Aanwijzing strafrechtelijke aanpak schoolverzuim

De leerplichtambtenaar vervult namens de gemeente een schakelrol, door contact te onderhouden met ouders en school. Indien een melding van de school aanleiding geeft tot zorgen over de ontwikkeling van het kind, meldt de leerplichtambtenaar dit aan het bureau Jeugdzorg. De leerplichtambtenaar maakt naar aanleiding van een melding van verzuim eerst proces-verbaal op indien een strafrechtelijke afdoening van het verzuim ‘aan zet’ is De leerplichtambtenaar verricht na de melding van schoolverzuim eigen onderzoek om eventuele problematiek in kaart te brengen en zich een beeld te vormen van de oplossingsrichting. Ook voor het opmaken van proces-verbaal zelf zal in dit soort zaken meer tijd nodig zijn. Als inzendtermijn voor het verzuim-procesverbaal geldt in beginsel dezelfde termijn als voor jeugdzaken in het algemeen: binnen één maand na het eerste verhoor (er wordt van uit gegaan dat het bedoelde onderzoek wordt verricht tussen de melding (kennisgeving ongeoorloofd verzuim) en het als verdachte(n) horen. In bijzondere gevallen kan in overleg met de officier van justitie een langere termijn worden afgesproken. Als algemene regel geldt dat de gecombineerde termijn (vanaf melding verzuim tot aanleveren van proces-verbaal) ten hoogste twee maanden mag bedragen. Voor de eenvoudige (beginnend) verzuim-zaken en voor de zaken betreffende luxe verzuim kan worden volstaan met het opmaken van een landelijk overdrachtsformulier (LOF).. Daarvoor is van belang dat leerplichtambtenaren, of althans een aantal hunner, bijzondere opsporingsbevoegdheid hebben.Als norm geldt dat elke (deel-)gemeente over tenminste één leerplichtambtenaar moet beschikken die buitengewoon opsporingsambtenaar is.

De politie kan op grond van artikel 24 Leerplichtwet controles houden in voor publiek toegankelijke ruimten. Ongeoorloofd verzuimers en betrapte spijbelaars kunnen worden afgeleverd bij de school. Met dergelijke controles wordt een belangrijk signaal gegeven dat schoolbezoek niet alleen van belang is voor leerplichtigen, scholen, ouders en leerplichtambtenaren, maar tevens een zaak is van de overheid in brede zin. Ook kan het enig inzicht verschaffen in de jeugdigen die op geen enkele wijze geregistreerd staan in ons land, zoals daklozen en zwerfjongeren, illegale jongeren en absoluut-verzuimers.

De Leerplichtwet legt aan scholen de verplichting op de gemeentelijke administratie kennis te geven van in- en uitschrijvingen van leerlingen. Het bestuur is belast met de controle of jongeren die als ingezetene in de basisadministratie persoonsgegevens zijn ingeschreven en nog leerplichtig zijn, als leerling van een school zijn ingeschreven. Bij vermoeden van absoluut verzuim is een aantal uitkomsten mogelijk:

• – de leerplichtige verblijft zonder ouder in het buitenland en bezoekt daar een school: een schoolverklaring van de betreffende school moet door de in Nederland verblijvende ouder overlegd worden, anders vervolgen;

• – de leerplichtige verblijft vermoedelijk met ouders in het buitenland:

  • • het gezin is uitgeschreven: vervolging heeft geen zin; er hoeft geen proces-verbaal te worden opgemaakt.

  • • het gezin is niet uitgeschreven: in beginsel niet vervolgen en de zaak melden bij bevolkingsregister voor onderzoek (door leerplichtambtenaar) en bij Sociale Verzekeringsbank voor mogelijk kinderbijslagfraude (door OM); alleen bij zogenaamde ‘hoppers’ (paar maanden in Nederland, paar maanden in het buitenland) vervolgen;

• – de leerplichtige wordt thuis gehouden: altijd vervolgen (dagvaarding);

• – fout in administratie of registratie: niet vervolgen.

Om een goede inschatting te kunnen maken, welke van bovengenoemde situaties aan de orde is, stelt de leerplichtambtenaar een onderzoek in; dat bestaat onder meer in huisbezoek, onderzoek door bevolkingsregister en informeren bij Sociale Verzekeringsbank of Gemeentelijke Sociale Dienst.

