewcommissie zal een aantal experts vragen om, voortbouwend op de ervaringen van de commissie-Van Staalduinen, de voorgestelde Centres of Expertise te beoordelen. Daarbij gaat het om experts uit private en publieke sectoren. Deze experts maken een pre-advies voor de reviewcommissie. Zij geven daarbij ook aan wat per Centre aandachtspunten zijn die de instellingen in de loop van 2013 nog verder zullen moeten uitwerken.

Zoals ook in het beoordelingskader is aangegeven, geldt specifiek voor het hoger agrarisch onderwijs (hao) dat met de selectieve middelen verder inhoud wordt gegeven aan het vervolgtraject in het verlengde van het sectorplan hao.

Het criterium «ambitieniveau en realiteitsgehalte» wordt gedefinieerd als de mate waarin de instelling een verbetering van haar (activiteiten en) prestaties nastreeft, waarbij tegelijkertijd aannemelijk wordt gemaakt dat de ambitie te realiseren is. Van belang is dat er evenwicht is tussen de nagestreefde activiteiten en prestaties enerzijds en de kans op verwezenlijking daarvan anderzijds.

De RC zal geformuleerde ambities primair bezien in relatie tot de context en historie van de betreffende instelling. Zij zal in het recente verleden gemaakte strategische keuzes en gerealiseerde verbeteringen bij haar oordelen betrekken. Ook het handhaven van een al bestaand hoog prestatieniveau kan als ambitieus gelden. De RC spoort de instellingen aan om deze punten, waar relevant, in het voorstel onder de aandacht van de RC te brengen.

De voorstellen zullen in ieder geval een concrete beschrijving moeten bevatten van de voornemens en beoogde resultaten voor 2015, omdat de RC na 2015 haar eindadvies zal geven. Dit laat onverlet dat de instelling een ambitie voor de langere termijn kan formuleren.

De vrijheidsgraden voor de instelling bij het formuleren van haar ambities verschillen voor onderwijs, onderzoek en valorisatie. Hierna wordt nader op deze verschillen ingegaan.

Instellingen worden uitgenodigd om kort een algemene karakterisering van (hun benadering van) het onderwijs te geven om zo het profiel van de instelling op deze dimensie te kenschetsen. Daarbij geven instellingen aan hoe zij aandacht besteden aan intensivering van het onderwijs, verbetering van het rendement van hun opleidingen, het terugdringen van uitval en studie-switch, het tot stand brengen van een meer ambitieuze en minder vrijblijvende studiecultuur en het verbeteren van de docentkwaliteit.

Universiteiten worden opgeroepen in het verlengde van het rapport van de commissie-Veerman aan te geven in welke mate en op welke wijze zij aandacht besteden aan academische vorming. Daarnaast wordt hen gevraagd te beschrijven hoe zij meer differentiatie in het onderwijs zullen realiseren.

Ook hogescholen staan voor een tweeledige opdracht: én de kwaliteit van de bachelor-opleidingen omhoog brengen én meer differentiatie in het onderwijsaanbod bewerkstelligen. Daarbij hoort ook de versterking van het praktijkgericht onderzoek als kwaliteitsimpuls voor het onderwijs.

Voor «onderwijskwaliteit en studiesucces» zijn in de hoofdlijnenakkoorden afspraken gemaakt over indicatoren waarop instellingen ambities zullen formuleren: uitval, rendement, switch, docentkwaliteit, onderwijsintensiteit, kwaliteit of excellentie. Daarnaast zullen de voorstellen ook concrete doelstellingen bevatten met betrekking tot de indirecte kosten. Universiteiten en hogescholen hebben de vrijheid om bij enkele indicatoren eigen definities te hanteren, mits beargumenteerd en gevalideerd. Dit laat onverlet dat een instelling desgewenst aanvullende indicatoren in deze profieldimensie kan kiezen.

