Inkomstenbelasting, kapitaalverzekering eigen woning en vóór 2001 bestaande kapitaalverzekeringen in box 3

In artikel 3.116 van de Wet IB 2001 is geregeld wat een KEW is. Krachtens de Wet van 23 december 2004 (Fiscale Onderhoudswet 2004), Stb. 2004/657, is dit artikel gewijzigd. Deze wijziging is in werking getreden op 1 maart 2005. Op grond van deze wijziging wordt in artikel 3.116 van de Wet IB 2001 onder meer het begrip ‘schulden die zijn aangegaan ter verwerving van de eigen woning’ vervangen door het begrip ‘eigenwoningschuld’. Ook is het begrip ‘gemeenschappelijke huishouding’ in het tweede lid vervangen door ‘gezamenlijke huishouding’. Hierna ga ik in op de gevolgen van deze wijzigingen voor de uitvoeringspraktijk.

Geen aanpassing van vóór 1 oktober 2005 bestaande polissen; goedkeuring

Om te voorkomen dat de administratieve lasten toenemen en om aan de praktijk ruimte te gunnen om de nieuwe wettelijke formulering in de programmatuur op te nemen, keur ik het volgende goed. Een KEW die is afgesloten vóór 1 oktober 2005 en die voldoet aan de formele vereisten van artikel 3.116 van de Wet IB 2001, zoals dat artikel tot en met 28 februari 2005 luidde, wordt geacht te voldoen aan de voorwaarden van artikel 3.116 Wet IB 2001, tekst met ingang van 1 maart 2005. Aanpassing van de verwijzing naar ‘schulden die zijn aangegaan ter verwerving van de eigen woning’ en ‘gemeenschappelijke huishouding’ in een verwijzing naar ‘eigenwoningschuld’ respectievelijk ‘gezamenlijke huishouding’ is voor deze polissen derhalve niet noodzakelijk.

Verzekeringen die zijn afgesloten op of na 1 oktober 2005

Voor, op of na 1 oktober 2005 gesloten verzekeringen dient de polisredactie onverkort aan te sluiten bij de geldende tekst van artikel 3.116 Wet IB 2001. Zolang dat niet het geval is, behoort de kapitaalverzekering tot de heffingsgrondslag van box 3 en dient de waarde daarvan in voorkomende gevallen door de verzekeraar aan de Belastingdienst te worden gerenseigneerd.

Kapitaalsuitkering uit KEW vanaf 1 maart 2005

Deze goedkeuring laat onverlet dat voor een op of na 1 maart 2005 ontvangen kapitaalsuitkering de tekst van artikel 3.118 Wet IB 2001 met ingang van die datum van toepassing is. Dit brengt mee dat van de kapitaalsuitkering geen hoger bedrag kan zijn vrijgesteld dan het bedrag van de ‘eigenwoningschuld’ op het tijdstip van uitkering. Daarnaast betekent de wetswijziging ook dat met ingang van 1 maart 2005 met de uitkering ten hoogste het bedrag van de ‘eigenwoningschuld’ behoeft te worden afgelost en dus niet langer de ‘schulden ter zake van de eigen woning’.

De door het Verbond van Verzekeraars voorgestelde, in een KEW op te nemen nieuwe clausule luidt als volgt:

‘De begunstigde zal de verzekerde uitkering (…) aanwenden ter aflossing van de eigenwoningschuld in de zin van de Wet inkomstenbelasting 2001 van de verzekeringnemer, van diens echtgeno(o)t(e) of van degene met wie de verzekeringnemer duurzaam een gezamenlijke huishouding voert.’

Naar mijn oordeel voldoet een kapitaalverzekering waarin deze clausule is opgenomen, in zoverre aan de formele eisen die op dit punt in artikel 3.116 Wet IB 2001, tekst met ingang van 1 maart 2005, aan een KEW worden gesteld.

Voor de toepassing van de Wet IB 2001 wordt op grond van artikel 3.117 onder een levensverzekering verstaan: een overeenkomst van levensverzekering als bedoeld in artikel 1, eerste lid, onderdeel b, Wet toezicht verzekeringsbedrijf 1993 (hierna: WTV). Hierna wordt aangegeven welke (fiscale) inhoud het begrip levensverzekering heeft en welke nadere criteria daarvoor zijn opgesteld.

Uitvoering WTV; Pensioen- & Verzekeringskamer

Met de uitvoering van de genoemde WTV is de Pensioen- & Verzekeringskamer belast. De Pensioen- & Verzekeringskamer is bevoegd voor de toepassing van die wet te bepalen welke inhoud dient te worden gegeven aan het begrip levensverzekering.

Nadere criteria

In 1993 is een rapport verschenen (Rapport werkgroep levensverzekeringen WTV-Wet IB van 4 juni 1993, gepubliceerd in FED 1993/525) waarin nadere criteria zijn opgenomen betreffende de inhoud van het begrip levensverzekering. Deze houden (samengevat) in dat van een levensverzekering eerst sprake kan zijn indien de verzekeringnemer/ begunstigde een gerede kans heeft dat de overeenkomst hem substantieel meer oplevert dan de waarde van de ter zake betaalde premies vermeerderd met het door de verzekeraar behaalde rendement (de zogenoemde bonus). De nadere criteria hebben geleid tot rekenregels welke in genoemd rapport zijn opgenomen.

Overgangsrecht

De Pensioen- & Verzekeringskamer hanteert de nadere criteria voor overeenkomsten die zijn gesloten na 30 juni 1993 alsmede voor overeenkomsten die na die datum zijn gewijzigd. Overeenkomsten die zijn afgesloten vóór 1 juli 1993 en die niet voldoen aan de nadere criteria worden door de Pensioen- & Verzekeringskamer aangemerkt als overeenkomsten van levensverzekering (eerbiedigende werking).

