Internationaal Belastingrecht, inlichtingenuitwisseling BTW

In 1977 is het eerste Europese rechtsinstrument voor de fiscale wederzijdse bijstandsverlening tot stand gekomen, de Richtlijn 77/799/EEG (de zogenoemde ‘Bijstandsrichtlijn’). Deze was vanaf 1979 niet alleen meer van toepassing voor de directe belastingen, maar ook voor de indirecte belastingen.

Vervolgens is in 1992 de Verordening (EEG) 218/ 92 (hierna ICT-Verordening) tot stand gebracht, als gevolg van de afschaffing op 1 januari 1993 van de fiscale grenzen binnen de Europese Unie voor de omzetbelasting en de accijnzen. Daarmee was ook de fysieke douanecontrole aan de binnengrenzen van de Europese Unie verdwenen. Intracommunautaire leveringen zijn vanaf 1 januari 1993 vrijgesteld van omzetbelasting indien de verkoper kan bewijzen dat de goederen de lidstaat van vertrek hebben verlaten en zijn klant in de staat van aankomst de omzetbelasting over de verwerving van de goederen heeft voldaan. Intracommunautaire verwervingen zijn belastbaar in de lidstaat van aankomst en de belasting wordt door de afnemer aangegeven in zijn periodieke BTW-aangifte.

De controle op een juiste en tijdige heffing van de omzetbelasting bij intracommunautaire transacties vindt plaats aan de hand van de administratie van de ondernemer. Om de BTW-opbrengsten van de lidstaten te garanderen en een gelijke behandeling van alle bedrijven te verzekeren, moeten de belastingdiensten van de lidstaten de gegevens in een andere lidstaat kunnen verifiëren. Dat gebeurde via de genoemde ICT-Verordening.

De effectiviteit van de uitwisseling viel echter tegen. Het bestaan van twee rechtssystemen voor de uitwisseling van gegevens over de BTW had overlap tot gevolg, naar het oordeel van de Europese Commissie. De uitwisseling van gegevens verliep daardoor te traag en te bureaucratisch, mede omdat te weinig rechtstreekse contacten tussen de belastingdiensten van de lidstaten mogelijk waren. Bovendien werd het vooraf op de hoogte stellen van de belastingplichtige van de uitwisseling van inlichtingen, waartoe de ICT-Verordening ruimte bood, als hinderlijk ervaren, zo bleek uit het evaluatierapport van de Europese Commissie van januari 2000. De Raad van de Europese Unie heeft daarom op 7 oktober 2003 tot stand gebracht de Verordening (EG) 1798/2003, betreffende de administratieve samenwerking op het gebied van de belasting over de toegevoegde waarde en tot intrekking van Verordening (EEG) 218/92 (PbEU L 264) waarin de gehele Europese bijstandsverlening op het gebied van de BTW is samengevoegd. De bepalingen van de Verordening 218/92 over de bijstandsverlening op het gebied van de ICT zijn in hoofdstuk V toegevoegd, en die van de Bijstandsrichtlijn zijn in hoofdstuk II van de Verordening verwerkt en aangepast aan de nieuwe inzichten. Daarnaast werd in hoofdstuk III opgenomen de bijstandsverlening door middel van administratieve notificatie (betekening van documenten en beschikkingen van de andere staat) en in hoofdstuk VI de bijzondere regeling betreffende de bijstandsverlening op het gebied van de E-Commerce.

De Verordening is later aangevuld met Verordening (EG) 1925/2004 tot vaststelling van nadere uitvoeringsvoorschriften over de automatisch uit te wisselen gegevenscategorieën.

De uitvoering van de Verordening zal worden begeleid door een subcomité van de Europese Commissie, het Permanent Comité voor de administratieve samenwerking (SCAC). Dat zal ook met de lidstaten gezamenlijk de werking van de Verordening evalueren door middel van een rapportage aan het Europese Parlement en de Raad.

Naast de hierboven genoemde wijzigingen bevat Verordening (EG) 1798/2003 ook een uitspraak aangaande de informatierechten die belastingplichtigen (natuurlijke personen) op grond van de Privacyrichtlijn hebben ten aanzien van de verwerking van gegevens door marktpartijen en overheid. Voor de uitwisseling van BTW-gegevens door de belastingdiensten kunnen deze rechten in bepaalde gevallen worden beperkt. Dit heeft gevolgen gehad voor de Nederlandse wetgeving terzake.