De RC onderkent overigens dat er een spanningsveld kan bestaan tussen de indicatoren onderling. Zo wordt in het hoofdlijnenakkoord met de HBO-raad gesteld dat de partijen zich bewust zijn van de spanning die bestaat tussen de noodzaak de bachelorstandaard te verhogen, terwijl de kwaliteit van de instroom onder druk staat en het studiesucces moet toenemen. Bij de beoordeling van de prestatieafspraken zal rekening worden gehouden met dit trilemma. In het hoofdlijnenakkoord met de VSNU is als randvoorwaarde opgenomen dat de verbetering van het rendement niet ten koste mag gaan van de kwaliteit en het eindniveau van de opleidingen. Een hoge ambitie op de ene indicator kan gepaard gaan met een minder hoge ambitie op een andere indicator. In de hoofdlijnenakkoorden is expliciet aangegeven dat instellingen op dit punt ruimte hebben om eigen keuzes te maken.

Tevens zal de RC rekening houden met het tijdstip waarop veranderende wet- en regelgeving met betrekking tot bijvoorbeeld selectie in het hoger onderwijs, toelatingsvoorwaarden mbo-hbo, doorstroom hbo-wo en vervroeging van de aanmelddatum operationeel is.

Voor excellentie in onderwijs zal de RC twee benaderingen hanteren. Ten eerste kan de instelling als indicator de deelnamepercentages van studenten aan excellentietrajecten gebruiken. Het kan daarbij gaan om al in het kader van het lopende Sirius Programma gehonoreerde of nog door de instelling te ontwikkelen trajecten. In het laatste geval dienen deze trajecten nadrukkelijk onderdeel te zijn van het instellingsvoorstel en is externe validering van het excellente karakter van het programma vereist om bij gebruik als indicator overtuigend te zijn. Daartoe moet een dergelijk te ontwikkelen excellentietraject uiterlijk in 2013 beoordeeld zijn door de commissie van leading experts van het Sirius Programma. De RC zal met deze commissie hier afspraken over maken.

Ten tweede wordt de instelling de mogelijkheid geboden te kiezen voor de twee andere voor onderwijskwaliteit benoemde indicatoren NSE-oordeel4 en goed/excellentscore NVAO.

Tot slot wordt hogescholen en universiteiten gevraagd aan te geven welke keuzes men heeft gemaakt. Zijn er delen van het onderwijsaanbod die de instelling wil afbouwen, bijstellen of uitbreiden?

De RC zal haar beoordeling op het criterium «ambitieniveau en realiteitsgehalte» tot uitdrukking brengen via een score op de volgende vijfpuntsschaal. Deze schaal zal de RC gebruiken voor een integraal oordeel over het ambitieniveau van het voorstel.

In diverse documenten (strategische agenda, hoofdlijnenakkoorden, Innovatiecontracten en «Human Capital Agenda’s» in de topsectoren, Masterplan Bèta en Technologie, sectorplannen, EU-programma’s «Horizon 2020» en «Erasmus for all») zijn wensen voor de toekomstige ontwikkeling van het hoger onderwijs, het onderzoek en de valorisatie vastgelegd. Deze documenten zijn in bijlage 1 samengevat. Deze vormen de basis voor het tweede criterium. De RC zal een oordeel geven over de mate waarin de voorstellen aansluiten bij twee hoofdprioriteiten: zwaartepuntvorming en differentiatie van het onderwijs. Met name voor zwaartepuntvorming is van belang dat door de instellingen wordt ingespeeld op de in bijlage 1 benoemde punten.

Zoals hiervoor aangegeven, zal de RC dit criterium relatief zwaar laten wegen bij de advisering over de eventuele toekenning van financiële middelen uit het selectieve budget.

De RC zal elk instellingsvoorstel beoordelen op:

• • de mate waarin wordt aangesloten op een of beide hoofdprioriteiten (zwaartepuntvorming en differentiatie van het onderwijs) en

• • hoe dit tot uitdrukking komt in de nagestreefde profielen.