Aansluiting bij uitleg Pensioen- & Verzekeringskamer

Voor de toepassing van de Wet IB 2001 wordt aangesloten bij de uitleg die de Pensioen- & Verzekeringskamer geeft aan het begrip levensverzekering. Dit standpunt brengt mee dat op of na 1 januari 2001 gesloten overeenkomsten van levensverzekering dienen te voldoen aan de door de Pensioen- & Verzekeringskamer gehanteerde nadere criteria zoals opgenomen in het eerder genoemde rapport. Niet kan worden volstaan met een (slechts) formeel in de overeenkomst opgenomen afhankelijkheid van leven en/of sterven.

Op 31 december 2000 bestaande kapitaalverzekeringen die worden aangepast aan de voorwaarden voor vrijstelling zoals deze gelden onder de Wet IB 2001, kunnen als gevolg daarvan de eerbiedigende werking zoals deze is verleend door de Pensioen- & Verzekeringskamer (zie hiervoor) onder omstandigheden verliezen. Het gaat dan om verzekeringen die zijn afgesloten vóór 1 juli 1993 en die zodanig worden aangepast dat deze alsnog dienen te voldoen aan de door de Pensioen- & Verzekeringskamer gestelde criteria.

In artikel 3.116, tweede lid, onderdeel c, van de Wet IB 2001 is bepaald dat in de polis tot uitdrukking moet zijn gebracht dat er recht bestaat op een eenmalige uitkering bij leven of ten gevolge van overlijden. Hierna wordt ingegaan op de betekenis van dit vereiste voor de praktijk.

Wettelijke systematiek; in beginsel één uitkering

De systematiek van de KEW houdt in dat de verzekering in beginsel slechts eenmalig en in zijn geheel tot uitkering dient te komen. Bij een gedeeltelijke uitkering wordt de verzekering geacht (fictief) in zijn geheel tot uitkering te zijn gekomen. Bij gemengde verzekeringen waarbij een uitkering bij in leven zijn op een bepaalde datum is verzekerd én een uitkering bij eerder overlijden wordt aan de wettelijke eis voldaan omdat één van beide uitkeringen zal plaatsvinden.

Redelijke wetstoepassing

Tijdens de parlementaire behandeling van de Wet IB 2001 is aan het regime van de KEW een (lagere) vrijstelling na ten minste 15 jaren premiebetaling toegevoegd. Een redelijke wetstoepassing brengt vervolgens mee dat ook als KEW zijn aan te merken overeenkomsten waarbij een uitkering bij in leven zijn na ten minste 15 jaren premiebetaling en tevens een uitkering bij in leven zijn na ten minste 20 jaren premiebetaling, eventueel aangevuld met een uitkering bij vooroverlijden van hetzelfde verzekerde lijf, is verzekerd.

Algemeen; fiscale splitsing mogelijk, zelfstandige vormgeving

In het algemeen hebben kapitaalverzekeringen die worden gesloten in verband met de financiering van de eigen woning een verzekerde uitkering bij in leven zijn op een bepaalde datum en een verzekerde uitkering ten gevolge van eerder overlijden. Het is daarbij mogelijk het overlijdensgedeelte van een dergelijke verzekering te laten behoren tot de grondslag van box 3 terwijl de uitkering bij leven een KEW vormt. Vereist is dat de beide verzekerde uitkeringen ieder worden vormgegeven als zelfstandige overeenkomsten, ook als beide verzekeringen worden opgenomen in één polis. Zo zal sprake moeten zijn van afzonderlijk berekende premies en zal bij een winstdelende polis moeten zijn bepaald aan welke overeenkomsten welke winsten toekomen.

Unit-linked

Als sprake is van een verzekering op beleggingsbasis – unit linked – mogen voor de box-3-overlijdensrisicoverzekering uitsluitend premies worden onttrokken aan de beleggingswaarde van die verzekering en niet uit de beleggingswaarde van de KEW die uitkeert bij in leven zijn op een bepaalde datum.

Fiscaal gevolg gesplitste behandeling; rente-element en bandbreedte

Het gevolg van de fiscaal gesplitste behandeling is dat de premies die zijn betaald voor de uitkering ten gevolge van overlijden niet in aanmerking worden genomen indien de kapitaalsuitkering bij leven een belastbaar rentebestanddeel bevat. Voor de bandbreedte-eis van de premies voor de KEW – hoogste premie niet meer dan 10 maal de laagste premie – tellen de premies voor de overlijdensuitkering evenmin mee.

Als een verzekeraar voor een gelijktijdig afgesloten (zelfstandige) KEW bij leven en een (zelfstandige) box-3-overlijdensverzekering het tarief voor een gemengde verzekering hanteert, leidt dit in totaal tot een tariefsvoordeel voor de verzekeringnemer in vergelijking met de situatie waarin per verzekering afzonderlijk de premies worden berekend.

Fiscaal gesplitste behandeling mits evenredige toedeling tariefsvoordeel

Dit tariefsvoordeel staat niet in de weg aan de fiscaal gesplitste behandeling van de verzekeringen mits het (tariefs)voordeel naar evenredigheid aan beide verzekeringen wordt toegerekend. De toerekening van de totale brutopremie aan de afzonderlijke verzekeringen dient plaats te vinden op basis van de netto premies, berekend op de grondslagen van de totale brutopremie.