Nederland is op grond van de WIB verplicht de belastingplichtige die de te verstrekken gegevens geleverd heeft, door middel van een beschikking (kennisgeving) in kennis te stellen van voorgenomen verstrekking van inlichtingen op verzoek van andere staten en van voorgenomen spontane informatieverstrekking. Degene van wie de te verstrekken informatie afkomstig is, kan een bezwaar- en beroepsprocedure tegen de verstrekking starten. Als daar dringende redenen voor zijn kan deze kennisgeving ook achteraf worden verzonden.

In verband met de verplichting in de Verordening (EG) 1798/2003 om in bepaalde gevallen de informatie- en toegangsrechten ten aanzien van gegevens te beperken, moest ook de kennisgevingsprocedure van de WIB opnieuw worden bezien. Dat leidde ertoe dat deze niet meer van toepassing werd geacht op de wederzijdse bijstand op het gebied van de omzetbelasting die onder de Verordening valt. Artikel 8 en 11 van de WIB zijn wél gehandhaafd. Artikel 8 WIB verklaart de bepalingen van Hoofdstuk VIII van de AWR inzake de medewerking bij het verzamelen van inlichtingen en het doen van onderzoek ook voor de BTW van toepassing. Daarmee worden verschillen voorkomen tussen fiscale onderzoeken die op grond van de WIB worden ingesteld en onderzoeken die vallen onder de werkingssfeer van de Verordening (EG) 1798/2003. Artikel 11 WIB verklaart de sanctiebepalingen van hoofdstuk IX van de AWR van toepassing op de Verordening.

Bijstandsverlening met betrekking tot vormen van omzetbelasting, geheven op basis van andere internationale regelingen, zoals het WABB-Verdrag, valt wél onder de WIB.

De Verordening (EG) 1798/2003 (ook wel Bijstandsverordening BTW genoemd) beoogt te voldoen aan nieuwe behoeften op het gebied van administratieve samenwerking tussen EU-lidstaten. Dit gebeurt door het vaststellen van voorwaarden ten behoeve van de samenwerking tussen de lidstaten onderling, en de lidstaten en de Commissie. Doel daarvan is een betere uitvoering van de BTW-regelgeving. De rechten en plichten van de betrokken partijen worden duidelijker omschreven. Volgens de preambule bij de Verordening zijn er tussen de EU-lidstaten te weinig rechtstreekse contacten op decentraal niveau en wordt er te weinig informatie automatisch of spontaan uitgewisseld. Vandaar de noodzaak van duidelijkere en meer dwingende voorschriften, zoals die in de Verordening (EG) nr. 1798/2003 gestalte krijgen. Deze Verordening is per 1 januari 2004 van kracht geworden (art. 1 Vo).

De Verordening (EG) 1798/2003 bevat een lijst met definities van de verschillende termen. Daaronder is ook een opsomming van de bij de bijstandsverlening betrokken «bevoegde instanties» van de lidstaten. Voor Nederland is de bevoegde instantie de Minister van Financiën. De beleidsmatige taken met betrekking tot de administratieve samenwerking op BTW-gebied worden in de praktijk echter uitgevoerd door het Team Internationaal van het Directoraat generaal der Belastingen (hierna: DGBel, t.i.). De uitvoeringstaken zijn belegd bij onderdelen van de Belastingdienst.

Hieronder worden een aantal termen gedefinieerd die nuttig zijn voor een goed begrip van de verordening:

• 1. het ‘centraal verbindingsbureau’ draagt de verantwoordelijkheid voor de contacten met de andere lidstaten op het gebied van de administratieve samenwerking;

• 2. de ‘verbindingsdienst’ is elk ander bureau dan het centrale verbindingsbureau dat een specifieke territoriale of functionele bevoegdheid bezit en dat door de bevoegde autoriteit is aangewezen om rechtstreeks inlichtingen uit te wisselen;

• 3. de ‘bevoegde ambtenaar’ is een ambtenaar die door de bevoegde autoriteit is aangewezen om rechtstreeks inlichtingen uit te wisselen;

• 4. de ‘verzoekende autoriteit’ is het centrale verbindingsbureau, een verbindingsdienst of elke bevoegde ambtenaar van een lidstaat die namens de bevoegde autoriteit om bijstand verzoekt;

• 5. de ‘aangezochte autoriteit’ is het centrale verbindingsbureau, een verbindingsdienst of elke bevoegde ambtenaar van een lidstaat die namens de bevoegde autoriteit om bijstand wordt verzocht;

Naast deze verschijningsvormen van het begrip ‘bevoegde autoriteiten’ worden in een aantal bepalingen ook de ‘lidstaten’ als instanties opgevoerd. Die term is niet nader gedefinieerd, maar uit de context van die bepalingen blijkt dat die term telkens is gebezigd als naast de bevoegde autoriteiten voor de inlichtingenuitwisseling ook andere onderdelen van het bestuursapparaat van de lidstaten dienen te worden ingeschakeld, zoals automatiseringscentra, gegevensbanken, de klantbehandeling, of eventuele administratieve eenheden die ressorteren onder andere ministeries.

