Inkomstenbelasting, echtscheiding; kapitaalverzekeringen eigen woning, ‘oude’ kapitaalverzekeringen en lijfrenten

Bij het aangaan of beëindigen van een huwelijk of een duurzame gezamenlijke huishouding wensen de (ex-)partners veelal wijzigingen aan te brengen in lopende kapitaalverzekeringen eigen woning (KEW), in ‘oude’ kapitaalverzekeringen waarvoor het regime van de Wet op de inkomstenbelasting 1964 (Wet IB’64) nog geldt en in lijfrenteverzekeringen. In een aantal gevallen treden daarbij niet beoogde fiscale gevolgen op of zijn de fiscale gevolgen onduidelijk. In dit besluit worden, mede gelet op eerder tot stand gekomen wetswijzigingen, voor dergelijke situaties oplossingen aangedragen.

Op grond van de Fiscale onderhoudswet 2004 zijn met ingang van 1 maart 2005 wijzigingen tot stand gekomen in het fiscale regime van de KEW. Die wijzigingen betreffen ten eerste het laten vervallen van de voorheen in artikel 3.116, tweede lid, onderdeel c, van de Wet inkomstenbelasting 2001 (Wet IB 2001) opgenomen kring van personen die kunnen fungeren als verzekerde persoon van een KEW. Verder heeft aanpassing plaatsgevonden van artikel 3.116, derde lid, van de Wet IB 2001, waardoor het mogelijk wordt in het kader van het aangaan of beëindigen van een huwelijk of een duurzame gezamenlijke huishouding daarmee samenhangende wijzigingen aan te brengen in de persoon van de verzekeringnemer of de begunstigde van een KEW. Ten slotte is de omzettingsbepaling van artikel 3.119 van de Wet IB 2001 zodanig aangepast dat ook een gedeeltelijke omzetting van een KEW in een andere KEW fiscaal geruisloos mogelijk wordt.

Voor kapitaalverzekeringen gesloten vóór de invoering van de Wet IB 2001 bestaan twee regelingen met eerbiedigende werking. In de eerste plaats de regeling voor kapitaalverzekeringen die zijn gesloten vóór 1 januari 1992 om de werking van het regime van de Wet IB ’64, tekst vóór 1 januari 1992, te behouden (het zogenoemde pré-Brede-herwaarderingregime). In de tweede plaats gaat het om de bijzondere waardevrijstelling die in box 3 kan gelden voor kapitaalverzekeringen gesloten vóór 15 september 1999 (onderdeel AN van Hoofdstuk 2, artikel I, Invoeringswet Wet IB 2001).

Bij de omzetting van een kapitaalverzekering in een andere kapitaalverzekering mag het verzekerde kapitaal niet worden verhoogd indien men het regime van de Wet IB ’64, tekst vóór 1992, wenst te behouden (artikel 76 van de Wet IB ’64). Dezelfde voorwaarde geldt voor het behoud van het recht op de bijzondere waardevrijstelling van € 123.428 in box 3 voor de omgezette kapitaalverzekering (onderdeel AN van Hoofdstuk 2, artikel I, Invoeringswet Wet IB 2001). In de wetsgeschiedenis is aangegeven dat, indien een verzekerd kapitaal ontbreekt – bij een unit-linked-verzekering – als voorwaarde geldt dat het bedrag van de premies niet is verhoogd. Een verhoging van het verzekerd kapitaal, dan wel bij gebreke daaraan een verhoging van de premies, die plaatsvindt op grond van een normale en gebruikelijke optieclausule is toegestaan.

De hiervoor bedoelde toets dient afzonderlijk plaats te vinden voor de uitkering bij leven en de uitkering bij overlijden. Derhalve is de voor beide verzekerde elementen tezamen betaalde (totale) premie niet maatgevend voor de beoordeling of de eerbiedigende werking is behouden.