Indien een box-3-overlijdensverzekering is vormgegeven op de wijze als beschreven in onderdeel 1.4.1, kan daarop de vrijstelling van artikel 5.10, onderdeel a, van de Wet IB 2001 van toepassing zijn. De verzekering heeft dan immers de kenmerken van een zelfstandige verzekering waardoor deze uitsluitend voorziet in een uitkering bij overlijden van de verzekerde(n). Dit laatste is opgenomen als voorwaarde in artikel 5.10, onderdeel a, van de Wet IB 2001.

Winst- of overrentedeling na afloop verzekerde periode overlijden

Ter voorkoming van misverstand merk ik op dat indien de zelfstandig vormgegeven overlijdensverzekering anderszins voorziet in een (mogelijke) uitkering bij in leven zijn op de einddatum, niet aan deze voorwaarde wordt voldaan. Te denken valt aan overlijdensverzekeringen waarbij een winst- of overrentedeling plaatsvindt indien het overlijden niet plaatsvindt in de verzekerde periode.

Zowel voor de vormvereisten van een KEW als voor de vrijstelling van een uitkering uit een KEW geldt dat de premies moeten blijven binnen een bepaalde bandbreedte. Deze bandbreedte-eis houdt in dat op jaarbasis gerekend de hoogste premie niet meer mag hebben bedragen dan het tienvoud van de laagste.

Een vraagpunt voor het regime van de KEW is of bij premiebetalingen (en eventueel een verzekerd kapitaal) luidende in vreemde valuta, de in vreemde valuta betaalde premiebedragen voor de toetsing aan de bandbreedte-eis moeten worden herrekend naar Nederlandse valuta. De bandbreedte-eis is van belang voor de bepaling of sprake is van een (vrijgesteld voordeel uit) kapitaalverzekering eigen woning.

Standpunt: bandbreedte beoordelen in vreemde valuta

Naar mijn oordeel, dat gebaseerd is op de wetssystematiek en de wetsgeschiedenis, dienen de in vreemde valuta betaalde premiebedragen voor de toetsing aan de bandbreedte-eis niet te worden herrekend naar Nederlandse valuta. De beoordeling of is voldaan aan de zogenoemde bandbreedte vindt dus uitsluitend plaats op basis van de vreemde valuta.

Indien overschrijding van de bandbreedte gerekend naar de vreemde valuta plaatsvindt, houdt mijn standpunt in dat de kapitaalsuitkering niet kan zijn vrijgesteld. Hieraan doet niet af dat bij omrekening naar Nederlandse valuta de in vreemde valuta voldane premies wel binnen de vereiste bandbreedte zouden zijn gebleven.

Door fiscale partners worden in de praktijk onderling verbonden kapitaalverzekeringen eigen woning gesloten bij één verzekeringsmaatschappij. Deze handelwijze vindt plaats om tot een zodanige premiebetaling voor iedere partner te komen dat in het geval een uitkering bij overlijden mocht plaatsvinden, de overblijvende partner ter zake geen successierecht is verschuldigd op grond van artikel 13 Successiewet.

Standpunt

In dergelijke gevallen tellen de premies betaald door beide partners mee voor de toepassing van de bandbreedte-eis, omdat de kapitaalverzekeringen als gevolg van de onderlinge verbindingsclausules één gemengde kapitaalverzekering vormen (uitkering bij in leven zijn op een vooraf vastgestelde datum of ten gevolge van eerder overlijden).

Voor de vrijstelling kapitaalverzekering eigen woning geldt ingevolge artikel 3.118, eerste lid, onderdeel c, van de Wet IB 2001 dat de hoogste premie niet meer mag bedragen dan het tienvoud van de laagste. In de praktijk wordt om administratieve redenen die bandbreedte soms benut door de hoge premie(s) op te nemen in de ene polis en de lage, reguliere premies in een andere polis.

Standpunt

Naar mijn oordeel kunnen in een dergelijke situatie de vrijstellingen voor een KEW uitsluitend van toepassing zijn indien uit een verbindingsclausule blijkt dat de twee polissen samen de juridische weergave van één overeenkomst inhouden. Die verbindingsclausule dient voorts de bepaling te bevatten dat de gedeelten van de overeenkomst niet zonder elkaar kunnen voortbestaan.

Vanaf 1 januari 2004 geldt ingevolge de Wet verlenging loondoorbetalingsverplichting bij ziekte 2003 voor werkgevers een loondoorbetalingsverplichting van twee jaar. Voorheen gold een termijn van één jaar. Als de premievrijstelling bij arbeidsongeschiktheid van een kapitaalverzekering is gekoppeld aan de criteria van de WAO, leidt deze wetswijziging tot een verlaging van de premies voor de premievrijstelling bij arbeidsongeschiktheid. Ingevolge artikel 3.116, zevende lid, van de Wet IB 2001 leidt dit tevens tot een verlaging van de premie voor de KEW. Het vraagpunt is of in deze situatie de verlaging van de premie leidt tot overschrijding van de bandbreedte-eis voor de premies en of daarmee het recht op vrijstelling van de uitkering verloren gaat. Op grond van een strikte toepassing van de wet heeft een overschrijding van de bandbreedte tot gevolg dat het recht op vrijstelling van het rente-element in de kapitaalsuitkering komt te vervallen.

Goedkeuring

Gelet op het feit dat hier sprake is van een bijzondere omstandigheid (wetswijziging) waarop de bij de kapitaalverzekering betrokken partijen geen invloed hebben gehad, keur ik het volgende goed. Een verlaging van de premie voor de KEW louter als gevolg van de bedoelde verlaging van de premie voor de premievrijstelling bij arbeidsongeschiktheid, wordt niet aangemerkt als een overschrijding van de bandbreedte-eis die leidt tot het verlies van het recht op vrijstelling van de kapitaalsuitkering.