Een belangrijk doel van profilering, zoals aan de orde gesteld in de genoemde beleidsdocumenten, is dat de individuele instelling, gegeven de context en historie van de instelling, scherpe keuzes maakt die de doelmatigheid en kwaliteit van het onderwijs en onderzoek kunnen verhogen. De RC zal in haar oordeelsvorming meewegen of een instelling concrete en zichtbare stappen zet zoals afbouw, concentratie of krachtenbundeling. De RC zal daarbij in ogenschouw nemen of voorstellen consequenties hebben voor andere instellingen en/of er overlap aanwezig is met het aanbod van veel andere instellingen.

De RC hecht grote waarde aan instellingsoverstijgende afspraken. Deze zal zij in het oordeel nadrukkelijk meenemen, mits zichtbaar gemaakt in de voorstellen van alle betrokken instellingen.

Daarnaast zal de RC rekening houden met het type instelling en haar context. Zo zal een monosectorale pabo minder vergaand kunnen aansluiten bij differentiatie en zwaartepuntvorming dan een brede grote hogeschool.

De RC zal haar beoordeling op het criterium «aansluiting bij nagestreefde ontwikkelingen op stelselniveau» tot uitdrukking brengen via de score op de volgende vijfpuntsschaal:

Het derde door de RC te hanteren criterium betreft de «uitvoerbaarheid» van een instellingsvoorstel. Dit criterium wordt uitsluitend betrokken bij de beoordeling ten behoeve van het selectieve budget.

Bij het criterium «uitvoerbaarheid» gaat het de RC erom in hoeverre de instelling in haar voorstel aannemelijk maakt dat zij het nagestreefde profiel kan realiseren. Daarom zou de instelling – beknopt, maar zo concreet mogelijk – dienen aan te geven hoe zij zich voorneemt de ambities waar te maken.

Daarbij is het onder meer van belang dat de instelling aandacht besteedt aan:

• • de samenhang tussen de voorgenomen ambities, de te nemen beslissingen en de in te voeren maatregelen;

• • recente succesvolle initiatieven die aansluiten bij de geformuleerde ambities;

• • de beschikbare capaciteit en middelen;

• • de verankering in de instelling(strategie), alsmede een duurzame consistente aanpak.

De RC zal hierbij bijzondere aandacht besteden aan de voornemens met betrekking tot zwaartepuntvorming en differentiatie.

De RC zal haar beoordeling op het criterium «uitvoerbaarheid» tot uitdrukking brengen via een score op de volgende vijfpuntsschaal:

De negen topsectoren hebben gezamelijk het Masterplan Bèta en Technologie (MB&T) opgesteld. De langetermijnambitie (2025) is dat 40% van alle afgestudeerden een bèta- en technologische opleiding heeft genoten. Als onderdeel van deze ambitie stellen de topsectoren zich als doel om gedurende een langere periode minstens 40.000 bèta-technologische mensen per jaar extra aan te trekken door opleiding en zijinstroom.

Naast deze verhoging is ook een kwaliteitsslag nodig in het onderwijs en de beroepsbevolking. In het masterplan zijn vier inhoudelijke speerpunten geïdentificeerd voor het bepalen van concrete actiepunten:

• • Speerpunt 1: Grotere instroom van bèta- technologiegediplomeerden in de topsectoren

• • Speerpunt 2: Continue afstemming onderwijs – arbeidsmarkt

• • Speerpunt 3: Binden, boeien en ontwikkelen van bèta- en technische mensen

• • Speerpunt 4: Vergroot het internationaal perspectief op de arbeidsmarkt

Het MB&T is overkoepelend en aanvullend op de HCA’s van de topsectoren en vele bestaande programma’s. Het plan wordt gezamenlijk uitgevoerd door de topsectoren, het onderwijs en de overheid.