Aan de wederzijdse bijstand op het gebied van de BTW kan op verschillende manieren uitvoering worden gegeven. In de volgende onderdelen worden deze vormen van bijstand uiteengezet. De praktische routing is opgenomen in hoofdstuk 3.

De Verordening (EG) 1798/2003 voorziet in het opslaan en uitwisselen van inlichtingen over intracommunautaire transacties. Daartoe zijn de bepalingen van de inmiddels ingetrokken Verordening (EG) 218/92 overgenomen. Elke lidstaat houdt een elektronische gegevensbank bij waarin hij de inlichtingen opslaat en verwerkt voor een periode van ten minste vijf jaar, te rekenen vanaf het einde van het kalenderjaar waarin toegang tot de inlichtingen moet worden verleend. De elektronische gegevensbank bevat inlichtingen omtrent BTW-identificatienummers en intracommunautaire transacties. In Nederland worden de gegevens omtrent BTW-identificatienummers bijgehouden door de regiokantoren. Deze gegevens stellen de lidstaten in de gelegenheid de juistheid en de geldigheid van de Nederlandse BTW-identificatienummers vast te stellen.

De gegevens omtrent intracommunautaire transacties zijn afkomstig van de opgaven intracommunautaire leveringen, welke eens per kwartaal worden ingediend door ondernemers die dergelijke leveringen verrichten. Deze gegevens stellen de lidstaten in staat inzicht te verkrijgen omtrent de waarde van de intracommunautaire verwervingen verricht door hun ondernemers. Omgekeerd heeft de Nederlandse belastingadministratie toegang tot bovengenoemde elektronische gegevensbanken van de andere lidstaten. De lidstaten waarborgen de geheimhouding en het rechtmatig gebruik van de inlichtingen in hun staat. In Nederland is het CLO verantwoordelijk voor de juistheid van de gegevens in de elektronische gegevensbank.

Op 1 juli 2003 is de Richtlijn 2003/38/EG met betrekking tot de heffing over elektronisch verleende diensten, waaronder radio- en televisie-omroepdiensten (hierna de E-Commerce richtlijn) in werking getreden.

Ondernemers van buiten de Europese Unie die in de Unie hun diensten willen aanbieden aan particulieren, kunnen zich als belastingplichtige laten registreren in de lidstaat van hun keuze, en aldaar aangifte doen. De belastingheffing dient echter op grond van de E-Commerce richtlijn plaats te vinden in de lidstaten waar de afnemers wonen (de lidstaat van verbruik). De Verordening (EG) 1798/2003 regelt in de artikelen 29 tot en met 32 de wijze waarop de lidstaten op dit onderwerp met elkaar moeten samenwerken. In Nederland is op grond van het besluit van de Staatssecretaris van Financiën van 21 juli 2003, nr. CPP 2003/1788 M Belastingdienst /Limburg/kantoor Buitenland te Heerlen met de uitvoering van deze speciale regeling belast.

Wanneer een derde land gegevens levert aan de bevoegde autoriteit van een lidstaat, kunnen deze door de ontvangende lidstaat worden doorgegeven aan de bevoegde autoriteiten van andere lidstaten die geïnteresseerd zouden kunnen zijn en aan de autoriteiten die erom verzoeken. Dit voor zover de eventuele andere bijstandsregelingen met het derde land in kwestie dat toelaten. Aan derde landen kunnen voorts op basis van wederkerigheid BTW-gegevens worden doorgezonden, die zijn verkregen van andere lidstaten, mits dat derde land zich ertoe verplicht heeft bijstand te verlenen bij het bijeenbrengen van bewijsmateriaal omtrent mogelijke onrechtmatige verrichtingen. Daarvoor is toestemming nodig van de gegevensverstrekkende lidstaat. Die moet daarbij zijn nationale wetgeving terzake van de overdracht van gegevens naar derde landen in acht nemen (art. 36 Vo). Nederland zal tot doorzending van de gegevens aan derde landen overgaan indien de voorwaarden van artikel 36 Vo zijn vervuld.