Verschillende levensverzekeringsmaatschappijen stellen verzekeringnemers, die op grond van een bij de levensverzekeringsmaatschappij afgesloten overeenkomst periodieke premies zijn verschuldigd, in de gelegenheid voor alle of een aantal premies een premiedepot te vormen. Het gestorte bedrag wordt afzonderlijk geadministreerd en is rentedragend. De rente wordt op het depot bijgeschreven.

Op de premievervaldagen worden de premies van het depot afgeboekt. Het bedrag van de depotstorting wordt meestal zodanig berekend dat het samen met de bij te schrijven rente voldoende zal zijn om daaruit de premies te betalen waarvoor het depot werd gevormd. Overlijdt de verzekerde voordat alle premies verschenen zijn, dan wordt het restant van het depot aan de erfgenamen uitgekeerd. Ik neem hierna standpunten in met betrekking tot de fiscale gevolgen van een dergelijk depot voor de toepassing van de KEW.

Algemeen; realiteitsgehalte depot, beschikkingsmacht

In verband met het antwoord op de vraag of de premies als betaald kunnen worden beschouwd na de afboeking ten laste van het depot op de vervaldag, is van belang of sprake is van een reëel depot.

Naar mijn oordeel is sprake van een reëel premiedepot indien de verzekeringnemer (of erfgenamen) jegens de verzekeraar de beschikkingsmacht, zowel bij leven als in het geval van overlijden, over de in depot gestorte gelden in voldoende mate blijft behouden. Van een premiedepot kan met andere woorden niet worden gesproken indien de verzekeraar jegens de verzekeringnemer wezenlijke belemmeringen kan opwerpen bij het voortijdige opeisen van het saldo van de depotrekening. Te denken valt hierbij aan een hertoets van de financiële verplichtingen van de verzekeringnemer.

Indien een andere instantie dan de verzekeraar met betrekking tot de opname van het premiedepot voorwaarden heeft opgenomen, sluit dit niet uit dat sprake is van een reëel premiedepot.

Onvoldoende beschikkingsmacht; vooruitbetaalde premies of koopsom

Indien de depotvoorwaarden de beschikkingsmacht van de contractant over de in ‘depot’ gestorte gelden in de weg staan, is naar mijn oordeel sprake van vooruitbetaalde premies of van een koopsomstorting. Bij zogenoemde levenhypotheken met depot dienen alle relevante omstandigheden, dus ook de (eventuele) bepalingen in de hypotheekakte met betrekking tot de beschikkingsmacht over de in depot gestorte gelden in de beoordeling te worden betrokken.

Naar mijn oordeel bestaat er voor de verzekeringnemer voldoende beschikkingsmacht over het premiedepot indien door de verzekeraar geen voorwaarden worden gesteld, of geen verdergaande voorwaarden dan één of meer van de volgende:

• 1. voor opzegging van het premiedepot geldt een opzegtermijn van ten hoogste drie maanden;

• 2. indien bij opzegging een vergoeding wordt gevraagd voor administratiekosten is die zodanig dat deze geen te hoge drempel opwerpt voor opname van het depot (een vergoeding van bij voorbeeld 1% van de depotwaarde met een minimum van € 100 acht ik zowel in relatieve als in absolute zin zodanig dat naar mijn oordeel geen sprake is van een drempel opwerpende vergoeding);

• 3. indien bij opzegging in verband met wijziging van de rentestand een vergoeding in rekening wordt gebracht, is deze niet hoger dan overeenkomt met het door de financiële instelling te lijden rentenadeel.

Premiedepots die louter één of meer van de genoemde voorwaarden kennen, worden door mij aangemerkt als reële premiedepots. De desbetreffende financiële instellingen behoeven derhalve hun depotvoorwaarden niet aan mij voor te leggen.

Niet voldaan aan voorwaarden KEW

Het aanmerken van een storting als een premievooruitbetaling of als een koopsomstorting leidt er (bij voorbeeld) toe dat een kapitaalverzekering niet (meer) voldoet aan de voorwaarden zoals deze gelden voor een zogenoemde KEW. Dit betekent dat de desbetreffende verzekering geacht wordt geheel tot uitkering te zijn gekomen en vervolgens gaat behoren tot de rendementsgrondslag van box 3.

Niet-reëel premiedepot behoort niet tot grondslag Box 3

Indien het premiedepot wordt aangemerkt als een premievooruitbetaling of koopsomstorting, maakt het als zodanig geen (zelfstandig) deel uit van de rendementsgrondslag in box 3 (de koopsomstorting verhoogt namelijk de waarde in het economisch verkeer van de kapitaalverzekering). Wellicht ten overvloede merk ik op dat een zogenoemd reëel depot wel een (zelfstandig) bestanddeel van de rendementsgrondslag in box 3 vormt.

In artikel 3.116, tweede lid, onderdeel b en in artikel 3.118, eerste lid, onderdeel c, van de Wet IB 2001 is de zogenoemde bandbreedte-eis opgenomen. Deze eis houdt in dat de hoogste premie niet meer mag bedragen dan het tienvoud van de laagste. In artikel 3.116, zesde lid, is bepaald dat de belastbare rente wordt gesteld op het bedrag van de kapitaalsuitkering verminderd met het bedrag van de betaalde premies. In dit kader is van belang dat in artikel 3.116, zevende lid, van de Wet IB 2001 is aangegeven welke premie-elementen meetellen (meetelregel) als premies voor kapitaalsuitkeringen bij leven en ten gevolge van overlijden.