In situaties van echtscheiding en van de beëindiging van een duurzaam gezamenlijk gevoerde huishouding bestaat bij omzetting van kapitaalverzekeringen echter regelmatig de noodzaak tot verandering van de verzekerde persoon, als gevolg waarvan de hoogte van het verzekerd risico kan wijzigen. Dit kan gevolgen hebben zowel voor de hoogte van het deel van de totale premie dat betrekking heeft op de verzekerde uitkering bij leven als voor het deel van de premie dat betrekking heeft op de verzekerde uitkering bij overlijden. Bij een verhoging van één van die premiedelen kan alsdan de eerbiedigende werking voor de daarmee overeenkomende verzekerde uitkering verloren gaan.

Op grond van artikel 3.134, tweede lid, van de Wet IB 2001 zijn er in het kader van de verdeling van een gemeenschap bij echtscheiding of bij scheiding van tafel en bed mogelijkheden om een lijfrente fiscaal geruisloos – geheel of gedeeltelijk – te vervreemden aan de andere (ex-)echtgenoot of zodanig te wijzigen dat de uitkeringen uit de lijfrente de andere (ex-)echtgenoot toekomen. In bepaalde situaties waarin geen gemeenschap van goederen bestaat, kan het evenwel ook gewenst zijn dat een lijfrente geheel of gedeeltelijk toekomt aan de andere echtgenoot. Te denken valt aan de situatie waarin de echtgenoot op grond van een rechterlijke uitspraak de verplichting krijgt opgelegd om de waarde van een lijfrente te verrekenen ondanks het feit dat er geen gemeenschap van goederen bestaat. Ook zijn er situaties waarbij er weliswaar geen gemeenschap van goederen bestaat maar waarbij op grond van een contractueel verrekenbeding of een ander beding de waarde van een lijfrente moet worden verrekend.

Indien in dergelijke gevallen de lijfrente geheel of gedeeltelijk wordt vervreemd of zodanig wordt gewijzigd dat de uitkeringen uit de lijfrente geheel of gedeeltelijk aan de andere (ex-)echtgenoot toekomen kunnen deze handelingen niet fiscaal geruisloos plaatsvinden (artikel 3.134, tweede lid, van de Wet IB 2001). Op grond van de wettekst is dat uitsluitend mogelijk in het kader van de verdeling van een gemeenschap bij echtscheiding en bij scheiding van tafel en bed.

Buiten dat kader dienen negatieve uitgaven voor inkomensvoorzieningen in aanmerking te worden genomen (op grond van artikel 3.133 van de Wet IB 2001).

Ingevolge artikel 6.5 van de Wet IB 2001 behoort tot de onderhoudsverplichtingen de premie die door een alimentatieschuldige gewezen echtgenoot als afkoopsom van alimentatie wordt voldaan aan een verzekeraar voor een lijfrente aan de tot alimentatie gerechtigde gewezen echtgenoot. Het komt voor dat de lijfrentepremie aan de verzekeraar wordt betaald vóórdat de echtscheiding formeel tot stand is gekomen. Hierbij kan de vraag opkomen of die (vroege) betaling de aftrek op grond van genoemd artikel 6.5 van de Wet IB 2001 verhindert.

Ingevolge artikel 6.5 van de Wet IB 2001 behoort tot de onderhoudsverplichtingen de premie die door een alimentatieschuldige gewezen echtgenoot als afkoopsom van alimentatie wordt voldaan aan een verzekeraar voor een lijfrente die toekomt aan de tot alimentatie gerechtigde gewezen echtgenoot. In gevallen waarin het gaat om een lijfrente die gedurende een korte periode loopt of indien het een jonge alimentatie-gerechtigde betreft, wordt niet in alle gevallen voldaan aan het zogenoemde onzekerheidsvereiste dat geldt voor lijfrenten (het 1% criterium).

Dit besluit treedt in werking met ingang van de dagtekening daarvan.