In de Verordening (EG) 1798/2003 is de verplichting opgenomen om op verzoek stukken aan belanghebbenden te laten uitreiken door de bevoegde autoriteiten van het land waar de betrokkene woont (notificatie). De stukken die worden bedoeld zijn akten en beslissingen van de belastingadministratie die betrekking hebben op de BTW. Het uitreiken of doen uitreiken van stukken die van de autoriteiten bedoeld in de betreffende bepalingen afkomstig zijn, geschiedt met inachtneming van de regels en formaliteiten welke voor overeenkomstige betekeningen in het ontvangende land van kracht zijn (art. 14 Vo).

De verzoeken om administratieve notificatie moeten de aard van de te betekenen stukken vermelden, en de naam, adres woonplaatsgegevens en alle informatie die nodig is voor het bepalen van de geadresseerde (Art.15 Vo).

In Nederland betekent dit dat de uitreiking in het algemeen kan geschieden per post. Alleen op uitdrukkelijk verzoek van de buitenlandse autoriteit worden de bescheiden uitgereikt door een ambtenaar. Het CLO is verantwoordelijk voor de bijstand door middel van notificatie.

De lidstaten en de Commissie onderzoeken en evalueren gezamenlijk de werking van de Verordening teneinde haar te verbeteren. Daartoe verstrekken de lidstaten de Commissie alle benodigde gegevens, inclusief de statistische gegevens die zij gezamenlijk hebben afgesproken, voor zover die gegevens verkrijgbaar zijn en de verstrekking geen onoverkomelijke administratieve lasten oplevert. Wanneer dat voor de beoordeling van de effectiviteit van de administratieve samenwerking noodzakelijk is, kunnen ook alle andere op de BTW-heffing betrekking hebbende gegevens worden verstrekt. Deze informatie wordt door de Commissie aan andere lidstaten verspreid (art. 35 Vo).

Om de drie jaar rapporteert de Commissie aan het Europese Parlement en aan de Raad over de uitvoering van deze verordening. De lidstaten delen de tekst van hun bepalingen van intern recht mee die zij op het onder de verordening vallende gebied vaststellen (art. 45 Vo).

Verdergaande verplichtingen inzake wederzijdse bijstand welke voortvloeien uit andere rechtsbesluiten blijven onaangetast (art. 46, lid 1 Vo).

Bilaterale regelingen voor de onder de verordening vallende aangelegenheden moeten aan de Commissie worden gemeld. De Commissie stelt de andere lidstaten op de hoogte. Nederland heeft dergelijke bilaterale regelingen nog niet afgesproken.

Een voorstel tot een verzoek om bijstand aan het buitenland moet worden gezonden aan de bevoegde autoriteit:

CLO Nederland

Postbus 59395

1040 KJ Amsterdam

Telefoon: 020–6874280

Fax: 020–6874240

E-mail: CLO Nederland Amsterdam_Postbus

De communicatie tussen CLO Nederland en de regiokantoren vindt bij voorkeur plaats door middel van e-mailverkeer.

De modellen voor het inlichtingenuitwisseling BTW zijn te vinden op Belastingnet/Primair proces/Internationale Administratieve Samenwerking.

Het CLO toetst of het binnenlandse verzoek valt binnen de in Nederland bestaande wettelijke mogelijkheden en of het voldoet aan de Verordening (EG) 1798/2003. De toetsing omvat onder meer de volgende criteria:

• – het verzoek moet vallen binnen de zakelijke reikwijdte van de Verordening;

• – het verzoek moet voldoende individualiseerbaar zijn (geen ‘fishing expeditions’);

• – er moet een heffingsbelang bestaan;

• – de gebruikelijke eigen bronnen moeten eerst zijn geraadpleegd, althans voor zover dat het resultaat niet in gevaar zou brengen (de ‘uitputtingsregel’);

• – er moet een juridische wederkerigheid bestaan. Dat wil in dit verband zeggen dat Nederland zelf overeenkomstige bijstand aan de andere staat moet kunnen en willen verlenen.

Ook wordt nagegaan of het betreffende land de gevraagde bijstand kan leveren, of het verzoek alle informatie bevat die nodig is voor een goed inzicht in de zaak in de aangezochte staat. Zo nodig zorgt het CLO voor een vertaling van het verzoek in de Franse, Duitse of Engelse taal.