Globaal gesproken tellen op grond van het zevende lid van artikel 3.116 van de Wet IB 2001 mee de premies voor de daar met name genoemde meeverzekerde uitkeringen voor zover die gezamenlijk niet meer bedragen dan drie maal het verzekerde kapitaal van de hoofdverzekering. Voor zover die laatste grens wordt overschreden, tellen de daarmee gemoeide premiedelen niet mee als premie voor de hoofdverzekering.

Voor de toepassing van de in artikel 3.116, zevende lid, van de Wet IB 2001 opgenomen meetelregel, dient zoals hiervóór beschreven te worden bezien of meeverzekerde uitkeringen gezamenlijk niet meer bedragen dan driemaal het verzekerde kapitaal bij leven dan wel ten gevolge van overlijden. Dit geldt niet voor meeverzekerde periodieke uitkeringen bij invaliditeit omdat een dergelijk recht geen kapitaalsuitkering uit levensverzekering betreft. Het desbetreffende premie-element dient te worden afgesplitst van de premie voor de kapitaalverzekering eigen woning en kan in aanmerking komen voor aftrek als een uitgave voor inkomensvoorzieningen ingevolge artikel 3.124, onderdeel c, van de Wet IB 2001.

Een vraagpunt is hoe de meetelregel van artikel 3.116, zevende lid, van de Wet IB 2001 moet worden toegepast indien bij de kapitaalverzekering eigen woning ook premievrijstelling bij invaliditeit is meeverzekerd.

In de parlementaire stukken inzake artikel 26a van de Wet IB 1964, waaraan artikel 3.116, zevende lid, van de Wet IB 2001 rechtstreeks is ontleend, is tot uitdrukking gebracht dat vrijstelling van premiebetaling bij invaliditeit niet leidt tot een feitelijke uitkering. Deze verzekeringscomponent speelt derhalve geen rol bij de beoordeling of de meeverzekerde kapitalen niet meer bedragen dan driemaal het verzekerde kapitaal bij leven of ten gevolge van overlijden. Het premie-element dat is betaald voor de vrijstelling van premiebetaling bij invaliditeit telt derhalve zonder meer mee als premie voor de toepassing van de saldomethode en voor de bandbreedte-eis van artikel 3.116, tweede lid, onderdeel b en artikel 3.118, eerste lid, van de Wet IB 2001.

Een vraagpunt is hoe de meetelregel van artikel 3.116, zevende lid, van de Wet IB 2001 moet worden toegepast indien de meeverzekerde uitkering geen gelijkenis vertoont met de ‘hoofdverzekering’. Te denken valt bij voorbeeld aan de situatie waarin bij invaliditeit een vaste reeks van uitkeringen – niet zijnde een recht op periodieke uitkeringen – is meeverzekerd.

De meeverzekerde uitkeringen dienen in een dergelijk geval voor de toepassing van de meetelregel zo veel mogelijk te worden omgerekend naar de verzekerde grootheid van de hoofdverzekering. Het tijdstip van waardering is daarbij het tijdstip van het aangaan van de overeenkomst dan wel latere wijziging daarvan. Daarbij zijn uitsluitend de verzekerde grootheden relevant en niet eventuele winstuitkeringen, tenzij deze zijn gegarandeerd. In de situatie van een vaste reeks uitkeringen dient naar het tijdstip van het aangaan van de overeenkomst de waarde daarvan te worden herleid tot één verzekerd kapitaal.

De betekenis is van het begrip ‘jaar’ en van de zinsnede ‘jaarlijks premies zijn voldaan’ als bedoeld in artikel 3.118, eerste lid, van de Wet IB 2001 is van groot belang voor de uitvoeringspraktijk met het oog op de beoogde fiscale gevolgen van een KEW. Hierna ga ik op enkele vraagpunten daarover in.

Evenals onder de Wet IB 1964 dient voor het begrip ‘jaar’ te worden uitgegaan van het verzekeringsjaar en niet van het kalenderjaar. Het verzekeringsjaar van een KEW begint op het tijdstip van het aangaan van de verzekeringsovereenkomst. De term ‘jaarlijks’ houdt in dat onafgebroken – dat wil zeggen in elk verzekeringsjaar – gedurende 15 onderscheidenlijk 20 jaren premies dienen te worden voldaan teneinde voor de desbetreffende vrijstellingen KEW in aanmerking te kunnen komen. Daarbij kan het uiteraard ook gaan om maandelijks of driemaandelijks verschuldigde premies. Voor de bandbreedte-eis worden de in totaal in het verzekeringsjaar betaalde premies in aanmerking genomen.

In artikel 3.118, eerste lid, onderdeel c, van de Wet IB 2001 is de zogenoemde bandbreedte-eis opgenomen. Deze eis houdt in dat de hoogste premie niet meer mag bedragen dan het tienvoud van de laagste. In de praktijk komt het veel voor dat voor een KEW de voor vrijstelling vereiste 15 of 20 verzekeringsjaren zijn volgemaakt met onafgebroken premiebetaling en dat er voorts, voordat de verzekering geheel tot uitkering komt, nog één of meer maandpremies worden voldaan. Die maandpremies zijn dan wat hoogte betreft evenredig aan de op jaarbasis voldane premies. Hiermee wordt gehandeld in strijd met de bandbreedte-eis, omdat voor de bepaling of aan de bandbreedte-eis wordt voldaan, de premies die regulier op jaarbasis worden voldaan en ook feitelijk zijn voldaan als maatstaf worden gehanteerd. Mijn standpunt is evenwel dat als een KEW wordt beëindigd zonder dat exact een verzekeringsjaar is volgemaakt, de in het laatste onvolledige verzekeringsjaar betaalde premies naar evenredigheid moeten worden getoetst aan de hoogte van de in de voorgaande verzekeringsjaren in totaal voldane reguliere premies. Bij de beëindiging van de KEW kan het gaan om de contractueel overeengekomen uitkering bij in leven zijn, om de uitkering ten gevolge van overlijden en ook om de uitkering in verband met de afkoop van de KEW.