Luxe verzuim wordt in beginsel vervolgd bij ongeoorloofd verzuim vanaf vijf dagen op (school)jaarbasis. Stringentere eisen kunnen in overleg en per arrondissement worden afgesproken. Tevens kan ook op projectbasis een strengere norm worden afgesproken, bijvoorbeeld rond vakantieperiodes. De Leerplichtwet heeft, in vergelijking met de rest van het schooljaar, voor de periode na de zomervakantie de mogelijkheden om verlof te krijgen ingeperkt.

Bij definiëring van deze vorm van verzuim wordt aansluiting gezocht bij de wettelijke meldingsplicht van het schoolhoofd. Verzuim wordt in ieder geval signaalverzuim genoemd indien gedurende een periode van vier weken meer dan 1/8 van de verplichte lesuren verzuimd is.

Per arrondissement kunnen afspraken worden gemaakt wat wel en wat niet gemeld dient te worden aan het OM, bij wijze van voormelding of in de vorm van een proces-verbaal. Bij verzuim, dat zich over een periode uitstrekt langer dan twee maanden, dient altijd melding aan en bespreking met het OM plaats te vinden, opdat kan worden beoordeeld of vervolging opportuun is. Per arrondissement moeten afspraken worden gemaakt over de vorm waarin die melding wordt gedaan. De periode van twee maanden strekt er mede toe de leerplichtambtenaar de gelegenheid te geven, al dan niet in samenwerking met de Raad voor de Kinderbescherming, een vrijwillige oplossing te regelen (bijv. een andere schoolkeuze).

Leerplichtigen tussen de 12 en de 18 jaar die verzuimen worden in beginsel vervolgd indien de reden van verzuim in belangrijke mate aan hen is toe te rekenen.

De ouders/feitelijk verzorgers worden alleen vervolgd als ook een deel van de oorzaak van het verzuim aan hen is toe te rekenen, bijvoorbeeld door afspraken met school en leerplichtambtenaar niet na te komen, etc. Alleen ouders die geen verwijt te maken valt en objectief gezien voldoende hebben gedaan om de leerplichtige naar school te krijgen, moeten in een dergelijk geval niet vervolgd worden. De officier van justitie maakt bij signaalverzuim afspraken met de leerplichtambtenaar over in welke gevallen zal worden vervolgd.

Indien uit de schoolregistraties blijkt dat een leerplichtige minder dan 1/8 van de verplichte lesuren per vier weken verzuimt, maar wel regelmatig te laat komt, lesuren overslaat en/of dagdelen verzuimt, dan kan het wenselijk zijn om beginnende verzuimers meteen tot de orde te roepen. Indien het voor verzuimers geen problemen oplevert om regelmatig enkele uren of dagdelen te spijbelen, dan is de stap naar langdurig verzuim klein. Als fase vóór het opmaken van een officieel proces-verbaal kan door de leerplichtambtenaar een melding worden gedaan aan Bureau-Halt voor een Halt-afdoening. Levert dit geen resultaat op, of is het verzuim meteen van substantiële omvang, dan dient in het kader van een zo effectief mogelijk beleid snel een proces-verbaal opgemaakt te worden. Daarop zal een snelle en adequate afdoening door het OM volgen.

De volgende taakstraffen behoren tot de mogelijkheden:

• A. de werkstraf als reactie op substantieel verzuim en een weinig coöperatieve houding van de minderjarige;

• B. de leerstraf sociale vaardigheden als reactie op spijbelgedrag dat voortkomt uit een tekort in omgangsstrategieën met stressfactoren;

• C. een leerstraf die speciaal ontwikkeld is om spijbelaars weer een gestructureerde daginvulling te bieden en hen vervolgens terug naar school te geleiden. Een dergelijke leerstraf bestaat uit een verplicht justitieel deel en een vervolgtraject op vrijwillige basis. Door middel van bestuurlijke subsidies zal het vervolgtraject moeten worden gefinancierd. Het is van belang om de ingezette veranderingen te kunnen bestendigen.

• D. Voor ouders die onvoldoende erop hebben toegezien dat hun leerplichtig kind de school heeft bezocht, kan een leerstraf zoals ‘Ouders Present’ worden overwogen, als daarin de noodzakelijke instrumenten voor pedagogisch adequaat optreden worden geboden.

De beleidsregels in deze aanwijzing hebben gelding vanaf de dag van inwerkingtreding.