Als een verzoek niet aan het buitenland wordt doorgezonden, wordt het verzoekende regiokantoor hiervan onder mededeling van de redenen in kennis gesteld.

Het CLO toetst het antwoord van de buitenlandse autoriteiten aan de bepalingen van de Verordening (de daarin gestelde voorwaarden, de daarin gemaakte voorbehouden, de juiste bevoegde autoriteiten) en aan eisen van volledigheid en duidelijkheid. Vervolgens zendt het CLO het verzoek door aan het betrokken regiokantoor. Het regiokantoor meldt de met het antwoord behaalde resultaten terug aan het CLO door middel van het meegezonden terugmeldingsformulier. Het CLO zorgt voor terugmelding van de in Nederland behaalde resultaten aan de desbetreffende buitenlandse bevoegde autoriteit.

Een buitenlandse bevoegde autoriteit dient een verzoek in bij het CLO. Het CLO toetst of het buitenlandse verzoek te beantwoorden is binnen de in Nederland bestaande wettelijke mogelijkheden en of het voldoet aan de Verordening (EG) 1798/2003. Ook deze toetsing omvat onder meer de volgende criteria:

• – het verzoek moet vallen binnen de zakelijke reikwijdte van de Verordening;

• – het verzoek moet voldoende individualiseerbaar zijn (geen ‘fishing expeditions’);

• – er moet een vermoeden aanwezig zijn van een heffingsbelang in de verzoekende staat;

• – de gebruikelijke eigen bronnen moeten in de andere staat eerst zijn geraadpleegd, althans voor zover dat het resultaat niet in gevaar zou brengen (de ‘uitputtingsregel’);

• – er moet een juridische wederkerigheid bestaan. Dat betekent in dit geval dat de verzoekende staat de gevraagde gegevens of soortgelijke gegevens ook aan Nederland zou kunnen en willen verstrekken.

Ten aanzien van het heffingsbelang in de verzoekende staat en de uitputtingsregel is in de jurisprudentie komen vast te staan dat deze slechts marginaal behoeven te worden getoetst.

Indien het buitenlandse verzoek op grond van de toetsing in behandeling kan worden genomen, zendt het CLO dit verzoek door naar het regiokantoor waar de behandeling zal plaatsvinden, tenzij de gevraagde informatie reeds bij het CLO voorhanden is. Indien nodig wordt het buitenlandse verzoek vertaald in het Nederlands. Verzoeken die opgesteld zijn in de Engelse, Franse of Duitse taal worden in beginsel niet vertaald.

Het CLO heeft met betrekking tot de behandeling van het buitenlandse verzoek bovendien de volgende taken:

• – onderzoek welke informatie al voorhanden is;

• – beoordeling welk regiokantoor met de uitvoering moet worden belast;

• – uitvoeren van een kwaliteitstoets op verzoeken en rapporten;

• – coördinatie, als er raakvlakken zijn met andere relevante aspecten,

• – zorg dragen voor eventuele vertalingen;

• – onderhouden van de contacten met de in het buitenland bevoegde autoriteiten, en

• – bewaking van de doorlooptijden.

Daarnaast worden de uit het buitenland ontvangen verzoeken ook geanalyseerd door het Centraal Punt BTW-fraude (CPB), dat een onderdeel vormt van het CLO. Als gevolg daarvan kan ook het CPB controleopdrachten uitzetten bij de regiokantoren.

In verband met de reguliere beantwoordingstermijn van 3 maanden, is het van belang een verzoek om bijstand uit het buitenland zo snel mogelijk te behandelen. Een snelle afhandeling door Nederland zal ook de bereidheid doen toenemen bij de buitenlandse bevoegde autoriteit om Nederlandse verzoeken snel te behandelen. Hetzelfde geldt voor de terugmelding van resultaten. Daarom is het van belang dat een verzoek om bijstand van het buitenland wordt beantwoord binnen een maand na ontvangst op het regiokantoor of binnen de nader door het CLO bepaalde termijn. Indien deze termijnen niet haalbaar zijn, stelt de behandelende dienst het CLO daarvan in kennis. Daarbij wordt aangegeven waarom het verzoek niet binnen de termijn kan worden behandeld, en wanneer beantwoording zal volgen. De voorzitter van het managementteam van het desbetreffende regiokantoor is verantwoordelijk voor een juiste en tijdige beantwoording van het verzoek.