Ter voorkoming van misverstand merk ik op dat de hiervóór beschreven evenredigheidstoets niet geldt voor de situatie waarin de KEW premievrij wordt voortgezet. Alsdan geldt de feitelijk per verzekeringsjaar voldane premie als maatstaf voor de bandbreedte-eis. Als in een verzekeringsjaar in het geheel geen premie wordt voldaan, ontstaat geen strijdigheid met de bandbreedte-eis.

Een groot aantal belastingplichtigen had op grond van verkeerde veronderstellingen besloten om hun kapitaalverzekering aan te merken als een KEW. Gelet op de complexe overgangsmaatregelen ter zake van kapitaalverzekeringen heb ik destijds aanleiding gevonden voor de volgende goedkeuring. Deze goedkeuring blijft relevant voor de fiscale behandeling van kapitaalverzekeringen in de toekomst.

Fiscaal geruisloos ongedaan maken van ongewenste keuze voor KEW

Via een goedkeuring kon de keuze waarbij een kapitaalverzekering is aangemerkt als KEW worden herzien. Daarbij moest uiterlijk op 31 december 2003 aan de verzekeraar worden verzocht om die kapitaalverzekering eenmalig zodanig te wijzigen dat geen sprake meer is van een KEW. Aan deze wijziging werden dan niet de reguliere fiscale gevolgen verbonden (artikel 3.116, derde lid, van de Wet IB 2001). Het gevolg was dat de desbetreffende kapitaalverzekering fiscaal geruisloos over kon gaan naar box 3. De goedkeuring is tot stand gebracht omdat bij de introductie van de kapitaalverzekering eigen woning per 1 januari 2001 soms ongewenst de keuze voor kapitaalverzekering eigen woning werd gemaakt. De goedkeuring was van tijdelijke aard. Verzoeken om fiscaal geruisloze omzetting buiten de termijn van deze goedkeuring wijs ik af.

De goedkeuring geldt niet als het verzoek of de wijziging van de polis heeft plaatsgevonden na afloop van de hiervoor gestelde termijn. Verzoeken om daarna met toepassing van de hardheidsclausule de KEW fiscaal geruisloos om te zetten worden niet ingewilligd.

Ook verzoeken om met toepassing van de hardheidsclausule kapitaalverzekeringen met terugwerkende kracht te kunnen aanmerken als KEW worden niet ingewilligd. Naar mijn mening is de regeling die daartoe is opgenomen in Hoofdstuk 2, artikel I, onderdeel AM, tweede lid, Invoeringswet ruim voldoende. Ook als van die regeling geen gebruik is gemaakt, kan een kapitaalverzekering die behoort tot box 3 steeds zonder fiscaal nadelige gevolgen worden omgezet in een KEW, mits uiteraard voldaan wordt aan de voorwaarden van artikel 3.116 van de Wet IB 2001. Terugwerkende kracht is dan echter niet meer mogelijk.

Door Spaarbeleg Kas NV (hierna: Spaarbeleg) is een regeling getroffen met een groep houders van zogenoemde spaarkascontracten (hierna: spaarders). Spaarbeleg heeft gedurende een zekere periode spaarkasproducten verkocht zonder op de polis expliciet vermelding te maken van de premie voor de in het product aanwezige overlijdensrisicoverzekering. Een dergelijke vermelding was echter wel verplicht. Begin 1999 is deze fout gesignaleerd en is er een stichting opgericht, de Stichting Spaardersbelangen, om op te komen voor een ieder die hierdoor zou zijn benadeeld. De Consumentenbond heeft zich achter die stichting geschaard. Met deze partijen heeft Spaarbeleg een schikking bereikt. Onderdeel van die schikking maken de volgende punten uit:

• 1. Alle spaarders die hun polis vóór 1 januari 1996 hebben afgesloten, ontvangen aan het eind van de volledige looptijd van hun polis een extra uitkering, waarvan de hoogte afhankelijk is van hun leeftijd en van de looptijd van de polis.

• 2. Spaarders die een polis hebben afgesloten vóór 1 januari 1996 en die na 1 januari 1996 hun inleg hebben verhoogd, ontvangen bovendien voor het verhoogde deel van de inleg een extra uitkering als hun polis afloopt.

De deelnemers gaan niet meer betalen, hun maandelijkse inleg blijft gelijk. Er is derhalve van de zijde van de deelnemer geen sprake van een tegenprestatie.

Aan mij is de vraag voorgelegd of de schikking in verband met een eventuele verhoging van het verzekerde kapitaal tot gevolg heeft dat de eerbiedigende werking van artikel 76 van de Wet 1964 voor de desbetreffende kapitaalverzekeringen verloren gaat. Tevens is mij verzocht de regeling te beoordelen in het licht van het overgangsrecht betreffende kapitaalverzekeringen in de Invoeringswet.