De door de regiokantoren ingediende conceptantwoorden (ambtsberichten) worden door het CLO getoetst op volledigheid en juistheid en op de mogelijke aanwezigheid van zaken- of bedrijfsgeheimen.

Indien wordt besloten dat de inlichtingen niet kunnen worden verstrekt, stelt het CLO het behandelende kantoor en de verzoekende autoriteit daarvan in kennis. Daarbij wordt aangegeven waarom de inlichtingen niet kunnen worden verstrekt.

In principe kan bij het verstrekken van informatie worden volstaan met gewaarmerkte afschriften of fotokopieën. In de gevallen waarin geen andere mogelijkheid aanwezig is, kunnen originele stukken worden verstrekt. Is het noodzakelijk het origineel van een stuk te verstrekken, dan moet een afschrift of fotokopie van het stuk worden achtergehouden. Stukken uit een strafdossier worden in beginsel niet – ook niet in afschrift of fotokopie – bijgevoegd. Deze stukken kunnen wel worden verstrekt indien dit met toestemming van de betreffende justitiële autoriteiten geschiedt.

Een voorstel tot spontane verstrekking van gegevens aan het buitenland moet worden gezonden aan het CLO. Dat toetst het voorstel aan de hierboven genoemde criteria uit de Verordening en aan de criteria van volledigheid en begrijpelijkheid ten behoeve van de andere staat. Zonodig wordt de spontane melding vertaald in het Frans, Duits of Engels.

Ook een spontane melding uit het buitenland wordt getoetst aan de bepalingen van de Verordening en doorgezonden naar het desbetreffende regiokantoor van de Belastingdienst.

De ontvangen inlichtingen uit de melding worden ook bezien door het Centraal Punt BTW-fraude en kunnen aanleiding geven tot nadere onderzoeksopdrachten. Dat geldt ook voor de gegevens die op basis van automatische of gestructureerd automatische gegevensuitwisseling worden ontvangen.

Buitenlandse ambtenaar in Nederland

Een verzoek tot aanwezigheid van een buitenlandse ambtenaar op een Nederlands belastingkantoor of bij een onderzoek in Nederland maakt altijd deel uit van een verzoek om een bepaald onderzoek in te stellen ten behoeve van inlichtingenverstrekking op verzoek van het buitenland. Verzoeken tot aanwezigheid van buitenlandse ambtenaren, op belastingkantoren dan wel bij onderzoeken, worden in eerste instantie door het CLO getoetst. Dat geeft ook toestemming voor de aanwezigheid, in overleg met (de contactpersoon van) het betrokken regiokantoor.

Ter regeling van de praktische uitvoering van de aanwezigheid op het belastingkantoor en het onderzoek neemt het betreffende kantoor na machtiging door het CLO zo nodig contact op met de betrokken buitenlandse autoriteit.

Per geval wijst het CLO in overleg met de managementvoorzitter van het regiokantoor de ‘bevoegde ambtenaar’ aan, die de inlichtingen daadwerkelijk aan de bezoekende ambtenaar verstrekt. Dit kan de contactpersoon wederzijdse bijstand van dat kantoor zijn. De ‘bevoegde ambtenaar’ is verantwoordelijk voor de rechtmatigheid van het onderzoek van de bezoekende ambtenaar. Hij ziet er op toe dat de bezoekende ambtenaar alleen die (delen van) dossiers ter inzage krijgt die verband houden met het schriftelijk verzoek, en waarborgt de geheimhouding van de bij dat onderzoek ontvangen gegevens. Hij zorgt voor vastlegging van alle gegevens die zijn verstrekt.

Nederlandse ambtenaar in het buitenland

Ook voor een verzoek tot aanwezigheid van een Nederlandse ambtenaar op een buitenlands belastingkantoor of bij een onderzoek in het buitenland geldt dat dit verzoek altijd deel uit maakt van een verzoek om een bepaald onderzoek in te stellen om inlichtingen te krijgen uit het buitenland. Een dergelijk verzoek wordt gezonden aan het CLO. Het CLO toetst het verzoek op zijn juridische merites en onderzoekt of het andere land in staat en bereid is het verzoek in te willigen. Het CLO zorgt voor de machtiging van de belastingambtenaar ten behoeve van de buitenlandse bevoegde autoriteit.

Een Nederlands voorstel tot een gelijktijdig onderzoek wordt aangemeld bij de Kennisgroep Vaktechniek Controle. De Kennisgroep beslist, na toetsing door het CLO aan de internationale juridische basis, of het voorstel wordt aangenomen en met welke landen dan samenwerking zal worden gezocht. De Kennisgroep benoemt een projectleider. Uitnodigingen tot deelname worden via het CLO aan andere staten gezonden. Bij voldoende respons wordt door de kennisgroep een voorbereidingsbijeenkomst gepland. Wanneer Nederland ook inlichtingen verstrekt moet dit gebeuren door ambtenaren die daartoe bevoegd zijn: ofwel omdat zij als medewerker van het CLO daartoe structureel zijn gemandateerd, ofwel omdat zij speciaal voor dat geval door het CLO zijn aangewezen. De bevoegde ambtenaar is verantwoordelijk voor de rechtmatigheid en de zorgvuldigheid van de inlichtingenverstrekking, voor de verslaglegging van de verstrekte inlichtingen en de geheimhouding en het rechtmatige gebruik van de ontvangen inlichtingen. Hij rapporteert aan het CLO.

Een buitenlands voorstel tot een gelijktijdige controle komt binnen bij het CLO, die het na toetsing aan de juridische basis doorzendt naar de Kennisgroep. De Kennisgroep besluit over de deelname. De Kennisgroep wijst een projectleider aan. Wanneer inlichtingen worden verstrekt (al of niet door het meegeven van kopieën van documenten) moet dat gebeuren door een daartoe specifiek voor dat geval aangewezen bevoegde ambtenaar of door het CLO. De bevoegde ambtenaar is verantwoordelijk voor de rechtmatigheid en zorgvuldigheid van de verstrekking en voor de verslaglegging met betrekking tot de inlichtingen. Hij rapporteert aan het CLO.

Het inhoudelijk onderscheid tussen wederzijdse bijstand en internationale rechtshulp in strafzaken is niet altijd eenvoudig aan te geven. Met name het onderscheid met de zogenaamde ‘kleine’ rechtshulp, waarbij de aangezochte staat de verzoekende staat behulpzaam is bij een strafproces zonder een essentieel onderdeel daarvan over te nemen, is moeilijk aan te geven. Sommige vormen en de situaties waarin deze rechtshulp kan worden verleend vertonen overeenstemming met de vormen en situaties van wederzijdse bijstand. Het essentiële verschil is evenwel dat de toepassing van internationale rechtshulp altijd plaatsvindt via de justitiële en politiële autoriteiten en dat daarbij de tussenkomst van het Ministerie van Justitie noodzakelijk is.

De basis voor rechtshulp is gelegen in de artikelen 552h tot en met 552q van het Wetboek van Strafvordering (WvSv). De rechtshulpverlening door het Openbaar Ministerie en de politie is nader uitgewerkt in de door de Procureurs-Generaal vastgestelde Richtlijn inzake toepassing artikel 552i WvSv.

Onder rechtshulp wordt ingevolge artikel 552h, tweede lid, WvSv verstaan het verrichten van handelingen van onderzoek of het verlenen van medewerking daaraan, het toezenden van documenten, dossiers of stukken, het geven van inlichtingen, dan wel het betekenen of uitreiken van stukken of het doen van aanzeggingen of mededelingen aan derden, in verband met een strafzaak gedaan. Van ‘kleine’ rechtshulp is met name sprake bij rogatoire commissies. Dit zijn verzoeken van rechterlijke autoriteiten tot het verrichten van onderzoek, het horen van getuigen en deskundigen, tot inbeslagneming en doorzoeking, of het verstrekken van gegevens en documenten, telefoontaps en dergelijke. De basis voor deze internationale rechtshulp is te vinden in verdragen op het gebied van de internationale rechtshulp die onder de verantwoordelijkheid van de Minister van Justitie vallen. De Verordening (EG) 1798/2003 beperkt zich tot administratieve bijstand en komt dan ook niet op het gebied van de internationale samenwerking op strafrechtelijk terrein die via politie of justitie verloopt.

Verzoeken om rechtshulp met betrekking tot strafbare feiten op het gebied van fiscale aangelegenheden, worden door Justitie op grond van artikel 552m, derde lid, van het Wetboek van Strafvordering, aan het Ministerie van Financiën voorgelegd alvorens tot behandeling wordt overgegaan. De FIOD-ECD adviseert vervolgens namens de Minister van Financiën de Minister van Justitie over de afhandeling.