Standpunt

De schikking is tot stand gekomen in verband met het herstel van een fout in de oorspronkelijke overeenkomsten. Hieruit maak ik op dat de in verband met de schikking gewijzigde aanspraak op een uitkering bij leven in beginsel vanaf het sluiten van de spaarkasovereenkomst in het contract besloten heeft gelegen. Op grond hiervan is er naar mijn mening geen sprake van een verhoging van het verzekerde kapitaal bij leven. Ik kom derhalve tot de conclusie dat bij uitvoering van de schikking zoals hiervoor omschreven geen sprake is van een zodanige verhoging van het verzekerde kapitaal dat de eerbiedigende werking van artikel 76 van de Wet IB 1964 voor de desbetreffende kapitaalverzekeringen verloren gaat. Ook voor de toepassing van onderdeel AN van hoofdstuk 2, artikel I van de Invoeringswet is geen sprake van een verhoging van het verzekerde kapitaal.

Voor de omzetting van een kapitaalverzekering die gesloten is vóór de invoering van de Wet IB 2001 in een andere kapitaalverzekering bestaan twee wettelijke regelingen met eerbiedigende werking (art. 76 IB ’64 en Onderdeel AN van de Invoeringswet). Over de toepassing van deze regelingen zijn eerder standpunten gepubliceerd. Vanuit het oogpunt van vermindering van administratieve lasten bij verzekeraars en tussenpersonen heb ik aanleiding gevonden een goedkeurend standpunt in te nemen voor omzettingen van euroverzekeringen naar unit-linkedverzekeringen en omgekeerd.

Onder euroverzekeringen worden hierna verstaan kapitaalverzekeringen met een verzekerd kapitaal in euro’s of andere valuta. Onder unit-linkedverzekeringen worden hierna verstaan kapitaalverzekeringen zonder verzekerd kapitaal in euro’s of andere valuta. Hiertoe behoren ook zogenoemde universal life kapitaalverzekeringen.

Na een weergave van de bestaande systematiek (paragraaf 2) kom ik tot een goedkeurend standpunt als aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan (paragraaf 3). Voor gevallen waarin niet aan die voorwaarden wordt voldaan, vermeld ik een al eerder ingenomen standpunt dat ook na de goedkeuring nog betekenis kan hebben (paragraaf 4).

Bij de beoordeling of de eerbiedigende werking is behouden, geldt dat de verzekerde rechten bij in leven zijn en ten gevolge van overlijden afzonderlijk moeten worden getoetst. Bij euroverzekeringen levert deze gesplitste toets bij omzetting in een andere euroverzekering geen problemen op in de praktijk omdat de hoogte van de verzekerde kapitalen een goed te hanteren maatstaf vormt.

Voor unit-linkedverzekeringen is als gevolg van de gesplitste toets niet de in totaal betaalde premie maatgevend voor de beoordeling of de eerbiedigende werking is behouden, maar vormen de premiedelen voor leven en overlijden afzonderlijk daarvoor de toets. Ook die toets leidt in de praktijk niet tot problemen bij omzetting in een andere unit-linkedverzekering.

Het voordeel van deze gesplitste beoordeling is overigens dat een eventuele verhoging van het verzekerde kapitaal respectievelijk de premies voor overlijden niet leidt tot verlies van de eerbiedigende werking voor de uitkering bij leven. Wel ontstaan in de praktijk problemen bij omzetting van unit-linked-verzekeringen in euroverzekeringen en omgekeerd. Ik ga hierna nader daarop in.

Bij de omzetting van een euroverzekering in een unit-linkedverzekering, of bij de omgekeerde omzetting – van unit-linked naar euro – is de beoordeling of de eerbiedigende werking wordt behouden uitsluitend mogelijk op basis van de betaalde premies. Voor beide typen kapitaalverzekering worden immers premies betaald, maar voor de unit-linkedverzekering ontbreekt ieder verzekerd kapitaal in euro’s.

Om dergelijke omzettingen toch mogelijk te maken, is regelmatig – het laatst in vraag C.36 van het besluit van 29 november 2001, nr. CPP2001/1679M – aangegeven op welke wijze de hoogte van de premies na omzetting dienden te worden bepaald om verlies van de eerbiedigende werking te voorkomen. Op grond daarvan moeten in veel gevallen gecompliceerde berekeningen op basis van prognoses worden gemaakt om de hoogte van de premies vast te stellen. De complexiteit ontstaat daarbij met name omdat de overlijdensrisicodekkingen bij unit-linkedverzekeringen en met name bij universal life verzekeringen, vaak niet aansluiten – ook rekenkundig niet – bij die van euroverzekeringen.

Omdat ik het gewenst acht die complexiteit weg te nemen – zonder dat dat leidt tot aanzienlijke materiële fiscale verschillen ten opzichte van de huidige situatie – kom ik tot de volgende goedkeuring.

Ik keur goed dat voor de beoordeling of bij omzetting van een euroverzekering in een unit-linkedverzekering en omgekeerd recht blijft bestaan op de eerbiedigende werking van de in paragraaf 2 genoemde wettelijke regelingen, desgewenst de in totaal overeengekomen en betaalde premies op jaarbasis – dus de premiedelen voor de uitkering bij leven en ten gevolge van overlijden tezamen – als maatstaf worden genomen. De eerbiedigende werking blijft dus behouden als die totaalpremie in het kader van de omzetting niet wordt verhoogd.

Voorwaarden voor toepassing van de goedkeuring

Voor het als maatstaf hanteren van de totaalpremie gelden de volgende cumulatieve voorwaarden:

• a. Er vindt bij de omzetting geen verlenging van de premiebetalende periode plaats;

• b. Er vindt bij de omzetting geen verlenging van de looptijd van de verzekering plaats;

• c. Er vindt geen wijziging plaats van het verzekerd lijf en

• d. Het nieuwe verzekerd risico bij overlijden betreft qua hoogte een normale en gebruikelijke verzekerde uitkering bij overlijden.