Aanwezigheid van buitenlandse ambtenaren in Nederland

Het komt voor dat een Nederlands bedrijf zelf vrijwillig buitenlandse belastingambtenaren uitnodigt om een boekenonderzoek in Nederland in te stellen ten behoeve van de belastingheffing van de buitenlandse vestiging.

Daarvoor dient toestemming te worden gevraagd aan de Nederlandse autoriteiten, vanuit het beginsel dat staten geen handhavingshandelingen mogen verrichten op het grondgebied van een andere staat (soevereiniteitsbeginsel). De buitenlandse bevoegde autoriteit zal dus bij de Nederlandse bevoegde autoriteit een verzoek tot aanwezigheid van ambtenaren indienen. Hierbij is echter geen sprake van wederzijdse bijstandsverlening.

Dit kan voorkomen in de volgende gevallen:

• – bij Nederlandse ondernemingen met een buitenlands filiaal, indien de buitenlandse Belastingdienst inzage wil in de boekhouding van een aldaar gevestigd filiaal van een Nederlandse onderneming dat in de verzoekende staat activiteiten ontplooit en waarvan de boekhouding in Nederland wordt gevoerd;

• – bij buitenlandse ondernemingen met een Nederlands filiaal, indien de boekhouding in Nederland wordt gevoerd;

• – indien de belastingen mede worden geheven op basis van het ‘zijn van staatsburger,’ zoals bijvoorbeeld het geval is in de Verenigde Staten van Amerika, en de boekhouding in Nederland wordt gevoerd;

Uit het verzoek van de buitenlandse bevoegde autoriteit moet blijken dat de controle in Nederland op basis van vrijwilligheid plaatsvindt, welke beletselen er bestaan om de administratie naar het verzoekende land over te brengen en wat het doel van de controle is. Tenslotte vermeldt het verzoekende land of het in de spiegelbeeldsituatie Nederlandse ambtenaren zou toelaten.

Voorwaarden voor toestemming tot een dergelijk onderzoek zijn:

De buitenlandse ambtenaren zullen informatie die zij aantreffen uitsluitend gebruiken ten behoeve van de belastingheffing van de desbetreffende buitenlandse vestiging. In dat kader kan de aanwezigheid van een Nederlandse ambtenaar nodig zijn. Die aanwezigheid wordt bij het buitenlandse bedrijf in Nederland aangekondigd.

Nadere informatie over de handelwijze in deze situaties staat in de Instructie Buitenlandse Contacten, te vinden op het Belastingnet onder Primair Proces/Internationale Administratieve Samenwerking.

Weigering van een dergelijk verzoek door de Nederlandse bevoegde autoriteit kan tot gevolg hebben dat de administratie naar het buitenland moet worden overgebracht. Verzoeken met betrekking tot de BTW worden ingediend bij het CLO.

Wanneer de desbetreffende buitenlandse bevoegde autoriteit niet om toestemming vraagt en er toch sprake is van een onderzoek door buitenlandse ambtenaren, bestaat er geen formeel correcte situatie. Indien de Belastingdienst hiervan op de hoogte raakt, stelt het regiokantoor het CLO daarvan onmiddellijk in kennis.

Dat toetst dan of inderdaad sprake is van vrijwilligheid bij de Nederlandse belastingplichtige en gaat na of er bezwaren bestaan tegen de aanwezigheid van de buitenlandse ambtenaren in Nederland, bijvoorbeeld op grond van wederkerigheidsaspecten. In al deze gevallen wordt DGBel, t.i. daarbij direct betrokken.

Aanwezigheid van Nederlandse ambtenaren in het buitenland

Ook Nederlandse controleambtenaren worden bij gelegenheid door bedrijven uitgenodigd om de noodzakelijke controles bij hun buitenlandse vestiging uit te voeren. Een dergelijk verzoek, indien betrekking hebbend op de BTW, moet worden voorgelegd aan het CLO. Daaruit moet blijken dat de controle in het buitenland op basis van vrijwilligheid plaatsvindt, welke beletselen er bestaan om de administratie naar Nederland over te brengen en wat het doel van de controle is. CLO draagt zorg voor het verzoeken om toestemming aan de buitenlandse autoriteit en bericht de desbetreffende eenheid over het antwoord uit het buitenland. Nadere informatie over de te volgen handelwijze in deze situatie is te vinden in de voormelde Instructie Buitenlandse Contacten.