Een normale en gebruikelijke verzekerde uitkering bij overlijden

Van een normale en gebruikelijke verzekerde uitkering bij overlijden is bijvoorbeeld sprake bij een omzetting in een gemengde universal life verzekering (een verzekering die uitkeert bij in leven zijn op een bepaalde datum of bij eerder overlijden) waarbij in geval van overlijden 90% of 110% van de waarde van de units (beleggingen) wordt uitgekeerd.

Indien een unit-linkedverzekering wordt omgezet in een gemengde euroverzekering, is bij voorbeeld sprake van een normale en gebruikelijke verzekerde uitkering bij overlijden indien bij overlijden hetzelfde bedrag als bij in leven zijn of de restitutie van de betaalde of de in totaal te betalen premies wordt verzekerd.

Opgemerkt wordt dat deze goedkeuring ook omvat de situaties van omzetting waarbij de nieuwe kapitaalverzekering moet voldoen aan de criteria van het begrip levensverzekering van de Wet toezicht verzekeringsbedrijf 1993. De voor dergelijke situaties gegeven goedkeuring in – laatstelijk – paragraaf 6.5 van het besluit van 5 december 2005, nr. CPP2005/2727M, heeft dus geen betekenis meer. Deze paragraaf wordt daarom hierbij ingetrokken.

Ik wijs volledigheidshalve ook op mijn goedkeuring voor het behoud van de eerbiedigende werking bij omzetting in de situatie waarin een wijziging van de verzekerde persoon plaatsvindt in het kader van de verdeling van de kapitaalverzekering bij echtscheiding of de beëindiging van een duurzaam gezamenlijk gevoerde huishouding. Het betreft onderdeel 3 van het besluit van 30 januari 2006, nr. CPP2005/2169M.

Door de in paragraaf 3 opgenomen goedkeuring heeft een deel van vraag en antwoord C.36 van het besluit van 29 november 2001, nr. CPP2001/1679M, zijn belang verloren. Alleen als van de goedkeuring geen gebruik kan worden gemaakt omdat niet aan de daaraan verbonden voorwaarden wordt voldaan, kan wellicht gebruik worden gemaakt van het hierna opnieuw verwoorde gedeelte van vraag en antwoord C.36., dat uitsluitend betrekking had op de omzetting van euroverzekeringen in unit-linkedverzekeringen en niet op de omgekeerde omzetting.

De eerbiedigende werking bij omzetting van een euroverzekering in een unit-linkedverzekering blijft ook behouden in de volgende situatie:

• 1. De totale brutopremie voor de unit-linkedverzekering wordt niet verhoogd ten opzichte van de premie van de te vervangen euroverzekering en;

• 2. Uit een prognoseberekening – zie hieronder – blijkt dat op basis van de totale premie voor de unit-linkedverzekering het geprognotiseerde, fictieve kapitaal bij leven ten hoogste gelijk of lager is dan het in de euroverzekering gegarandeerde verzekerde kapitaal bij leven (inclusief de opgebouwde respectievelijk de bij aanvang of latere aanpassing van de euroverzekering gegarandeerde winstrechten).

Als uit de prognoseberekening blijkt dat het geprognotiseerde, fictieve kapitaal bij leven hoger uitkomt dan het voorheen in de euroverzekering verzekerde kapitaal bij leven, dient de nieuwe premie zodanig te worden verlaagd dat het fictieve prognosekapitaal niet hoger is dan het verzekerde kapitaal bij leven van de euroverzekering.

De prognoseberekening moet plaats vinden op basis van de kostenstructuur zoals deze voor de unit-linkedverzekering geldt en op basis van de door de verzekeringnemer gekozen overlijdensdekking. Als prognoserendement moet in de prognoseberekening worden uitgegaan van het nettorendement dat in de om te zetten euroverzekering werd gegarandeerd. Als voor een euroverzekering bij aanvang of latere wijziging van de verzekering sprake is geweest van een winstgarantie moet als prognoserendement worden genomen het nettorendement dat ten grondslag heeft gelegen aan de winstgarantie. Als inbrengwaarde van de euroverzekering moet de volledige waarde van het gegarandeerde verzekerde kapitaal worden aangemerkt (inclusief de waarde van de al toegekende winstdeling).

Ter voorkoming van misverstand merk ik op dat de bijzondere waardevrijstelling van Hoofdstuk 2, artikel I, onderdeel AN, Invoeringswet Wet IB 2001, verloren gaat als bij de onderhavige omzetting tevens looptijdverlenging ten opzichte van de oorspronkelijke verzekering plaatsvindt.

In verband met de omzetting naar Eurobedragen hebben sommige verzekeringsmaatschappijen na toepassing van de wettelijke omrekenregels het verzekerd kapitaal van kapitaalverzekeringen in het voordeel van de belanghebbende naar boven afgerond op een hele euro.

Standpunt

Naar mijn oordeel leidt deze geringe afronding niet tot verlies van de bijzondere waardevrijstelling van onderdeel AN van de Invoeringswet (of tot verlies van de eerbiedigende werking van artikel 76 Wet IB 1964).

Voorwaarden

Uitgangspunt hierbij is wel dat voor het overige de juiste omrekenregels zijn toegepast. Voor zover verzekeringsmaatschappijen niet de juiste regels hebben toegepast – bij voorbeeld te globale omrekenverhoudingen hebben toegepast – is de bijzondere waardevrijstelling behouden gebleven indien uiterlijk in het jaar 2001 herstel heeft plaatsgevonden.